حضور ۲۱۵۰ زندانی مهریه‌ در زندان‌های کشور

فارس: کافی است چند ساعتی را در دادگاه خانواده سپری کنید تا زوج‌های جوانی را ببینید که برای حک شدن مهر طلاق روی شناسنامه‌شان لحظه‌شماری می‌کنند.

این روزها دیگر ضرب‌المثل قدیمی «مهریه رو کی داده و کی گرفته؟» در میان خانواده‌های ایرانی رنگ باخته و نتیجه‌اش سرگردانی در راهروهای دادگاه خانواده شده است.

سرگردانی دختران جوانی که مهریه‌شان را تا سکه آخر طلب کرده‌اند و پسرانی که هنگام نکاح به اندازه جیب‌شان نگاه نکرده‌اند.

حضور 2 هزار 335 محکوم مهریه در زندان‌های کشور بهانه‎‌ای شد تا به سراغ مدیرعامل ستاد دیه کشور برویم و از وضعیت محکومان مالی ناشی از عدم توانایی در پرداخت مهریه مطلع شویم.

در زیر مشروح گفت‌‌وگوی خبرنگار فارس با سید اسدالله جولایی را می‌خوانید:

ورودی محکومان مهریه به زندان از ابتدای سال چه روندی داشته است؟

جولایی: متأسفانه مشکل مهریه‌های نامعقول این روزها به یک معضل بزرگ اجتماعی تبدیل شده است.

تا پایان تیر ماه سال‌ جاری در کل کشور تنها 1800 مددجوی اغلب جوان و بعضاً مسن و حتی در یک مورد، پیرمرد کهنسال 72 ساله لرستانی داشتیم.

این روند تا پایان مرداد ماه به جمعیت 2 هزار و 602 نفر رسید، هر چند طبق آخرین آمار که مربوط به هفته اول مهر ماه می‌شود این رقم تا حدودی سیر نزولی داشته و به 2 هزار و 150 نفر رسیده که به هر بهانه نابجا و یا به هر خواسته‌ای با دریافت دادخواست مطالبه مهریه‌ از سوی همسران‌شان راهی حبس شده‌اند.

آیا در کاهش این جمعیت کیفری فرهنگ‌سازی اولویت دارد یا اصلاح قوانین موجود؟

جولایی: بدون شک بحث آموزش و پیشگیری بیش از هر اقدام دیگری در اولویت است، اما در شرایط فعلی که نیازی مبرم به یک اقدام بزرگ عملی است اعمال قوانین محدود کننده بیش از پیش احساس می‌شود.

ستاد دیه در سال‌های گذشته با درک این خطر و البته مشاهده کثرت موجودی این دسته از محبوسان، موضوع رفع جنبه کیفری از مهریه‌های بالای 110 سکه را مطرح کرد.

در همین راستا این ستاد با تشکیل کمیته‌های حقوقی و با جلب نظرات کارشناسان خبره توفیق داشت این مهم را در مجلس شورای اسلامی نیز در قالب یک قانون مطرح کند اما از همان موقع تاکنون تمام تلاش ستاد دیه این بوده که این قانون با یک بازنگری، زمینه آزادی جمعیت زیادی از نیروهای انسانی آماده به کار و جوانانی که به نوعی سرمایه ملی ما محسوب می‌شوند را فراهم کند.

البته طبق آیه 4 سوره نساء که به صراحت تأکید دارد «در کمال رضایت قلبی، مهر زنان را به آنان بپردازید» اگر برای شهروندان در هر طبقه اجتماعی که هستند موضوع عندالمطالبه و عندالاستطاعه کاملاً تشریح و عواقب آن تبیین شود، از ورود ناخواسته بسیاری از هموطنان با محکومیت به مهریه پیشگیری خواهیم کرد.

