برای فرار از خدمت زیر پوست شهر چه خبر است؟!

در حالی که بسیاری از جوانان ایرانی به دنبال گذر طبیعی از مرحله سخت سربازی می‌باشند، عده‌ای هم با راه‌های غیر مرسوم به دنبال دور زدن مانع هستند! البته این دور زدن هم چند مدل دارد. یکی که مربوط است که بنیه مالی و وضعیت مساعد مالی، دیگری که مربوط به اوضاع جسمانی و سلامت انسان است و دیگری‌هایی که بدان خواهیم پرداخت. زیر پوست شهر حتماً در جریان موضوع کارت‌های پایان خدمت جعلی که باعث شد عده‌ای بازیکنان فوتبال کشورمان حق حضور در تیم ملی و لیگ بر‌تر کشورمان را از دست بدهند، هستید. اتفاقی که از حدود۷-۸ ماه پیش و با مصاحبه‌ها و گزارش‌هایی در روزنامه‌های ورزشی آغاز شد و با نزدیک شدن به مسابقات جام ملت‌های آسیا به اوج خود رسید. اصل خبر این بود که ۱۹ بازیکن فوتبال که در لیگ بر‌تر یا تیم ملی عضویت دارند به خاطر استفاده از کارت‌های پایان خدمت جعلی تا اطلاع ثانوی و تا روشن شدن تکلیف موضوع از حضور در این مسابقات محروم هستند. این شاید بهترین اتفاق بود برای معرفی یکی از راه‌های مرسوم در فرار سربازی. راه مرسوم و قدیمی به نام جعل کارت پایان خدمت! البته سابقه موضوع جعل کارت به سال‌های قبل بر می‌گردد. آن هم در مدارک اصلی هویتی مانند گذرنامه و شناسنامه و در مراتب بعدی گواهینامه و کارت پایان خدمت. و در دهه‌های گذشته و با الکترونیکی شدن بسیاری از خدمات و هوشمند شدن شناسه‌های فردی در کشور، این موضوع هم کم کم از تب و تاب افتاده و به قدر زمان‌های گذشته پر طرفدار نیست. چرا که شبکه سازی منسجم سازمان‌ها و ارگانهای مختلف کشور مانند نیروی انتظامی و سازمان ثبت احوال و راهنمایی و رانندگی و سازمان وظیفه عمومی و... و تجلی این هوشمندسازی در اتفاقاتی مانند کارت ملی و گذرنامه و کارت پایان خدمت و گواهینامه هوشمند و... باعث آن شده که تقلب و تدلیس در این مدارک هویتی خیلی زود آشکار شده و دست جاعل بسیار زود‌تر از دهه‌های قبل رو شود. حتی به گفتهٔ سردار کمالی، جانشین اداره منابع انسانی ستاد کل نیروهای مسلح این اتفاق چند سال است که غیر ممکن شده و اساسا امکان چنین اقدام جاعلانه‌ای وجود ندارد. اما شاید برایتان جالب باشد که هنوز هم در گوشه و کنار شهر کسانی هستند که با همین شگرد به اخاذی از جوانان جویای کارت پایان خدمت می‌چردازند و برای خود سود به جیب می‌زنند. فقط ۲ میلیون تومان برای جعل کارت پایان خدمت به صورت تضمینی؟! البته در این موضوع به جهت مخفی بودن و غیر رسمی بودن، نمی‌توان تمام مصادیق را به دقت به حساب آورد اما بررسی‌های میدانی نشان می‌دهد قیمت جعل کارت در حال حاضر از ۲ میلیون تومان تا بالای ۱۵ میلیون تومان معین شده و جاعلان به صورت تضمینی و بعد از اخذ حق جعل (!)، کارت پایان خدمت را با پیک به نشانی محل مورد نظر می‌رسانند. البته‌‌ همان طور که اشاره شد این اتفاق آن چنان مطمئن نبوده و علاوه بر آنکه مجازات زندان را برای جاعلان همراه دارد، بلافاصله منجر به ابطال کارت جعلی نیز می‌شود. سری به اخبار حوادث روزنامه‌ها بزنید! گاهی اوقات خبر دستگیری این گروه‌های جاعل را می‌توانید بخوانید. راه‌های دیگر جعل؟! البته همه به دنبال جعل کارت پایان خدمت نیستند! برخی هم با روش‌های مشابهی به دنبال به تعویق انداختن این ماجرا هستند. کسانی که شاید بهترین مثالشان را بتوانیم در مستطیل سبز فوتبال