نگرانی درباره «سواد خواندن» در دانش‌آموزان

خبرگزاری ایسنا: آزمون‌های تیمز و پرلز، چند هدف عمده دارند که از آن جمله عبارتست از سنجش پیشرفت ریاضیات و علوم در پایه چهارم ابتدایی و سوم راهنمایی تحصیلی و مطالعه سواد خواندن (درک مطلب) که توسط انجمن بین‌المللی ارزشیابی پیشرفت تحصیلی در سطح دنیا برگزار می‌شود. این آزمونها، به نوعی محک ارزیابی نظام‌های آموزشی در کشورها و میزان موفقیت نظام آموزش و عملکرد آن است و بسیاری از دولتها، رتبه کشورشان را در این آزمون ها به ضعف و قوت برنامه‌های آموزشی خود، تعبیر می‌کنند. داریوش هفت‌برادران، فعال شبیه‌سازی آزمون «پرلز»، در گفت‌وگو با خبرنگار ادبیات و کتاب ایسنا گفت: اگر کمی به مفهوم آزمون پرلز دقت کنیم درمی‌یابیم که این آزمون برای مطالعه‌ بین‌المللی پیشرفت سواد خواندن طراحی شده است. در حقیقت این آزمون میزان مهارت مطالعه در کودکان را سنجیده و با تحلیل و تشخیص نقاط قوت و ضعف نظام‌های آموزشی، کمک می‌کند تا مهارت دانش‌آموزان در درک و به‌کارگیری مطالب افزایش یابد. ارزش و اهمیت این آزمون به قدری است که بیشتر کشورها دستاوردهای آن را مورد توجه جدی قرار داده و پس از چند سال شاهد پیشرفت دانش‌آموزانشان در تمام درس‌ها و علوم بودند، چرا که از نظر اغلب کارشناسان یادگیری مهارت خواندن اساس تمام یادگیری‌هاست. با وجود این دستاورد ما در این آزمون‌ها چندان دلچسب نبوده است. او اظهار کرد: این موضوع با همزمانی و مقارن شدن دو آزمون تیمز و پرلز در سال 2011 نیز به صورت علمی به اثبات رسید. در این سال گروه‌های مورد مطالعه همزمان هر دو آزمون را اجرا کرده و طی آن بین عملکرد دانش‌آموزان در هر دو آزمون رابطه مثبت پیدا شد. در حقیقت و به زبان ساده می‌توان گفت دانش‌آموزانی که در آزمون مهارت خواندن عملکرد خوبی داشتند در آزمون علوم و ریاضی هم عملکرد قابل قبولی داشته‌اند. حال با توجه به این که ما در سال 2015 نیز در آزمون تیمز چندان موفق‌تر از پیش عمل نکرده‌ایم می‌توان به این نتیجه رسید که در آزمون پرلز 2016 نیز شاهد پیشرفت چشمگیری نخواهیم بود. این فعال فرهنگی تأکید کرد: در سال‌های گذشته نیز با توجه به زحمات کارشناسان و تغییر در متون درسی، پیشرفت ما نسبت به خودمان در این دو آزمون چندان معنادار و مطلوب نبوده و باید برای ارتقای مهارت دانش‌آموزان از این فرصت‌های ایجادشده توسط معیارها و مقیاس‌های جهانی، بیشترین و بهترین استفاده را کرد، چرا یک کودک ایرانی با توجه به پیشینه‌ فرهنگی و غنای ادبیات و فرهنگ نباید بتواند نسبت به مطالعه و درک و کاربرد مطالب مهارت داشته باشد؟ آیا ما نمی‌توانیم همچون کشورهایی مثل روسیه، سنگاپور، هنگ کنگ و ... که چند دوره است رتبه‌های بالای جدول را کسب می‌کنند به این نقطه برسیم و با آموزش مهارت خواندن به کودکانمان باعث تربیت کودکانی موفق شویم؟ کودکانی که با کمترین هزینه بیشترین تجارب را از متن‌ها کسب کرده و در آینده برای خود و جامعه مفید واقع شوند. مسئولان فرهنگی و دست‌اندرکاران این امر باید از خودشان سوال کنند که آیا کودکان ایرانی مستحق این نیستند که بتوانند درست بخوانند و سواد خواندنشان را ارتقا دهند؟ چرا دانش آموزان ایرانی مثل دانش‌آموزان کشورهای دیگر که رتبه‌های بالای جدول را در این آزمون‌ها کسب می‌کنند، نمی‌توانند رتبه‌های خوب را به خود اختصاص دهند؟ البته برای ما رتبه مهم نیست، بلکه نتیجه کار حائز اهمیت است. او افزود: سواد خواندن، فقط روخوانی و روان‌خوانی نیست بلکه فرایندی است که باعث می‌شود کودکان ما درست بخوانند، درک کنند و آن‌چه را درمی‌یابند به کار برند. اگر ما بتوانیم روش خواندن را به بچه‌هایمان آموزش دهیم در نهایت آن‌ها نه تنها از آن‌چه می‌خوانند لذت می‌برند بلکه طی مطالعات مفیدی که انجام خواهند داد می‌توانند زندگی فردی و اجتماعی خود را متحول کنند. این نویسنده‌ حوزه کودک تصریح کرد: افزایش سواد خواندن نیازمند عزم ملی و حرکتی همگانی است. همه نهادهای دولتی و خصوصی باید دست به دست هم دهند تا بتوانند این حرکت علمی-پژوهشی را به گونه‌ای عملیاتی تبدیل کنند. ما پیوسته در جامعه درباره کتاب و لزوم توسعه کتاب‌خوانی حرف می‌زنیم. من معتقدم راه رسیدن به توسعه خواندن در جامعه کودکان هستند. برای این کار لازم است کمی همدلی در نهادهای فرهنگی بیشتر شود. نویسنده‌های ما به دور از هر حاشیه‌ای دست به دست هم دهند و کتاب‌های خوب تولید کنند. آموزش و پرورش باید با آموزش معلمان و روش‌های نوین تدریس، سواد خواندن دانش‌آموزان را ارتقا دهد. ویترین کتاب‌فروشی‌ها باید بیشتر شود. باید از ویترین‌های موجود استفاده بهینه شود. چرا باید در شهر کتاب که از نامش پیداست محل وجود کتاب است، چیزهای دیگری به غیر از کتاب و متون خواندنی باشد؟ واقعا ما برای ارائه کتاب فضای لازم را داریم؟ صدا و سیما باید به صورت جدی وارد عمل شود و ... . فعال شبیه‌سازی آزمون پرلز گفت: اگر می‌خواهیم کاری انجام دهیم که در آینده شاهد پیشرفت چشمگیری در تمام سطوح جامعه باشیم باید کودکانی موفق تربیت کنیم. برای این امر به اصول آموزش باید دقت شود. در فرآیند یاددهی و یادگیری خانواده، مدرسه و دانش‌آموزان مثلثی را شکل می‌دهند که به آن مثلث یادگیری هم می‌گویند. این مثلث زمانی به مثلث طلایی یادگیری تبدیل خواهد شد که هر یک از این گروه‌ها از نقش و وظایف خود آگاهی کامل داشته باشند و تعامل بین این گروه‌ها شکل گیرد. با نگاهی اجمالی به گزارش‌های پرلز سال‌های اخیر در بخش والدین درمی‌یابیم که سه اصل مهم در خانواده به کودکان در ارتقای مهارت خواندن کمک می‌کند: 1- والدین باید نگرش مثبتی نسبت به خواندن داشته باشند 2- والدین باید در هفته ساعت مطالعه‌ مشخصی داشنه باشند (در هفته بین 6 تا 7 ساعت) 3- وجود کتابخانه‌ای که حداقل 100 جلد کتاب مناسب با سن کودک در آن باشد و کودک آن‌ها را مطالعه کرده باشد. یعنی برای رسیدن به مهارت خواندن ابتدا نگرش مثبت داشته باشیم و بعد به آن‌چه معتقدیم عمل کنیم و در نهایت ابزارهای لازم را برای عمل به آن داشته باشیم. داریوش هفت‌برادران تاکید کرد: فراموش نکنیم خانواده به عنوان موثرترین نهاد تربیتی و عامل ایجاد عادات خوب و بد در افراد باید مورد توجه جدی قرار گیرد. ما باید رفتار خود را نیز تغییر دهیم چرا که جایی که رفتار حاکم است گفتار تاثیری نخواهد داشت و بهترین بهانه برای تغییر رفتار ما فرزندانمان هستند. من معتقدم علاوه بر تغییرات اساسی در محتوا، نوع آموزش و روش‌ها، همدلی و عزمی راسخ برای نتیجه گرفتن از این آزمون‌ها لازم است آموزش و پرورش و نهادهای دولتی در کنار بخش خصوصی قرار گیرند و سرمایه‌های در جریان را به سمتی هدایت کنند که بیشترین و مطلوب‌ترین نتیجه حاصل شود. چرا کارشناسان فرهنگی و آموزشی کنار بخش خصوصی فعال قرار نمی‌گیرند تا از این فرصت‌ها استفاده بهینه شود؟ بنده معتقدم برای برون‌رفت از وضعیت فعلی لازم است طرحی نو دراندازیم و با کمک هم در راه افزایش سواد خواندن که به توسعه فرهنگ کتاب و کتاب‌خوانی کمک شایانی خواهد کرد، قدم برداریم.