تشخیص سریع بیماری‌های خاص در دنیای الکتروشیمی

سرویس اجتماعی « فردا »: دکتر پرویز نوروزی از استادان دانشگاه تهران و پژوهشگران برتر کشور است که نام او در فهرست یک درصد دانشمندان برتر دنیا به ثبت رسیده است. او سال 1361 در مقطع کارشناسی شیمی دانشگاه صنعتی اصفهان پذیرفته شد. به عبارت دیگر از دانشجویان اولین دوره‌ای بود که بعد از انقلاب فرهنگی به طور رسمی وارد دانشگاه شدند و تحصیل را آغاز کردند.

رشته اصلی فعالیت شما الکتروشیمی است. این رشته که از زیر شاخه های شیمی است با چه موضوعاتی سروکار دارد؟

الکتروشیمی به زبان ساده نتیجه برهم کنش ماده یا الکتریسته با مواد شیمیایی است یعنی بین مواد شیمیایی با یک سری مواد دیگر الکترون تبادل می شود که میزان تبادل الکترون ها و خواص مواد در حوزه الکتروشیمی مورد توجه قرار می گیرد. الکتروشیمی می تواند در حوزه های مختلف کاربرد داشته باشد. برای مثال از روی میزان برقی که یک ماده تولید می کند در فناوری ساخت باتری ها بهره گرفته می شود. در حوزه پزشکی از الکتروشیمی در دستگاه های الکتروکاردیوگرام استفاده می شود. حرکت یون ها موجب تولید پتانسیل شده و بر اساس آن ضربان قلب اندازه گیری می شود. حسگرهایی که ما در انستیتو الکتروشیمی دانشگاه تهران با همکاری دیگر محققان این حوزه تولید کرده ایم، ​ از دیگر حوزه هایی است که ردپای الکتروشیمی در آن دیده می شود. از این حسگرها برای شناسایی مواد مختلف در بدن استفاده می شود. بتازگی استفاده از الکتروشیمی در زمینه تهیه و سنتز سوخت نیز مورد توجه قرار گرفته است. شیمی سبز از دیگر زیرشاخه های الکتروشیمی است.

چرا به سراغ رشته شیمی رفتید؟

زمانی که من وارد دانشگاه شدم انتخاب رشته دانشگاه به این شیوه یا بهتر بگویم به طور حرفه ای انجام نمی شد. بعد از آخرین امتحان مقطع دبیرستان انتخاب رشته می کردیم. من رشته داروسازی را به عنوان اولین رشته انتخاب کردم. رشته دوم انتخابی من شیمی بود. من در رشته شیمی در دانشگاه پذیرفته شدم، اما به علت علاقه ای که به کامپیوتر داشتم زیر شاخه ای از علم شیمی را انتخاب کردم که می توانست ارتباط دهنده علم شیمی، الکترونیک و کامپیوتر باشد. بیشترین کاری که در این حوزه انجام داده ام به ساخت دستگاه های الکتروشیمی و تحقیقات بنیادی در این حوزه مربوط بوده است.

شما در زمینه طراحی و ساخت دستگاه های مدرن الکتروشیمی تجربیات ارزنده ای کسب کرده اید و بعضا دستگاه هایی طراحی کرده اید که نه تنها در ایران، بلکه در جهان نمونه مشابهی نداشته است. این دستگاه ها بیشتر در چه زمینه ای کاربرد دارد؟

