اندر حکایت پیری زودرس اسکناس‌ها

ابتکار: بارها شده که پولی را از فردی گرفتید اما به دلیل پارگی زیاد، کثیف بودن یا شعار‌نویسی مجبور شدید آنرا به آن فرد برگردانید تا تعویض کنید. این موضوع که جای بسی تاسف دارد، انسان را به فکر فرو می‌برد که چرا باید اسکناس این سرمایه ملی را به همین راحتی فرسوده‌ کنیم. اگر به آمارها نگاهی داشته باشیم درمی‌یابیم سالانه بیش از 800 میلیون برگ اسکناس در کشور جمع‌آوری و امحاء می‌شود و در این میان ضرری که به اقتصاد مملکت می‌خورد حدود 400 میلیارد ریال است که صرف هزینه‌های جمع‌آوری، امحاء و چاپ دوباره می‌شود. در حال حاضر میانگین عمر اسکناس در ایران بین پنج تا شش سال است در حالیکه متوسط عمر اسکناس در کشورهای صنعتی 12 سال است. این نشان می دهد که در کشور ما فرهنگ استفاده از اسکناس هنوز نهادینه نشده است.

اینکه فردی برای نوشتن مطلبی از اسکناس به عنوان کاغذ استفاده کند یا حتی برای پاک کردن کثیفی‌های دست آنرا به کار ببریم یک زنگ خطر برای جامعه است. چراکه هر چه بیشتر و زودتر اسکناس‌ها فرسوده شده، هزینه بیشتری از جیب من و شما که در ایران زندگی می‌کنیم و مالیات می‌دهیم، به هدر می‌رود.

از سوی دیگر جای اسکناس در کیف مخصوص آن است نه در جیب لباس که با گرما و تعرق بد خیس شود و هنگام در آوردن آن، به راحتی پاره شود. کیف وسیله مخصوص برای نگهداری اسکناس است که باید فرهنگ استفاده از آن در جامعه نهادینه شود.

اینکه برخی می‌گویند اسکناس برای خراب شدن است، درست است اما پرسش اینجاست که خراب شدن پس از چند سال از چاپ آن؛ 5 سال؟ در حالیکه متوسط عمر اسکناس‌های موجود در ایران در بدترین حالت باید 10 سال باشد. پس اینکه در نصف عمر واقعی این اسکناس‌ها مستعمل و فرسوده می‌شوند، تنها یک دلیل می‌تواند داشته باد و آن هم نگهداری نادرست آن است.

البته تمام تقصیرها گردن مردم نیست بانک مرکزی هم در این بین مقصر است چراکه به نظر می‌رسد بخشی از مشکل فرسودگی اسکناس‌ها، تفاوت ابعاد اسکناس‌های چاپ شده توسط بانک مرکزی است. در حال حاضر ابعاد اسکناس 10 و 5 هزار تومانی یکسان بوده و آن 166 در 79 میلیمتر است. اسکناس‌های دوهزار و هزار تومانی هم 78×163 میلیمترو 77×160 میلیمتر است. ابعاد اسکناس 500 تومانی 75×154 میلیمتر، 200 تومانی در ابعاد 74×151 میلیمتراست. همچنین اسکناس‌های 100 تومانی در ابعاد 73×148 میلیمتر، 50 تومانی در ابعاد 71×142 میلیمتر، 20 تومانی در ابعاد 69×136 میلیمتر و 10 تومانی در ابعاد 67×130 میلیمتر از دیگر اسکناس‌ها هستند که دیگر توسط بانک مرکزی چاپ نمی شوند. این نشان می‌دهد که ما ابعاد استاندارد برای اسکناس‌های خود نداریم و همین مشکل باعث شده است که برخی اسکناس‌های درشت مانند 5 و 10 هزار تومانی در برخی کیف‌ها جانگیرد و فرد مجبور شود آنها را در جیب خود قرار دهد. اگر نگاهی به اسکناس‌های کشورهای صنعتی بیاندازیم، متوجه می‌شویم که ابعاد اسکناس‌های ما به ویژه 2، 5 و 10 هزار تومانی از استاندارد جهانی بزرگتر است و همین موضوع به خرابی زودرس اسکناس‌ها دامن می‌زند.نکته دیگر که در ایران متداول است استفاده از پول نقد است که بسیار کاربرد دارد. به این معنا که مردم ترجیح می‌دهند که همیشه پول نقد همراه داشته باشند تا اینکه از کارت‌های بانکی یا چک پول استفاده کنند. البته تا حدی هم حق دارند به دلیل اینکه برخی مواقع سیتم پوزهای بانکی اختلال دارد به ویژه در روزهای پایانی ماه یا در روزهایی که تعطیلی است و یا در روزهای پایانی سال که حجم استفاده از سیستم‌های پوز بالا می‌رود، امکان خطا دادن کارت های بانکی بالا می‌رود. از سوی دیگر برخی فروشگاه‌های سنتی یا کوچک به بانکداری الکترونیک و پوزهای بانکی اعتقاد ندارند و همین امر مشکلاتی را برای ما ایجاد می‌کند.