یکی از موضوعاتی که این روزها از سوی مراجع عظام تقلید هم به عنوان یک آسیب جدی مطرح شده همین موضوع مهریه‌های غیرقابل پرداخت است، در این زمینه ستاد دیه به عنوان نهادی که بیش از سایر مراجع با زندانیان و خانواده‌های این قبیل از محبوسان در تماس است، چه اقداماتی را برای تعدیل آمار این زندانیان انجام داده است؟

جولایی: طبق فرمایش مقام معظم رهبری «مهریه‌های سنگین هیچ‌گاه معجزه نمی‌کنند»، امروز طبق استفتائات صورت گرفته جمعی از مراجع تقلید حتی در موضوع تعهدی که شخص طبق قرائن هرگز قادر به پرداخت آن نخواهد شد شبهه وارد کرده و اصل عقود نکاح را با اشکال می‌دانند.

سلامت و صلابت بسیاری از خانواده‌ها با دستاویزی به نام مهریه همواره در معرض انواع آسیب‌ها قرار داشته و دارد، از همین رو برای حفظ کیان روابط خانوادگی ستاد دیه نیز به قدر وظیفه با انتشار کتابچه‌های آموزشی و مشارکت در ساخت تله‌فیلم‌های تلویزیونی و همکاری با بعضی پروژه‌های سینمایی به نوعی ادای دین کرده اما نباید از رسالت اصلی 26 نهادی که به طور رسمی متولی بحث فرهنگی در کشور هستند غافل باشیم که انجام اقدامات بنیادی و دفع این معضلات اجتماعی به همت همه این دستگاه‌های ذی‌ربط ممکن خواهد بود.

امروز در کم‌کاری‌های برخی سازمان‌ها، بر حسب چشم و هم چشمی حاشیه پر رنگ‌تر از متن شده و وصلت یک زوج جوان به تعیین میزان مهریه‌ معطوف می‌شود.

امروز بر اثر غفلت برخی از مسئولان بسیاری از خانواده‌ها به موضوع مهریه با نگاه یک تجارت و معامله نگاه می‌کنند، این حقیقت است که بسیاری از دختران جوان ما مهریه سنگین را ضامن ثبات زندگی می‌دانند که البته حق هم دارند.

در شرایطی که قریب به اتفاق فیلم‌ها و کتاب‌های ما صرفاً به ماجراهای قبل ازدواج و اتفاقات خوش و ناخوش بعد آن اکتفا می‌کنند، موضوع به ظاهر ساده مهریه همچنان دردسر ساز خواهد بود. در جامعه‌ای که همه نهادها وظایف خود را از نهاد دیگری خواستارند جشن طلاق هم برگزار می‌شود، مهریه‌های نامربوط هم در حضور والدین و کثرت بزرگان دو فامیل عروس و داماد تعیین می‌‌شود.

تنها مراجعه به یکی از دو دادگاه خانواده در تهران یا مراجعه به آمار ارائه شده از سوی سازمان ثبت احوال به هر استانی این واقعیت را برای ما آشکار می‌کند که مهریه را هم می‌گیرند و هم می‌دهند.

امروز از دختر تازه عقد کرده 16 ساله تا پیرزن 77 ساله‌ای که با مساعدت نوه خود دادخواست مهریه‌اش را به شعبه مربوطه ارائه داده تنها نمونه‌هایی هستند که اخبارش را در بسیاری از صفحات روزنامه یا خوانده یا از طریق دوستان شنیده‌ایم.

در شرایط کنونی دیگر این قصه‌ها که حالا مهریه را کی داده که من دومی آن باشم رنگ باخته، امروز آن چه بیش از همه در خصوص مهریه می‌شنویم این صحبت مشترک مردان محکوم به حبسی است که «مهریه سنگین نشانه ندادن بود، این را نه خودمان متوجه شدیم و نه طرف مقابل‌مان».

با وجود پرونده‌های مفتوح در ستاد دیه، عامل اصلی روانه شدن مردهای جوان یک خانواده به زندان را چه می‌دانید؟

جولایی: در مورد عوامل این محکومیت‌ها می‌توان به تب تعداد سکه‌ها و وجود یک دلگرمی تصنعی برای تضمین خوشبختی در نزد زوجه اشاره کرد.

