هر‌کاری می‌کنیم جز زندگی
سرویس اجتماعی «فردا» - من 84 سال دارم. دو ماه دیگر به هشتاد و پنج سالگی می‌روم. حداقل 60 سال تهران را دیده‌ام. زمانی که تهران آمدم خیابان‌ها همه خلوت بود. بعد رفتم شهرداری. شهرداری یک ساختمان زیبا در میدان توپخانه داشت. مد شده بود شهرداری ها باید یک ساختمان زیبا با همه امکانات داشته باشند. خلاصه آن ساختمان زیبا خراب شد. دو تا سالن بزرگ درست شد. یک گروه شهرساز آلمانی و یک گروه شهرساز آمریکایی آمده بودند در این دو سالن بغل هم کار می کردند. ما هم آنجا کار می کردیم. کارگاه ما بود. همان ساختمانی که مخابرات را زدند؟ نه آن هم بلا سرش آوردند. چه ساختمان قشنگی بود. من ساختمان ضلع شمالی توپخانه را می گویم. همین که الان بورس ضبط و باند و وسایل الکترونیکی است و برخی ممکن است دنبال مالخرها آنجا بگردند؟! بله. ضلع شمالی شهرداری بود. ضلع جنوبی میدان ساختمان پست و تلگراف زدند. خاک منطقه آنجا نرم بود. ساختمان قبلی ترک برداشت. به همین خاطر کوبیدند این ساختمان 25 طبقه را بالا بردند. قرار بود. ساعت 4 خودم را برسانم. به قدری ترافیک بود که برای رسیدن به قرار، از سه چهار حادثه تصادف جان سالم به در بردم. فقط به دلیل این که
بدقولی نکرده باشم. چون پسرتان گفتند قرار است، دکتر بروید. حالا دکتر می رویم. همین است. می فهمم چه می گویید. من سال هاست همین را می گویم. همین استرس و دغدغه زندگی شهری. خواستم از روزنامه به سمت شما بیایم. در حال نوشتن گزارشی بودم که دیر شد و نصفه ماند. بعد به ترافیک خوردم. آخر سر هم متوجه شدم دستگاه ضبط صدا را نیاورده ام. گفتم اشکالی ندارد با گوشی تلفن همراهم ضبط می کنم. بعد شارژ تلفن همراهم تمام شد. شانس آوردم عکاس با خودش شارژر آورده بود. این را می گویند زندگی ماشینی. تمام حرف من در نقاشی هایم همین است. سال ها به خاطر همین نقاشی می کنم. من اصلا نقاشی نمی خواهم بکنم. من دردم، درد انسان است. این محصول انسان است. چرا اینچنین؟ تا کی؟ اسب ها را که به سلامت خارج کردیم و ماشین آوردیم. همه طبیعت را هم صاف کردیم و به جایش برج بالا بردیم. داریم خودمان را خفه می کنیم. من 40 سال پیش فلسفه محجوبی را کشیدم. این تابلو را نگاه کنید. وقتی طبیعت خیلی بیشتر و انسان خیلی کمتر بود. محصول انسان، دنیای محجوبی. الان قربانی آن زندگی، شماها هستید. وای به حال فرزندان شما. 300 نوع موجود را انسان از بین برده است. توجه می فرمایید
300 نوع. نسلش را منقرض کرده است. اینها مسائلی است که انسان باید حسابش را بدهد. چرا نسل 300 موجود را منقرض کرده است؟ همین اسب را نگاه کنید. موجودی است که در طول تاریخ خدمات بسیاری به انسان داده. در جنگ ها انسان از اسب استفاده کرده، در حمل و نقل، این همه انسان در ارتباطات و اطلاع رسانی از اسب کمک گرفته است. حالا اسب کجای زندگی انسان است؟ از این سر دنیا تا آن سر دنیا، اسب بود که امپراتوری ایران را می گرداند. نمی گویم مثل قدیم باید بشود. شما این تابلو را ببینید. این هم تهران سال 1333 است. خانه ما روبه روی دانشگاه تهران در خیابان 12 فروردین بود. کوره های جنوب تهران را در نقاشی ببینید. آن موقع می گفتم این کوره ها دارند تهران را خفه می کنند. وای به حال الان. پایین نقاشی را ببینید. چه سالی نوشته؟ 1954. می شود کی؟ 1333. چند سال گذشته؟ 60 سال. من 60 سال پیش این حرف را زدم که انسان با طبیعت چه کرده است. به هر حال شما هر چیزی می خواهید بنویسید. من فقط یک چیز بگویم: ای انسان اینجا کی می خواهی زندگی کنی؟ این یکی نقاشی را ببینید. یک تپه است. حالا جایش را به یک برج داده است. شیرینی بخورید. گفتید اسمتان چه بود؟ روشنی.