و لیگ بر‌تر کشورمان پیدا کنیم. بازیکنانی که هر چند به وضوح بیش از ۲۳-۲۴ سال دارند، اما با دستکاری‌هایی که در مدارک هویتی خود به خصوص شناسنامه‌های خود کرده‌اند در شناسنامه خود ۱۷-۱۸ ساله هستند و هنوز مشمول خدمت نشده‌اند! موضوعی که باعث شده اصطلاح «سن واقعی» و «سن شناسنامه‌ای» در عامه مردم مطرح شود. البته به نظر می‌رسد با کامل شدن طرح هوشمند سازی و صدور شناسنامه‌های هوشمند در کشور، این موضوعات از سهولت بیافتد و به این سادگی نتوان سن واقعی و شناسنامه‌ای را دستخوش تقلب و تدلیس قرار داد. تقلبی که مشخصا مصداق عنوان مجرمانه بوده و جرم تلقی می‌شود و مجازات زندان را هم برای عامل آن به همراه می‌اورد. خودزنی برای معافیت! برخی افراد هم هستند که برای اخذ کارت پایان خدمت، به فکر معافیت پزشکی می‌افتند و برای استفاده از این موضوع، گاهی حاضر می‌شوند خود را درگیر برخی جراحت‌های عامدانه و بعضا غیر قابل جبران کنند. ماجرا این است که آیین نامه معافیت پزشکی که توسط ستاد مشترک نیروهای مسلح منتشر شده است تمام جزئیات معافیت‌های پزشکی اعم از نوع بیماری‌های معاف، میزان بیماری، مدت زمان بیماری و... را در بر دارد. این آیین نامه البته آن قدر دقیق است که بیماری‌های مختلف جسمی و روحی را به شرح و تفصیل اعضا و جوارح انسان و درجات حاد بودن بیماری‌ها در خود جای داده است. البته ناگفته پیداست که این بیماری‌ها، به نظر ستاد مشترک نیروهای مسلح، آن قدر جدی و خطرناک هستند که بتوانند این ستاد را نسبت به معافیت دائم شخص مبتلا متقاعد کند. اما وقتی در متن این آیین نامه دقیق می‌شویم با بیماری‌هایی روبرو می‌شویم که شاید در مفهوم عام، به معنای بیماری نباشند و نه به طور معمول به چشم می‌آیند و نه تاثیری در سلامت ظاهری فرد دارند و نه غیر قابل جبرانند. بلکه بر عکس به نظر ظریف می‌رسند و قابل جبران. و همین مسئله می‌تواند بعضی جوانان را به این فکر اندازد چه بسا که یک بیماری مصلحتی و موقتی از این دست بتواند دو سال سربازی را از سر باز کند. دقیقا مشابه اتفاقی که بعضا در جامعه دیده می‌شود که عده‌ای با به خطر انداختن جان خود در تصادفات، به دنبال اخذ دیه تصادمات خود می‌افتند و حتی بعضا این کار به کسب و کار آن‌ها تبدیل می‌شود، این موضوع در رابطه با سربازی هم با اندک تفاوتی عملی می‌شود. آن هم با دقتی که برخی جوانان بی‌باک دارند در ایجاد بیماری‌های مصلحتی و موقتی که می‌تواند منجر به معافیت پزشکی دائم شود. بگذارید مثالی بزنیم. فرضا یکی از بیماری‌هایی که در آیین نامه معافیت پزشکی منجر به معافیت دائمی می‌شود نوع خاصی از پارگی مینسک پا است. اتفاقی که نام آن را در مصدومیت فوتبالیست‌ها شنیده‌ایم و یکی از مواردی است که می‌تواند مورد طمع این جوانان فراری از سربازی قرار گیرد. تا با ایجاد جادثه‌ای که منجر به پارگی میسنک می‌شود خود را برای معافیت آماده کنند و بعد از اخذ کارت پایان خدمت نیز درمان کامل آن را از سر گیرند. البته این مدل تلاش برای معافیت به جهت خطرساز بودن و ریسک بالایی که ممکن است منجر به از دست دادن سلامت جسمی شود، بسیار کم کاربرد بوده و فقط عده بسیار کمی هستند که سراغ این اتفاقات می‌روند. چرا که این اتفاقات ممکن است برای همیشه منجر به از دست رفتن سلامتی جسمی شود. اما آنچه که مهم‌تر از جنبه عملی این ماجراست. البته نکته بسیار جالب توجهی