آیا تبعیض‌ها به پذیرش دانشجوی دکتری باز می‌گردد؟/ اصرار وزارت علوم بر واگذاری اختیارات به دانشگاه‌ها

سرویس اجتماعی فردا - شاهرخ صالحی کرهرودی : معاون آموزشی وزیر علوم اعلام کرده است که از سال آینده سالی دو بار در ماه‌های آبان و اسفند آزمون نیمه متمرکز دکتری برگزار می‌شود و البته بعد از تعیین حد نصاب، مراحل بعدی پذیرش کاملا در اختیار دانشگاه‌ها قرار می‌گیرد.

مجتبی شریعتی نیاسری ادامه می‌دهد: شیوه جدید پذیرش دانشجوی دکترا از سال آینده اجرا می‌شود که بر اساس آن، سالانه دوبار و درماههای آبان و اسفند، آزمون سراسری شامل دروس زبان ، استعداد تحصیلی و سه درس پایه در هرگروه درسی برگزار می‌شود و دانشگاهها پس از برگزاری آزمون سراسری ، حد نصاب و رتبه مصوب خود را اعلام می کنند و از میان داوطلبان واجد شرایط ، دانشجویان را بر اساس سوابق آموزشی و پژوهشی ،مصاحبه تخصصی یا آزمون تخصصی پذیرش می کنند.

معاون آموزشی وزیر علوم در حالی از این شیوه به عنوان یک شیوه جدید در پذیرش دانشجوی دکتری یاد می‌کند تا پیش از سال 90 و آغاز روش پذیرش دانشجوی دکتری به روش نیمه‌متمرکز، دانشگاه‌های مختلف با اختیار کامل و بر اساس سوابق آموزشی و پژوهشی و مصاحبه حضوری اقدام به پذیرش دانشجو می‌کردند و حالا به نظر می‌رسد تنها نکته جدیدی که در شیوه جدید پذیرش نسبت به شرایط قبل از سال 90 وجود دارد، همین برگزاری آزمون غیرمتمرکز و تعیین حد نصاب برای داوطلبان است.

. چرا آزمون نیمه‌متمرکز؟

سال ۸۹ آیین نامه ای از سوی کامران دانشجو وزیر علوم وقت صادر شد که بر اساس آن دانشگاه ها موظف شدند پذیرش دانشجوی دکتری را بر اساس آزمون نیمه متمرکز سازمان سنجش و مصاحبه دانشگاه ها تغییر دهند .

در این آیین نامه یادآور شده بود که آخرین آیین نامه آموزشی دوره دکتری که از سال ۱۳۸۴ بدان استناد می شد ، مورد تجدید نظر قرار گرفته است و به منظور رعایت عدالت آموزشی این شیوه پذیرش از سال تحصیلی ۹۰ - ۹۱ اعمال می شود .

پیش از آن دانشگاهها به صورت مستقل و بر اساس سرفصل هایی که از سوی گروه های آموزشی تعیین می شد در زمان های متفاوتی از همدیگر آزمون برگزار می کردند و پس از آن نیز مصاحبه های شفاهی و بررسی فعالیت های علمی داوطلب را انجام می دادند به گونه ای که یک داوطلب در یک رشته مجبور بود در صورتی که رشته مورد نظرش در چند دانشگاه ارائه می شد، در چند دانشگاه امتحان دهد .

رئیس سازمان سنجش در سال 91 در مصاحبه‌ای در توجیه علت تغییر در سیستم پذیرش دانشجوی دکتری گفته بود که «شیوه برگزاری آزمون دکتری از سال 90 به دلیل برخی اهداف تغییر کرد، اولین و مهمترین دلیل این تغییر بحث اجرای عدالت آموزشی و ایجاد فضای یکسان رقابتی برای کلیه داوطلبان متقاضی آزمون دکتری و پرهیز از اعمال سلیقه دانشگاه‌ها بود . »

ابراهیم خدایی با اشاره به افزایش تعداد متقاضیان دوره دکتری دانشگاه‌ها طی سال‌های اخیر گفته بود که «در شیوه قبلی آزمون دکتری، وزارت علوم با اعتراض گسترده داوطلبان در رابطه با شیوه برگزاری مصاحبه روبرو بود؛ چرا که برخی از دانشگاه‌های بزرگ تنها از طریق برگزاری آزمون زبان و یا حتی تنها لحاظ سوابق تحصیلی، داوطلبان آزمون دکتری را غربال و انتخاب می‌کردند که این مسئله اجرای عدالت در پذیرش دانشجو را زیر سوال می‌برد . »

این اظهارات دکتر خدایی که از سال 91 عهده‌دار ریاست سازمان سنجش است، در حالی مطرح شده بود که حالا در توجیه آئین‌نامه جدید پذیرش دکتری می گوید: در این آیین نامه چند هدف و سیاست دیده شده است. اولین هدف تفکیک فرآیند سنجش علمی از فرآیند پذیرش دانشجو است. پس از آن اعتباربخشی و استانداردسازی آزمون هاست و دیگر اینکه به گروه های آموزشی اختیار داده شده است که این موضوع نیز در جهت استقلال دانشگاه هاست. هدف دیگر نیز ایجاد امکان شرکت متعدد داوطلب و توجه جدی به سوابق علمی آموزشی داوطلب است .