کار اصلی من در این سال ها بیشتر به گسترش تئوری دستگاه های الکتروشیمی معطوف بوده است. موضوع پایان نامه من در مقطع دکتری به ساخت دستگاه هایی مربوط بوده که برای نخستین بار طراحی و ساخته شده است. در ایران کسی را پیدا نمی کنید که در این سطح در این حوزه فعالیت کرده باشد، اما ما در این مرکز با همکاری دیگر محققان و دانشمندان این حوزه عملکرد خوبی داشته ایم. خصوصیت این دستگاه ها این است که از نظر سرعت و دقت نسبت به دستگاه های تجاری برتری دارند. می توانیم به کمک این دستگاه ها به اطلاعاتی دست پیدا کنیم که از طریق دستگاه های تجاری امکان آن وجود ندارد. ما توانسته ایم به زوایا و اطلاعات بیشتری درباره دستگاه هایی که در سطح دنیا روی آن کار شده دست پیدا کنیم. مدار و برنامه کنترل کننده این دستگاه ها منحصر به فرد بوده و فقط به مرکز عالی الکتروشیمی اختصاص دارد. به همین دلیل ما توانسته ایم براساس تکنیک های زیادی که روی این دستگاه ها وجود دارد تعداد زیادی مقاله در مجامع بین المللی چاپ کنیم که مورد استناد پژوهشگران دیگر قرار گیرد. معمولا یک دستگاه تجاری حدود شش تا هفت تکنیک الکتروشیمی دارد، اما برای دستگاه هایی که ما طراحی و تولید کرده ایم حدود 60 تکنیک قابل استفاده است که حدود هفت مورد آنها اصطلاحا کلاسیک و دیگر تکنیک ها روش های جدیدی است که در عرصه الکتروشیمی به دنیا معرفی شده است. با یک جستجوی ساده در گوگل یا دیگر موتورهای جستجو می توان متوجه شد تکنیک هایی که به عنوان مقاله مطرح شده، جدید است و فقط مرکز ما یعنی انستیتو الکتروشیمی دانشگاه تهران در این زمینه کار کرده است.

از این تکنیک ها در چه حوزه هایی می توان استفاده کرد؟

علت این که روی این دستگاه ها حدود 60 تکنیک در نظر گرفته شده به حوزه های مختلف الکتروشیمی مربوط است که گستره وسیعی را برای مطالعه خواص مواد از جذب تا انتقال الکترون و سنتز مواد شامل می شود. بتازگی استفاده از الکتروشیمی در حوزه پزشکی و داروسازی نیز مورد توجه قرار گرفته که به این ترتیب می توان از این طریق، مقادیر اندکی از داروها را در خون یا دیگر مایعات بیولوژیکی استفاده کرد. یکی از کاربردهای خاص مطرح شده در حوزه الکتروشیمی به ایجاد حوزه جدیدی در تحقیقات به کمک این دستگاه ها منجر شده که تشخیص بیماری های خاص را در بدن امکان پذیر می سازد. نمونه ای از این کاربرد که بتازگی روی آن کار شده، تشخیص بیماری ام اس در مراحل بسیار ابتدایی است. به این ترتیب می توانیم نشانه های این بیماری ها را در غلظت های پایین اندازه گیری کنیم که زمینه خوبی را برای تشخیص و درمان بیماری های خاص ایجاد می کند. با ابتلا به هر بیماری غلظت مواد در خون و مایعات بیولوژیک افزایش پیدا می کند. اگر بتوانیم مواد و نمونه هایی را که نشانه اختصاصی بیماری هاست، در خون یا دیگر مایعات بدن تشخیص دهیم می توانیم پیش از این که بیماری فراگیر شود نسبت به درمان آن اقدام کنیم. اکنون به کمک این دستگاه ها توانسته ایم در 20 حوزه مختلف الکتروشیمی پزشکی و داروسازی کارهای تحقیقاتی انجام دهیم.

شما از پرکارترین نویسندگان مقالات علمی ایران در پایگاه استنادی ISI هستید. خیلی ها با رویه شاخص دانستن انتشار مقاله برای ارزیابی پیشرفت و توسعه علمی مخالف هستند. به نظر شما انتشار مقاله می تواند به پیشرفت علمی منجر شود؟

