وظیفه حضرت ولی عصر (عج) در زمان غیبت چیست؟

یکی از اصول اصلی و محکمات عقیدتی در جامعه شیعی را می توان حضور معصوم به عنوان امام و حجت در جامعه دانست. مطابق با اعتقادات شیعه که برگرفته از آیات قرآن و روایات اهل بیت(ع) است، همواره باید انسانی الهی وجود داشته باشد تا آینه حق بر روی زمین و هادی و راهنمای تمام مردم باشد؛ راهنمایانی که متشکل از پیامبران و پس از آن ائمه اطهار بوده و هدف و وظیفه مشترکی دارند که همانا ابلاغ آشکار دین است. البته باید خاطرنشان کرد که این وظیفه غایت بوده و خود شامل وظایف و شاخه های گوناگونی می باشد که در ادامه، بحث به آنها پرداخته خواهد شد. حال با توجه به این موضوع (یعنی ابلاغ آشکار) با پرسشی روبه رو می شویم که وظیفه امام دوازدهم به عنوان آخرین حجت، به دلیل غیبت و عدم حضور ظاهریشان در میان مردم چیست و ایشان چگونه به وظیفه خود عمل می کنند؟ در ابتدا با توجه به روایات و احادیث وارده، باید گفت که امام عصر(عج) نیز چه در وظیفه ذاتی و چه در وظایف برخاسته از ابلاغ مبین هیچ تفاوتی با دیگر ائمه نداشته و مانند آن بزرگواران هم در زمان غیبت و هم هنگام ظهور به آنها خواهند پرداخت. در همین رابطه امام جوينى و علامه قندوزى حنفى که هر دو از علمای اهل تسنن می باشند، در ضمن نقل حديث مفصلى از امام سجاد (عليه السلام) به اين مطلب اشاره نموده اند، كه امام چهارم شیعیان فرمود:«...از روزى كه خدا آدم را آفريده تا حال هيچگاه زمين از حجتى خالى نبوده است، ولى آن حجت گاهى ظاهر و مشهور و گاهى غايب و مستور بوده است. تا قيامت نيز از حجت خالى نخواهد شد و اگر امام نباشد خدا پرستش نمى شود.» (1) همچنین پیامبر اکرم در جواب جابر بن عبدالله انصاری در خصوص عدم تفاوت تاثیر اعمال و بهره از فیوضات ائمه با حضرت مهدی (عج) می فرمایند، «... قسم به پروردگارى كه مرا به پیامبرى برانگیخت، از وى نفع مى برند و از نور ولایتش كسب نور مى كنند، همچنان كه از خورشید استفاده مى كنند هنگامى كه در پشت ابرها قرار بگیرد.»(2). حال با توجه به اثبات عدم تفاوت وظیفه و آثار و برکات حضور قائم آل محمد (عج) با دیگر حجج پروردگار بر روی زمین، به سه نمونه از وظایف ایشان در زمان غیبت که برآمده از هدف کلی رسولان و ائمه اطهار (ع) یعنی بلاغ مبین می باشد پرداخته خواهد شد. هدایت و ارشاد همانطور که قبلا اشاره شد یکی از وظایف رسولان و ائمه طبق آیات قرآن هدایت و راهنمایی عامه مردم است. امام زمان (عج) نیز همچون دیگر پیشوایان معصوم، مربی اصلی انسانها هستند و مردم همواره از زلال معارف ناب ایشان بهره برده اند. این موضوع نه تنها در دوران غیبت صغری با پاسخگویی به پرسش های مردم از طریق نامه های امام که به توقیعات مشهور است، تحقق یافت، بلکه در دوران غیبت کبری نیز به صورت هدایت باطنی صورت می پذیرد. شیعه بر این باور است امام از راه باطن، بر نفوس افراد اشراف دارد و آنان را مورد هدايت و تربيت خود قرار مي‌دهد. با القا‌هاي نيکو، يا با نگه‌داشتن‌هاي باطني، راه برخي از افراد را عوض مي‌کند يا آن‌ها را در راه صحيحي که دارند، استوار و ثابت قدم مي‌دارد؛ گر چه اين هدايت، از ديدگان پنهان است. (3) صیانت از دین دومین وظیفه امام عصر (عج) صیانت از اسلام به عنوان دین حق می باشد. شیخ مفید در خصوص این وظیفه امام و شرایط اجرای آن در زمان غیبت می گوید «احتیاج به وجود امام از آن جهت است که شریعت و قانون اسلام حفظ شده و به همان گونه که وظیفه ایشان است تبلیغ گردد و اگر کسی یا کسانی پیدا شوند که به این امور قیام کنند در این صورت امام حق دارد ساکت بماند یا پنهان شود و هر گاه همه امت بر ترک این عمل اتفاق کردند و از راه حق و قانون صحیح منحرف شدند، قهراً امام حق ندارد که در پنهان بماند، بلکه باید ظاهر شده و این کارها را شخصاً انجام دهد.»