وی اضافه می‌کند: هدف این است که آزمون دکتری بر اساس یکسری مواد امتحانی شامل آزمون عمومی و استعداد تحصیلی و آزمون تخصصی شامل دروس پایه و اصلی به تعداد بیش از دو بار برگزار شود. آزمون در سال اول آیین نامه یعنی سال ۹۵ دوبار برگزار خواهد شد .

· نقش حداقلی سازمان سنجش در پذیرش دانشجوی دکتری

با اجرای برگزاری آزمون نیمه‌متمرکز دکتری از سال 90, در حالی که پیش از نقش سازمان سنجش آموزش کشور به عنوان متولی برگزاری آزمون‌ها و پذیرش دانشجو در کشور، در حد صفر بود، با اجرای پذیرش نیمه‌متمرکز به بالاترین حد خود رسید. به طوریکه طی 4 سال برگزاری آزمون نیمه‌متمرکز دکتری، سهم این سازمان از اختصاص نمره به پذیرفته‌شدگان دکتری بین 30 تا 75 درصد در نوسان بوده اما به دلیل محوریت در اجرای آزمون، نقش پررنگی برای این سازمان می‌توانستیم قائل شویم. اما حالا با اجرای شیوه‌نامه جدیدی که معاون وزیر علوم از آن خبر داده است، نقش جدی سازمان سنجش دوباره کاهش یافته و اختیار عمل همانند پیش از سال 90 به دانشگاه‌ها بازمیگردد.

خدایی، رئیس سازمان سنجش با اشاره به فعالیت سازمان سنجش در این دوره و بر اساس آیین نامه ابلاغی می‌گوید: کاری که سازمان سنجش در اینجا انجام می دهد این است که از داوطلبان ثبت نام، آزمون را برگزار می کند و به داوطلب کارنامه می دهد. فرد بر اساس آزمون و نمره به دانشگاه معرفی می شود. در این میان اطلاعات آماری لازم را برای تصمیم گیری هر دانشگاه شامل میانگین نقاط و درصدهای آن اعلام می شود .

· تفویض اختیارات به دانشگاه‌ها

معاون آموزشی وزیر علوم البته مهمترین دلیل تغییر در شیوه آزمون دکتری را افزایش اختیارات دانشگاه‌ها عنوان می‌کندو می‌گوید: تفویض اختیار به دانشگاهها و افزایش اختیارات آنها برنامه محوری وزارت علوم است که این برنامه در راستای افزایش استقلال دانشگاهها صورت می گیرد و واگذاری اختیار پذیرش دانشجوی دکترا و تدوین برنامه های درسی دانشگاه از محورهای شاخص این برنامه است .

شریعتی نیاسری حتی اختیارات بیشتری را برای دانشگاه‌ها در این شیوه قائل است و می‌گوید: دانشگاه‌های گروه یک(مادر) می‌توانند نسبت به بازنگری و تدوین برنامه های درسی تمام رشته‌های دایر خود اقدام کنند و سایر دانشگاه‌ها نیز می توانند این برنامه ها را در دانشگاه خود پیاده کنند .

در طول 10 سال گذشته، این سومین بار است که آئین نامه پذیرش دانشجوی دکتری دچار دستخوش و تغییر می‌شود. اما تمامی این شیوه‌ها با وجود این تغییرات همواره مورد انتقاد دانشگاهیان بوده است. برخی از داوطلبان از شرایط مصاحبه ها ناراضی هستند و برخی دیگر شرایط آزمون کتبی را نامتوازن با تحصیل یک دانشجوی دکتری می دانند و معتقدند شیوه کنکور شیوه مناسبی نیست. در این میان برخی از اساتید معتقد هستند که دانشجوی دکتری که باید مدت زمان زیادی را بر روی یک پروژه وقت بگذارد با این شیوه به خوبی غربال نمی شود و ممکن است تنها به صرف چند تست در رشته خود قبول شود .

البته برخی اساتید و مسئولان دانشگاهی هم معتقد هستند که باید بخشی از آزمون به صورت متمرکز باشد تا دانشگاهها بتوانند انتخاب بهتری از میان داوطلبان داشته باشند. در همین حال هم برخی از داوطلبان معتقد هستند که هنوز هم بسیاری از دانشگاهها به داوطلبان فارغ التحصیل از دانشگاه خود اهمیت بیشتری می دهند و سعی در پذیرش آن افراد دارند .

هرچه هست، آزمون نیمه‌متمرکز دکتری قرار بود تا از بی‌عدالت و تبعیض در پذیرش دانشجوی دکتری جلوگیری کند و فضایی را فراهم‌کند تا همه استعدادها بدون توجه به محل تحصیل قبلی خود بتوانند به دوره دکتری وارد شده و به تحصیل بپردازند. باید منتظر ماند و دید تا چه حد آئین‌نامه جدید می‌تواند این هدف را دنبال کند.