بله آقای روشنی. آن یکی تابلو را ببینید. کارگرهای چای بودند در لاهیجان و گیلان. اینها اغلب برای اطراف شهر بودند، می آمدند کار می کردند. به پول احتیاج داشتند. یه تکه ماهی و برنج خوراکشان بود. دو تومان پول می گرفتند. شش ماه کار می کردند و در این مدت فقط آواز و رقص یا عروسی می کردند یا زیارت. الان همه این زمین ها صاف شده است. این زمین ها را خودم می شناختم. همه اینها با خاک یکسان شده اند و جایش را برج و ساختمان گرفته است. آن کارگرها را خوب یادم می آید. 150 نفر، 200 نفر از آنها می آمدند. وسط کار آن قدر آواز می خواندند و می رقصیدند که اعصاب ما را خرد می کردند. شمال هم طبیعت طوری است که اتوماتیک وار شما شاد هستید. پر از صداست. صدای گاو، صدای آب، صدای حیوانات. من 84 سال دارم. بی تردید 60 سال از این 84 سال دغدغه این مسائل را داشته و افسوس و دریغ خورده ام. این مساله مهمی است. بعد آمدم شهرسازی و شهرداری. در عرض شش سال یک طرح بیست و پنج ساله دادیم برای تهران. تمام اتوبان های تهران تقریبا آن زمان طراحی شده بود. محدوده تهران از جنوب نازی آباد بود، از غرب شده بود کاروانسرا سنگی، از شرق شده بود تهرانپارس و شمال هم همین
کوه ها. با محاسبه دقیق اطراف تهران مثل شهریار و کرج و این ور حداکثر تا دهه 1370، شش و نیم تا هفت میلیون نفر توان افزایش جمعیت داشتیم با این آب و منابع. شما حالا را ببینید. آن موقع ما سه تا مسیل داشتیم، مسیل بلبلی و سیدخندان و کن. الان سد طالقان را ببینید. کشاورزی کرج را ببینید. یک زمان درخت های طالقان معروف بود. این درخت های تبریزی شما را از زمین به آسمان وصل می کرد. من وقتی درختان تبریزی را می دیدم و کنار آنها می ایستادم انگار آدم را با خود می کشیدند بالا. این درخت ها در کنار هم فضایی ایجاد می کردند که آدم دلش پر می کشید به افق و دلش می خواست آن سوی درخت ها را هم ببیند. آن سو هم که اسب ها می دویدند و خانه های سفالی کنار هم قرار گرفته بودند. نمایشگاهی در گالری صبای آن زمان که حالا موسسه فرهنگی هنری صبا نام دارد، برگزار شد و نقاشی های من هم در آن بود. همین درخت های تبریزی در یکی از نقاشی هایم بود. یک روز مرحوم جلال آل احمد و سیمین دانشور به دیدن نمایشگاهم آمدند و گفتند داستان این درخت ها چیست؟ گفتم من وقتی زیر این درختان می ایستم بی اختیار مرا بالا می برند. برایش جالب بود. بعدها مرحوم آل احمد رفته بود
مسکو، موزه مسکو و در آنجا نقاشی های یک نقاش روسی را دیده بود و یاد درخت های من افتاده بود. فکر می کرد من و آن نقاش روسی با هم ارتباط داشتیم. درخت برای من چنین حالتی دارد. درخت برای خودش دنیایی است. نقش شیمیایی اش از نظر اکسیژن برای تنفس ما که بر همه ثابت شده است و می دانیم اکسیژن نباشد تمام موجودات از بین می روند. وقتی زیرزمین می رود نفت ایجاد می کند. وقتی هم روی زمین است بار و میوه می دهد. هوا را تصفیه می کند و آخر سر هم کاغذ می شود. از چوب میلیون ها اثر هنری ساخته می شود. از چوب در ساختمان ها و خانه سازی استفاده می شود. در آخرین مرحله هم وقتی با بی رحمی درختی را خشک هم می کنیم کنده می شود و می سوزانیم و گرممان می کند. سوخته اش هم در طبیعت پودر می شود و اثر می گذارد. شما موجودی را به من نشان دهید که خداوند این همه برایش در طبیعت نقش گذاشته باشد. نیاکان ما به همین دلیل این موجود را مقدس می دانستند و هر پانزدهم اسفند جشن درختکاری برگزار می کردند. بیایید به حیاط برویم. تا نور هست این خانه را ببینید. مطلع شدید این خانه را خانه موزه کرده ام. خودم طبقه بالا می نشینم. این درخت را می بینید. اول این طور نبود.