اساسا بحث تعداد مقالات کم یا زیاد در علم معنی ندارد. مهم تاثیرگذار بودن مقاله است. ببینید، این موضوع با غذا خوردن متفاوت است. معیاری که در دنیای علم برای مقالات مطرح است، میزان ارجاعات و جایی است که مقاله را منتشر می کند. اعتبار یک مقاله بیانگر خوب یا بد بودن آن است، نه تعداد مقالات. ممکن است فردی در سال صد مقاله داشته باشد، اما آن مقالات ارزش علمی خاصی نداشته باشد، اما فرد دیگری در سال یک مقاله چاپ کند که مورد توجه دیگر دانشمندان دنیا قرار گیرد. این طور می توان ارزش مقالات را سنجید و مورد مقایسه قرار داد. مقالاتی که ما در این مرکز ارائه می کنیم، به طور متوسط در سال بیشترین ارجاعات را در دانشگاه تهران دارد. این در حالی است که مقالات گروه الکتروشیمی دانشگاه تهران، نه تنها در دانشگاه تهران بلکه حداقل در کل ایران و با رتبه نسبتا خوب جهانی دارای بیشترین ارجاعات است. میزان ارجاعات نشان دهنده این است که این مقالات از ارزش علمی برخوردار است. ارجاعاتی که من در مورد آن بحث می کنم فقط به موسسه ISI مربوط است، نه ارجاعاتی که در دیگر ژورنال های غیر ISI به این مقالات می شود که البته آن هم تعدادش زیاد است.

چه عاملی موجب شده شما در زمینه چاپ مقاله از دیگر حوزه ها پیشی بگیرید؟

یکی از دلایلی که موجب شده گروه الکتروشیمی دانشگاه تهران بتواند تعداد زیادی مقاله داشته باشد، این است که ما به پایه علمی و اصول اولیه فناوری در زمینه الکتروشیمی دست پیدا کرده ایم. در زمینه طراحی و ساخت دستگاه های الکتروشیمی ما از پیشروان دستگاه های مدرن الکتروشیمی هستیم و چون به این قابلیت ها دست پیدا کرده ایم، به آسانی می توانیم در زمینه های مختلف شیمی و پزشکی فعالیت کنیم و برای هر زمینه دستگاه های مورد نظر را طراحی و از آن استفاده کنیم در حالی که گروه های دیگر در زمینه دستگاهی محصور در فناوری های تجاری و کلاسیک هستند که محدودیت های بسیاری را در زمینه تحقیق به همراه دارد. اگر گروه های دیگر دستگاه هایی را که ما داریم و فناوری هایی را که ما به آن دست پیدا کرده ایم در اختیار داشتند، شاید می توانستند به اندازه ما در این زمینه ها فعالیت کنند و نسبت به وضع کنونی پیشرفت کنند. شاید بعضی از این گروه ها در پنج سال هم یک مقاله چاپ نکنند و به این ترتیب بتوانند تعداد مقالات بیشتری چاپ کنند.

اگر نگاهی به دیگر کشورها بیندازیم، می بینیم چیزی بیش از 90 درصد مقالات در کشورهای ایالات متحده، چین و به عبارتی در هشت کشور صنعتی دنیا چاپ می شود. آیا کشورهایی که مقاله کمتری دارند می توانند به آنها انتقاد کنند؟

یک دلیل واضح و مشخص برای پیشی گرفتن این کشورها در چاپ مقاله این است که آنها این توانایی را دارند و به فناوری پایه و برتر برای ساخت دستگاه های مختلف دسترسی پیدا کرده اند و چون در کار خود اولین هستند می توانند تعداد زیادی مقاله چاپ کنند. برعکس کشورهای باقیمانده که معمولا بیش از صد کشور دیگر در سطح کره زمین را شامل می شوند، غالبا مصرف کننده هستند و بر اساس میزان پولی که خرج می کنند و دستگاه هایی که از کشورهای دیگر می خرند می توانند مقاله چاپ کنند که 10 تا 15 درصد دیگر مقالات را تهیه می کنند و این نشان می دهد داشتن فناوری ساخت و فناوری برتر، در تعداد تولید مقاله و همچنین کیفیت بالای مقالات حرف اول را می زند.