امروزه‌ در کشورهای‌ پیشرفته‌ حجم‌ انتقال‌ پول‌ بسیار کم‌ شده‌ است‌ چراکه آنها اعتقاد دارند نقل و انتقال و معاملات‌ پولی‌ مشکلاتی‌ از قبیل‌ سرقت‌، افزایش‌ ترافیک‌ شهری‌، آلودگی‌ هوا، اتلاف‌ وقت‌ و صرف‌ میلیاردها ریال‌ هزینه‌ بابت‌ تولید و امحاء‌ اسکناس‌ را به‌ دنبال‌ دارد. هرچند تا رایج‌ شدن‌ چنین‌ روش‌هایی‌ در ایران راهی‌ طولانی‌ در پیش‌ است‌، اما با دادن‌ اطلاعات‌ و آگاهی‌ به‌ مردم‌ می‌توان‌ استفاده‌ از این‌ روش‌های‌ پیشرفته‌ که‌ یکی‌ از آنها استفاده‌ از کارت‌ اعتباری‌ به‌ جای‌ پول‌ نقد است‌ را در جامعه‌ جا انداخت‌. همچنین‌ با بالابردن‌ فرهنگ‌ استفاده‌ از اسکناس‌ و ارائه‌ اطلاعات‌ درباره‌ هزینه‌ بالای‌ تولید و نابودی‌ اسکناس‌ می‌توان‌ از نابودی‌ این‌ سرمایه‌ ملی‌ جلوگیری‌ و بر عمر آن‌ اضافه‌ کرد.

در هر حال دولت و در راس آن بانک مرکزی که عاملیت بانک‌های کشور را بر عهده دارد باید دو روش را به صورت موازی برای کاهش فرسودگی اسکناس‌ها در نظر بگیرند. راه نخست همان فرهنگ استفاده از کارت بانک‌ها به جای پول نقد است که اصل مهم آن زیرساخت‌های مطمئن بدون قطعی بدون دلیل است که می‌تواند اعتماد مردم را جلب کند. راه دوم هم آموزش فرهنگ استفاده صحیح از اسکناس و شیوه‌های درست نگهداری آن است که باید با روش‌های تشویقی و بسترسازی فرهنگی روش نگهداری اسکناس را بین مردم نهادینه کنند. چراکه اسکناس سرمایه ملی است و هزینه امحاء و چاپ دوباره اسکناس‌ها از جیب ما که همان مالیات‌هاست می‌رود. در حالیکه این مالیات‌ها باید برای توسعه عمرانی و زیرساخت‌های کشور هرینه شود. پس بیایید اسکناس‌ها را دفترچه یادداشت خود نکنیم.