شبیه یک سرو یا یک کاج بالا می رفت. من سه درخت را کنار هم کاشتم و شاخه هایشان را به هم پیوند زدم. اینها همین طوری که بزرگ شدند دور هم تنیده شدند و بالا آمدند. در نهایت به این شکل درآمدند. انگار چند طبقه هستند. این به خاطر این است که نوک شاخه های آنها را به هم بافتم. همین طور طبقه طبقه بالا می آیند. تا هر چقدر که دلتان بخواهد. طبیعت چنین خاصیتی دارد. پس بجز نقاشی از این هنرها هم دارید. من در شمال متولد شده ام و در آنجا کودکی و نوجوانی ام را گذرانده ام. با طبیعت خو گرفته ام. پارک ساعی را هم من ساختم. و همین طور پارک ملت و نیاوران. در پارک ملت و نیاوران بیشتر پروژه را در مرحله نهایی نظارت کردم. حرفم این بود که من در جنگل های شمال بزرگ شده ام. بعدتر هم سال سوم دانشکده بودم که ضمن کارهای نقاشی وارد شهرسازی شهرداری تهران هم شدم و شش سال تا سال 1336 را آنجا بودم. سال 1342 در تهران می خواستند پارک درست کنند و پارک ساعی را به من سپردند. من مامور ساختن این پارک شدم و در جریان همین کار هم بود که بیش از پیش به نقش پررنگ و اساسی درخت در طبیعت و زندگی پی بردم. درخت و اسب در نقاشی هایم غالب هستند، چون بیش از هر چیزی به
انسان خدمت کرده اند و اما درخت، خداوند به این موجود روی زمین توانایی داده است. انگار که همه چیز بسته به اوست. در فرهنگ لغت ها و لغتنامه ها بگردیم. هر واژه ای را به درخت نسبت دهیم باز هم کم است. حتی اگر به درخت بگوییم زیباترین، پربارترین و ایثارگرترین موجود که در خدمت جهان است، باز هم القاب کمی را به این موجود نسبت داده ایم. اول خدا درختان را خلق کرده است. من فقط از این خلق الهام گرفته ام. با این نگاه می شود گفت درختانی که نقاشی کرده ام خاص خودم هستند. بیش از هر چیزی در نقاشی های من درخت و اسب می بینید. اسب هم موجودی است که در شکل گیری تمدن در جنگ ها و اتفاقات مهم نقش اساسی داشته است. امروزه ماشین آمده و آن را از گردونه خارج کرده است. اسب سمبل انرژی است. مولوی در دیوان غزلیات شمس می گوید: «اگر چرخ وجود من از این گردش فروماند / بگرداند مرا آن کس که گردون را بگرداند» یعنی بقای انرژی و عظمت عالم را همه جا می بینید، هیچ جا مرگی نیست. همه جا عشق و زیبایی است. همان اتم که مظهر خداوند است. آن قدر عجیب و غریب است که آدم باورش نمی شود. خدایا تو چقدر زیبا و عظیم هستی. دلم به حال انسان می سوزد. نمونه دیگر، ببینید
این همه تنوع از انسان. همه یک چیز می خورند، همه یک لباس می پوشند، ولی هیچ کدام شبیه نیستند. این عظمت تمام شدنی نیست. من نه نقاش هستم و نه معمار، فقط عاشق عالمم. دلم به حال موجودات کره زمین می سوزد. ما دنیا را نابود کرده ایم، اما راه حلش را هم پیدا کرده ایم، راه حلش علم است. امروز می بینید انسان باعث این همه درد و مرض شده، خودش هم می رود درمان این همه مرض و سرطان را با علم کشف می کند. انسان است دیگر، آدم های حریص را تا به حال دیده اید سیر شوند؟ تا به حال برخورد کرده اید؟ متاسفانه در طول تاریخ حاکمان زمین، سیری ناپذیر بوده اند. در همین سن پترزبورگ، رسم پتر کبیر ساخت هزاران هکتار قصر بوده است، آن قدر قصر ساخته که تا خلیج فنلاند رسیده است، اما مجسمه های بسیار زیبایی از خودش یادگار گذاشته. می دانید چقدر درخت از بین برده است؟ آخر یک متر، صد متر، هزار متر، این همه قصر می خواهی چه کار؟ همین جنگ هایی که آمریکا در افغانستان و عراق به راه انداخته را ببینید، همه اش حرص است. حرص و طمع برای زمین بیشتر، قصر بیشتر، نفت بیشتر، صنعت بیشتر. کل نقاشی هایی که در این 60 سال کشیده ام، اعتراض به انسان بوده است. نقاشی من اعتراض