البته نباید از عوامل دیگری چون سطح سواد زوجین و میزان گرایشات دینی هم در این راستا غافل بود که متأسفانه بعضی خانواده‌ها در پی یک وصلت مقدس و یک سنت نبوی با تکیه بر تعهدی غیرقابل پرداخت و صد البته خارج از عرف و دین این پیوند‌ها را در همان وهله نخست عاری از برکت می‌کنند که طبق آیه 21 سوره احزاب در این زمینه باید بهترین معیار بانوان ما همان مهرالسنه باشد نه این معیار جعلی که تا الان مهریه همه خواهرام و دختر عمویم 500 تا سکه بوده و برای ما هم نباید کمتر از این باشد!

اساس مهریه آنچنان که در فقه پویای جعفری با عنوان «صداق» مطرح شده بر صداقت تکیه داشته و بیشتر برای حفظ کیان خانواده و تکریم مقام زنان مطرح شده و نه احیاناً سست کردن اساس یک خانواده، این باور غیرشخصی باید عمومی شود که محبت با مادیات محاسبه نخواهد شد.

رهبر معظم انقلاب در این زمینه با اشاره به اینکه مهریه بالا یک سنت جاهلی است، تصریح دارند «مهریه بالا نه حرام است و نه ازدواج را باطل می‌کند اما خلاف سنت نبوی و ائمه هدی است».

اما صداق را نمی‌شود بدون لحاظ شخصیت زوجه معین کرد؟

جولایی: قطعاً همین طور است، در احادیث نبوی هم داریم که برای مثال مهریه سنگین نگیرید نه اینکه مهریه را نادیده بگیرید.

طبق فرمایش گرانسنگ حضرت رسول (ص) مهریه‌های بالا مایه دشمنی زوجین قلمداد شده اما معادل مهرالسنه (مهریه همسر پیامبر) معادل 50 سکه طلا در امروز تعیین شده است.

به طور کلی ضرورت وجود مهریه با یک مالیت موجه به قدری در سفارش‌های دینی مورد اهمیت قرار دارد که پرداخت مهریه ولو به قدر ناچیز به نحوی است که بسیاری بر اساس مستندات دینی مهریه را نه هدیه مرد به زن، بلکه یک پیشکش از جانب خداوند عنوان کرده‌اند.

در شریعت اهمیت این مسأله به قدری است که اگر شوهر یک زن ولو کافر تعهد خود در قبال مهریه را نپرداخت، حکومت اسلامی در وهله اول او را موظف به پرداخت مهریه کرده و در صورت ناتوانی مالی یا استنکاف همسر خودش کل مبلغ را از بیت‌المال پرداخت می‌کند.

به سبب همین اهمیت هم است که تلاش در تعیین سقفی برای این سنت و به عبارتی اعمال تبصره‌ای برای کنترل این قرارداد فیمابین زوجین تا به امروز مقدور نبوده است. هیچ محکمه‌ای نه در تعیین نوع مهریه و نه در وادار کردن زن برای بخشش صداق هیچ اختیاری برای خود قائل نیست.

سخن آخر؟

جولایی: در حال حاضر به طور تقریبی 23 درصد زندانیان جرائم غیرعمد کشور را محکومان به پرداخت مهریه تشکیل می‌دهند که بدون لحاظ هزینه‌های قضایی، نگهداری، درمانی و بهداشتی این افراد و سوای تهدیداتی که بیش از هر موعدی ممکن است اعضای یک خانواده را به دنبال مطالبه مهریه و متعاقبا طلاق تهدید کند، متأسفانه شاهدیم مشکلات ناشی از سنت پسندیده مهریه به عنوان مانع بزرگ و غیرقابل حذفی در برابر خیل جوانانی قرار گرفته که خواهان تشکیل خانواده‌ هستند اما پافشاری زوجه بر تزاید میزان مهریه آن‌ها را سرد و گاه مصصم از رد همیشگی خواسته‌شان می‌کند.

تجربه سال‌ها فعالیت در ستاد دیه و مطالعه پرونده‌های متعدد به ما ثابت کرده است که به مهریه به عنوان یک پشتوانه نمی‌توان نگاه کرد.