چرا انتشار مقالات بین پژوهشگران، مراکز تحقیقاتی و دانشگاه ها به طور متوازن توزیع نشده است؟

این فرآیند جوششی است و از درون شکل می گیرد. مثل این که بعضی نقاط کشور چشمه های آب بیشتری دارد و توزیع آب در چشمه های ایران به منبعی که از آن تغذیه می شود بستگی دارد و نمی توان گفت متوازن یا غیرمتوازن است. در مورد مقالات هم به این بستگی دارد که به کدام منبع علمی و پایه ای متصل باشد. در کشور ما دو عامل وجود دارد که می تواند به یک مرکز تحقیقاتی پر و بال بدهد. یکی از این عوامل امکانات مالی است که برای تامین دستگاه ها و نیازهای خود از آن استفاده می کند. مهم تر از این عامل، فناوری است که در آن مرکز پایه گذاری شده و از آن استفاده می شود. اگر افرادی که در این مرکز جمع شده اند، بتوانند فناوری را پایه گذاری کرده و توسعه دهند، خود به خود می توانند با توسعه فناوری به تولید علم برسند و علاوه بر این می توانند مشکلات کشور را هم برطرف کنند. متاسفانه وقتی برای تولید علم در بیشتر مراکز تحقیقاتی وابسته هستیم و باید از مواد تا دستگاه ها را برای محقق از خارج وارد کنیم، علمی که در این شرایط تولید می شود برای کشور قابل استفاده نیست. این بزرگ ترین انتقادی است که در مقابل محققان و کسانی که مقاله چاپ می کنند وجود دارد، اما باید در نظر داشت از 50 هزار نفر از اعضای هیات علمی در کشور فقط 10 هزار نفر آنها 99 درصد مقالات کشور را تولید می کنند و 40 هزار نفر آنها یک درصد باقیمانده مقالات را تولید می کنند که این موجب تاسف است که این 40 هزار نفر دیگر، نه در زمینه مقاله و نه در زمینه رفع مشکلات کشور فعالیت چشمگیری انجام نمی دهند. بیشترین انتقادهایی که داریم از اکثریت 40 هزار نفری است که در کشور وجود دارد و همیشه روی چاپ مقاله و تعداد آنها و کارایی مقالات انتقادهای شدید و تخریبی انجام می دهند.

مردم همیشه به دنبال نتیجه تحقیقات در زندگی روزمره شان هستند. چرا در حوزه های علوم پایه و علوم بنیادی این کاربردها آن طور که باید ملموس نیست؟

اگر به کشورهای صنعتی نگاه کنیم و فرآیند چاپ مقاله تا رسیدن به فناوری مصرفی را در این کشورها مورد بررسی قرار دهیم، متوجه می شویم در این مسیر یک فاصله صد ساله تا پنج ساله وجود دارد. علت وجود این فاصله، این است که برای تبدیل تولید علمی به تولید تجاری مجموعه ای از عوامل داخلی و صنعتی و همچنین فرآیند به اصطلاح تجاری سازی باید سپری شود. هیچ مقاله ای از ابتدا قابلیت تجاری سازی ندارد و باید در موسساتی بررسی و روی آن کار شود تا به این مرحله برسد. درست مثل این که نمی توان از گندم به طور مستقیم برای تغذیه استفاده کرد بلکه باید گندم را به آرد و نان تبدیل کرد تا بتواند نیازهای تغذیه ای ما را برطرف کند. در کشور ما فرآیند تجاری سازی یافته های علمی با محدودیت های بسیار زیادی مواجه است. اگر چنین کاری انجام شود قطعا از سوی محقق بوده است. در ایران فاصله قابل توجهی بین تولید علم و تجاری سازی وجود دارد. تولید علم و تجاری سازی لازم و ملزوم هستند. هیچ کشوری را پیدا نمی کنید که بدون تولید علمی توانسته باشد برای تولید تجاری در سطح بین المللی حرفی برای گفتن داشته باشد. کشورهای آسیایی مانند ژاپن، چین و کره جنوبی که دارای بیشترین فناوری تجاری و در زمینه صادرات فناوری از برترین ها هستند، در سطح آسیا بیشترین تولیدات علمی را دارند. تقریبا بیش از 70 درصد تولیدات علمی آسیا در این کشورها انجام می شود. کشورهای دیگر مانند تایوان، هنگ کنگ و مالزی در رتبه های بعدی قرار می گیرند. ما برای این که در عرصه فناوری حرفی برای گفتن داشته باشیم باید تولیدات علمی خود را در سطح جهانی به بالاترین سطح ممکن برسانیم. بنابراین می توان گفت تولیدات علمی جاده صاف کن تولیدات تجاری در هر کشور است.

منبع: جام جم آنلاین