است. من در طبیعتی که می سازم اعتراضم را به ماشین نشان می دهم و به انسان می گویم اگر می خواهی در این طبیعت زندگی کنی، این همه ویرانگری برای چیست؟ می گویند در عرض این سه دهه 250 نوع موجود را انسان از گردونه حیات خارج کرده است. تابلویی هم دارم که 36 سال پیش کشیده ام و پر است از برج های دنیا، همه جا را دود گرفته و انسان دارد خودش با دست خودش همه چیز را نابود می کند، شما الان در اخبار می خوانید. روزانه صدها نفر در تصادفات تلف می شوند. این زندگی ماشینی است؛ همین که شما می گفتید چند تصادف را رد کرده اید تا برسید به این مصاحبه. جز برخی پرتره ها، در نقاشی های من ردی از انسان نیست. طبیعت است و درخت و اسب و دشت و مه. اعتراض من به انسان این گونه است، چون معتقدم تمام طبیعت عشق و زیبایی است. پرنده، چرنده، گل و درخت و... خداوند همه اینها را آفریده تا ما زندگی کنیم، اما ما هر کاری انجام می دهیم، هر کاری می کنیم، جز زندگی! واقعا چرا انسان نمی تواند در این طبیعت زندگی کند؟ از وقتی ماشین ها آمده اند نه هوا هست و نه صدا. هر چه هست آلودگی است، از آلودگی هوا گرفته تا آلودگی صوتی. اینها چیزهایی است که من بصراحت در نقاشی هایم
بیان کرده ام. از همان جوانی تا امروز. خب دیگر انگار باید بروم دکتر. من فردا دارم می روم کیش. همایشی است که هنرمندان را دعوت کرده اند. قرار است هنرمندان، طبیعت آنجا را ببینند و از ماهی های خلیج فارس نقاشی کنند. بله خبرش را خواندم. ظاهرا یک موسسه خصوصی این کار را می کند. نه، شهرداری پشتش است. من کارهای آقای قالیباف را تحسین می کنم، به هنر توجه می کند. یادم هست وقتی می خواستم پارک ساعی را بسازم تقاضای 5000 تومان پول کردم. شهرداری به ما نمی داد. ما ناچار شدیم سنگ های پله های پارک ساعی را از جاجرود، بیاوریم. من موقعی که پارک ساعی را می ساختم 800 تومان حقوق می گرفتم. با همان 800 تومان هم خانه خریدم، هم پس انداز می کردم، هم سفر می رفتم. اما الان حقوق شما چقدر است قربان؟ دو میلیون؟ حتی اگر سه میلیون هم باشد کاری نمی توانید بکنید. به هر حال شرایط سخت شده است. این کل حرف های من است. بنویسید کل حرف های محجوبی این بود. چرا انسان با طبیعت این کار را کرده است؟ این حرفی است که هم در نقاشی هایم گفتم، هم در معماری هایم و هم در مصاحبه ام با شما که بصراحت تکرارش کردم. اگر اجازه بدهید سوالاتمان را هم بپرسیم. همین نکات و حرف
ها را در دل مصاحبه مطرح کنید. پس تا الان چی کار می کردیم؟ مصاحبه بود دیگر. حرف های من همه اش همین است. ولی من که سوالی نپرسیدم. اگر حرف دیگری مانده یک وقت دیگر بیایید، بعد از سفر مفصل تر حرف می زنیم. از همین حرف ها استفاده کنید برای مصاحبه. الان انگار باید دکتر برویم. روایت یک گفت وگو آن وقت ها تپه های عباس آباد نبود. دره ای بود میان خیابان های ولیعصر و وزرا. آن را برای طراحی پارک به یک جوان سپردند. پارکی که ساعی نام گرفت و طراحش یعنی حسین محجوبی را نامدار کرد. حسین محجوبی از بزرگ ترین نقاشان، طراحان و معماران کشور است که حتی آن سوی آب ها هم او را می شناسند. محجوبی سال ۱۳۰۹ در لاهیجان به دنیا آمد و از نوجوانی به نقاشی روی آورد. در سال ۱۳۲۹ بر اثر یک اتفاق، به کمک محمدعلی مجتهدی بنیانگذار دانشگاه صنعتی شریف و رئیس دبیرستان البرز تهران برای ادامه تحصیلات متوسطه به این دبیرستان نخبه پرور رفت و سپس سال ۱۳۳۸ در رشته معماری فضای سبز از دانشکده هنرهای زیبا فارغ التحصیل شد. کارهای محجوبی را به دو دسته کلی نقاشی و همچنین طراحی و معماری می توانیم تقسیم کنیم. این هنرمند آثار نقاشی بسیاری در این سال ها خلق کرده است.