که شاید در نظر اول باور آن سخت باشد، آن است که اخیراً برخی معافیت‌های پزشکی با توجه به مدرک تحصیلی افراد اعطا می‌شود! بگذارید این موضوع را از زبان یکی جوانان تهرانی که با ۲۴ سال سن برای معافیت اقدام کرده است بشنویم: «با مدرک لیسانس به خاطر بیماری‌ای که داشتم برای معافیت اقدام کردم. همه مدارک هم کامل بود اما وقتی برای تایید نهایی مدارک رفتم، مسئولان گفتند طبق آیین نامه‌های جدید، این بیماری فقط افراد زیر لیسانس را معاف کامل می‌کند و افراد لیسانس و بالا‌تر را فقط از رزم معاف می‌کند!» هر چند این موضوع در نگاه اول بیشتر به یک شوخی شبیه است اما در واقع شاهد آن هستیم که میزان تاثیر سلامت جسمی افراد نیز در بعضی موارد ارتباط مستقیمی با مدرک تحصیلی آن‌ها پیدا می‌کند. ارتباطی که مسلماً غیر منطقی بوده و هیچ دلیل موجهی برای آن وجود ندارد و صرفاً به تناقضات موجود در قوانین کنونی خدمت نظام وظیفه دامن می‌زند. اما با همه این‌ها، بد نیست برگردیم سراغ سئوال ابتدایی مان. اینکه به راستی چه عوامل جامعه‌شناختی موجب فرار جوانان از سربازی با شیوه‌های مختلف می‌شود. در همین خصوص دکتر هادی معتمد، روانپزشک و آسیب‌شناس اجتماعی در گفتگو با ما مهم‌ترین دلیل فرار از خدمت را غیر تخصصی بودن سربازی کنونی می‌داند: «اگر سنخیت بین خدمت و تخصص افراد به وجود بیاید طبعاً در میزان گرایش به تقلب‌های اینچنینی کاهش شدیدی را خواهیم داشت. البته سربازی تخصصی مسئله‌ای است که در کشورهای مختلف دنیا هم تجربه شده و شاید اگر با رویکرد صحیح و حرفه‌ای و بر اساس علاق و رشته تحصیلی افراد وارد سربازی بشویم بتواند حتی منجر به نیروسازی برای جامعه نیز بشود. چرا که این جوانان بعد از سربازی طبیعتاً به فکر شغل می‌افتند و اگر سربازی را با شیوهٔ معقولی ترتیب ببینیم چه بسا بتواند به این منجر شود که جوان بعد از مدت خدمت خود، در‌‌ همان مرکز مشغول به کار شده و شاغل‌‌ همان مجموعه شود. اتفاقی که امروزه در بسیاری از کشورهای دنیا در حال رخ دادن است و می‌تواند در فضای اشتغال کشور ما نیز بسیار به کمک آید. اما امروزه شاهد آن هستیم که تصور جوانان ما از سربازی، مدتی خدمت اجباری بدون مزد، بدون حقوق و حتی بدون سود و فایده است که نه تنها هیچ رشدی در سطح علمی و تجربه شخص نمی‌کند و نه تنها هیچ ارتباطی به رشته تحصیلی وی ندارد، بلکه در مواردی بیشتر شبیه به بیگاری کشیدن است و فایده آن چنانی هم نسبت به آن متصور نیست. در چنین شرایطی طبیعی است که شاهد تلاش برای فرار از خدمت باشیم.» شیوه کنونی سربازی، طبقات فرودست را سرخورده می‌کند در همین زمینه و درباره نسبت میان خرید خدمت و فرار از سربازی هم به سراغ دکتر امان الله قرایی مقدم، جامعه‌شناس رفتیم. دکتر قرایی مقدم ضمن دفاع از نفس خدمت سربازی می‌گوید: «در اینکه نفس خدمت به کشور یک اتفاق بسیار خوب و لازم برای تک تک افراد جامعه است شکی نیست و بررسی‌ها نشان می‌دهد قبایل و ملت‌های بدون دین و آیین یکتاپرستانه در تمام ادوار تاریخی هم برای خدمت افراد جامعه به جامعه برنامه ریزی‌های دقیقی داشته و تمام افراد را ملزم به خدمت در دوره‌ای به جامعه خود می‌کردند. اما آنچه که امروزه رخ می‌دهد این است که افراد متمول به سادگی از خدمت فرار کرده‌اند و هیچ نیروی قاهره‌ای هم برای فرستادن این افراد به خدمت وجود ندارد. که همین مسئله جوانان