(4) بنابراین درست است که امام در عصر غیبت در نهایت خفا زندگی می کند، لکن ایشان با بصیرت و بینایی کامل در دفاع از حوزه مقدسه اسلام کوشش می کند. و هر لحظه که لازم باشد به شخصه در این خصوص وارد عمل می شوند. به همین جهت در زمان امامت ایشان نمونه های بسیاری از اتفاقات معجزه آسا که موجب از بین رفتن کید و دشمنی دشمنان اسلام شده در تاریخ ثبت گردیده و این نشان از وجود دستی غیب در صیانت از اسلام داشته و دارد. نظارت و رسیدگی به امور مسلمین آخرین وظیفه امام غایب که در فرصت اندک این مقال قابل بررسی می باشد، مبحث حضور ایشان در میان مردم و رسیدگی و نظارت ایشان بر احوالات مسلمین و مومنین مانند دیگر ائمه هدی (ع) می باشد. امام صادق (ع) در رابطه با حضور قائم آل محمد (عج) در جامعه می فرمایند:«هر ساله در زمان حج به مراسم حج مشغول است، او مردم را می بیند و مردم او را نمی بینند»(5). ایشان در روایتی دیگر نوع حضور حضرت مهدی (عج) در میان مردم را چنین بیان می فرمایند که حضرت «در بازارهایشان رفت و آمد کند و در مجالسشان بر فرش ایشان پا گذارد و ایشان او را نشناسند تا هنگامی که خداوند اذن دهد که خود را معرفی کند، چنانکه یوسف چند روز با برادران خود چنین بود» (6). همچنین امام دوازدهم شیعیان همانطور که در قرآن بشارت داده شده است که «بگو: عمل كنيد! خداوند و فرستاده او و مؤمنان، اعمال شما را مى‏بينند! و به زودى، به سوى داناى نهان و آشكار، بازگردانده مى‏شويد و شما را به آنچه عمل مى‏كرديد، خبر مى‏ دهد!» (7) از احوال مسلمین آگاه بوده و بر اعمالشان نظارت می فرماید. ایشان از طرفی در توقيعي می فرمایند «...به اخبار شما علم داريم. هيچ چيزي از اخبار شما بر ما پوشيده نيست. از لغزش و كاستي هاي عمل كرد شما آگاه هستيم. چيزي بر ما پوشيده نمي ماند.»(8) و از طرف دیگر در نامه‌اي به شيخ مفيد خطاب به شيعيان خود مي‌فرمايد: «ما هرگز شما را به حال خود رها نكرده ايم و هرگز شما را از ياد نبرده ايم و اگر نبود (عنايات پيوسته ما) حتماً سختي‌ها و بلاهاي فراواني به شما مي‌رسيد و دشمنان شما را نابود مي‌كردند.»(9) که هر دوی اینها نشان از رسیدگی مجدانه حضرت بر اعمال و رفتار مردم و همچنین برآوردن حاجات مسلمین دارد. نتیجه با توجه به مطالب ذکر شده می توان نتیجه گرفت که وظیفه اصلی امام عصر (عج) یعنی بلاغ مبین و همچنین وظایف منبعث از این هدف غایی همان تکالیف رسولان و دیگر ائمه (ع) بوده و غیبت و عدم حضور ظاهری در میان مردم آنها را تغییر نداده است. هرچند به فراخور غیبت¬شان شکل اجرای این تکالیف تغییراتی داشته که با ظهور و وبرداشته شدن پرده غیبت این تفاوت های ظاهری نیز از بین خواهد رفت. منابع: 1. جوينى، فرائد السمطين (بيروت، مؤسسه المحمود، 1400 هـ ق) ج 1، ص 45. ينابيع المودة، قندوزى حنفى، ج 2، ص 217 . 2. كمال الدین: ج 1 ص 253 و بحارالانوار: ج 36 ص 250. 3. درسنامه مهدویت 2، حجه الاسلام سلیمیان .ص62 4. مسائل العشر فی الغیبة، شیخ مفید ص ،77 و78 5. کتاب الغیبة، شیخ طوسی، ص161، ح119 6. بحار الانوار، علامه مجلسی، ج52، ص154 7. توبه/ آيه 105 8. بحارالانوار، علامه مجلسی، ج53، باب 31، توقيع7، ص 175. 9. احتجاج، ج 2، ش 359، ص 598. منبع: هفته نامه رادکان استان گلستان