کارهای او در موزه های معتبر ایران و در مجموعه شخصی برخی مجموعه داران بین المللی نگهداری می شود. برخی کارهای او در حراج های معتبر مانند کریستیز با ارقام بالایی به فروش می رسند. بتازگی در همین نمایشگاه موزه هنرهای معاصر با عنوان «نوسنت گرایی در هنر معاصر ایران» یکی از تابلوهای درخشان و نفیس او به نمایش درآمده که به گنجینه موزه تعلق دارد. طبیعت، درختان، اسب و اعتراض به زندگی ماشینی از مهم ترین مضامین آثار نقاشی او هستند، اما در عرصه طراحی و معماری نیز شاهکارهای زیادی از او به یادگار مانده است که نمونه اش طراحی پارک ساعی تهران و نظارت بر پروژه ساخت پارک ملت و پارک نیاوران است. خسرو سینایی، هنرمند و کارگردان سینما معتقد است محجوبی با روش خاص خودش، نقاش صلح و صفا با رعایت بزرگداشت طبیعت است. به گفته او اگر روش محجوبی در غرب بود، به نام محجوبیسم نام می گرفت که فقط یک سبک نقاشی نیست، بلکه دنیا را زیباتر دیدن است. بهمن نامور مطلق پژوهشگر هنر نیز بر این باور است که اگر به حس هنرمندانی همچون محجوبی اعتماد می شد، امروزه ما باید سردمدار نقد جغرافیایی می شدیم. جواد مجابی، نویسنده و هنرمند نیز معتقد است حسین محجوبی روح
نگارگری ایرانی را در آثار خود منعکس کرده است، به طوری که مخاطب با دیدن آثار او به فردای بهتر امیدوار می شود. برای گفت وگو با هنرمندی که دیگران چنین اظهارنظرهایی درباره اش می کنند، ساعت 4 یکی از عصرهای پاییزی در خانه اش قرار گذاشتیم. خانه ای که درست یک هفته قبل از گفت وگو با عنوان خانه محجوبی افتتاح شده بود تا موزه ای برای گردآوری آثار او باشد. محجوبی خود در طبقه بالای این خانه موزه سکونت دارد و در طبقه اول آن آثار این هنرمند در دوره های مختلف به دیوار آویخته شده اند. حیاط کوچک خانه، اما می توان علاقه به طبیعت را دید؛ علاقه ای که در پیچ و تاب دادن به شاخه های دو درخت جلوه گر است. این شاید یکی از عجیب ترین گفت وگوهای من باشد. گفت وگویی که برای انجام آن، همچنان که در ادامه می خوانید، گزارش دیگری را نصفه رها کردم تا به موقع برسم. در ترافیک بزرگراه حقانی و مدرس گیر افتادم. بعد متوجه شدم ضبط کننده صدا را جا گذاشته ام. به ضبط کننده تلفن همراهم دلخوش بودم که در مقابل منزل محجوبی شارژ تلفن همراهم نیز تمام شد. فقط شانس آوردم عکاس روزنامه با خودش شارژر داشت. باز هم شانس آوردم از همان اول دیدار، ضبط را روشن کرده
بودم، چون اگر شما هم جای من بودید غافلگیر می شدید. وقتی حسین محجوبی بدون این که شما از او سوالی کرده باشید، یک ساعت تمام از هر دری صحبت کرد- آخر سر هم گفت این همه حرف های من بود- قطعا بهت زده می شدید وقتی بعد از آن همه ریاضت برای به موقع رسیدن به این مصاحبه، حتی یک سوال هم طرح نکرده باشید. به هر حال این هم مصاحبه ای است دیگر. چه پرسش های من وسط حرف های محجوبی دوست داشتنی باشد، چه نباشد.
دیدگاه تان را بنویسید