طبقات فرودست که دچار سرخوردگی می‌کند. اتفاقی که در سالهای پیش از انقلاب می‌افتاد و به نظرم در سالهای اخیر از ان غفلت شده همین است که فراریان از خدمت تحت هیچ تعقیب واقعی قرار ندارد. حال ان که در سالهای قبل تمام جوانان مشمول خدمت، فارغ از شأن اجتماعی و شغل پدر و... ولو شده به زور به پادگان می‌آمدند تا به سهم خود به کشور خدمت کنند. اما امروز شاهد آنیم که اراده جدی برای کشاندن مشمولان به پادگان وجود ندارد. و از طرف دیگر افراد پایین دستی که دچار شرایط سخت اقتصادی هستند به خدمت سربازی می‌روند و به خاطر شرایط بدون حقوق و مزایای آن بعد از مدتی دچار آسیب‌های اجتماعی و ناهنجاری می‌شوند. چرا که در یک کلام پول ندارند، خانواده متمولی هم ندارند که به کمکشان بیاید و باید هم سربازی کنند و هم پول خودشان را در بیاورند. لذا در بسیاری موارد دچار آسیب اجتماعی می‌شوند.» دکتر قرایی مقدم به این نکته نیز تصریح می‌کنندد که «جوانان امروز ایران به خاطر مشکلاتی که در جامعه پذیری داشته‌اند و بیشتر هم به خاطر کم دقتی والدینشان بوده، دچار عدم ورزیدگی برای ورود جدی به جامعه هستند و همین مسئله باعث شده بعضی پسر‌ها و دختر‌هایمان علاوه بر اینکه زندگی کردن را به طور مناسب یاد نگرفته‌اند، اسیر مصرف گرایی‌های افراطی و مناسبات اجتماعی نادرست می‌شوند که منتج به پدیده‌هایی مثل خوش گذرانی‌های بی‌حد و افزایش شدید مد گرایی و آرایش و... شده است. و تمام این‌ها نشان دهنده آن است که تمام جوانان سرزمین نیازمند آن هستند که این خلأشان با آموزش‌های جدی در «موارد و موضوعات مهم و لازمه زندگی» پر شود. اتفاقی که می‌تواند بهترین راه اصلاح سربازی کنونی باشد و بیش از هر چیزی به درد کشور بخورد.» اما آیا خرید خدمت راه فرار مناسبی برای جوانان متمول این سرزمین هست؟ دکتر معتمد خرید خدمت با روش کنونی را «موجب افزایش فاصله طبقاتی و کاهش بیش از پیش انگیزه برای جوانان سرباز» می‌داند. دکتر قرایی مقدم هم ضمن اشاره به بررسی‌های میدانی صورت گرفته در این زمینه می‌گوید: «خرید خدمت در جامعه حتما لازم هست اما نه با این شکل. چرا که این شکل از خرید خدمت موجب دلسردی طبقه مستضعف جامعه می‌شود. ما در خرید خدمت باید از افراد متمولی که به دلایلی از خدمت به سرزمینشان سر باز زده‌اند مبالغ گزافی را اخذ کنیم و‌‌ همان مبالغ را برای ارتزاق و حقوق ماهانه سربازان مشغول به خدمت کشور هزینه کنیم. با این روش هم کسانی که از خدمت فرار کرده‌اند که دامن قانون بر می‌گردند و به دنبال فرار از خدمت نیستند و هم مهم‌ترین معضل حال حاضر سربازان کشور که ر بسیاری موارد منجر به بروز ناهناجری‌های اجتماعی شده است که‌‌ همان مشکلات معیشتی و اقتصادی است، حل می‌شود و سربازان با حقوق کافی‌ای که از دولت می‌گیرند در شرایط بهتری قرار می‌گیرند.» به هر حال هر چه که هست، راه کنونی خدمت وظیفه عمومی در کشور علاوه بر آنکه موجب فرار بسیاری از افراد از خدمت سربازی و رایج شدن راه‌های غیر متعارف و مجرمانه‌ای برای به چنگ آوردن کارت پایان خدمت شده، با چالش‌های جدی‌ای در حوزه عملکرد و تاثیرگزاری اجتماعی نیز روبرو است که به نظر بسیاری از کار‌شناسان نیازمند تجدید نظر جدی و ماهوی بوده و می‌بایست نسبت به نیازهای امروز جامعه و با نگاه درست به اوضاع جوانان کشور تغییر یابد. منبع: دو هفته نامه احرار آذربایجان