آب؛یارانه‌الهی،‌سرمایه‌ملی

زندگی بدون آب برای بشر ممکن نیست و موضوع تأمین آب یک چالش اصلی برای تمام دنیا و بویژه کشورهای کم آب است. دسترسی به آب روز به روز سخت‌تر می‌شود و نیازمند برنامه‌ریزی‌ بسیار دقیق است. آب برخلاف بسیاری از منابع و محصولات، سرمایه‌ای است که کشورها نمی‌خواهند به خاطر آن وابسته دیگران باشند. نحوه دستیابی به آب، مشکلاتی را بین کشورهای همسایه در سراسر جهان به‌وجود آورده است و این مشکلات طی سال‌های آتی افزایش خواهد یافت. بیش از 85 درصد از مساحت ایران جزو مناطق خشک و نیمه خشک است و در دهه گذشته متوسط بارش از 250 به 242 میلیمتر در سال کاهش یافته و مسائل بسیار جدی را در تأمین آب ایجاد کرده است. بررسی مدل‌های اقلیمی نشان دهنده تداوم این کاهش طی سال‌های آینده است. در نتیجه خشکسالی‌های مداوم، میزان آب تجدیدشونده کشور از 130 میلیارد مترمکعب در سال به 120 میلیارد مترمکعب کاهش یافته است. مصرف حدود 96 میلیارد مترمکعبی آب در کشور نشان دهنده مصرف 80 درصد از منابع آبی کشور است در حالی که حد نهایی 60 درصد است. در دهه 50 میزان آب تجدیدشونده برای هر ایرانی 4000 مترمکعب در سال بود که در حال حاضر، با توجه به افزایش جمعیت به 1600 مترمکعب کاهش یافته است. کشورهایی که میزان آب تجدیدشونده‌شان از 1600 مترمکعب کمتر باشد دچار بحران آب خواهند شد. حفر چاه‌های غیرمجاز افزایش یافته و از سوی دیگر برداشتی که از چاه‌های قانونی انجام می‌شود فراتر از حد مجاز است. خشک شدن تالاب‌ها و دریاچه‌های داخلی کشور، کاهش شدید منابع آب زیرزمینی و فرونشست اراضی از بحران‌های فعلی کشور هستند. در بعد ملی، کاهش منابع آبی و افزایش برداشت‌ها در کشور می‌تواند منجر به بروز اختلاف‌های محلی و مسائل اجتماعی- امنیتی شود. بدیهی است با توجه به اهمیت بالای آب، برای جلوگیری از ورود کشور به مرحله بحران آب، باید برنامه‌ریزی‌های جامع و چند بعدی صورت گیرد. ë راهکارهایی برای استفاده پایدار از منابع آب ارزش‌گذاری اقتصادی منابع طبیعی(آب، خاک و هوا) و خدمات زیست محیطی آنها یکی از راهکارهای استفاده پایدار از منابع آب است. متأسفانه در رده بندی جهانی تخریب منابع طبیعی، جزو 10 کشور اول هستیم. یکی از عوامل اصلی تخریب و استفاده بی‌رویه از منابع طبیعی همچون آب، آگاهی نداشتن از ارزش‌های اقتصادی این منبع مهم است، هرچند که بسیاری از خدمات زیست محیطی آب قابل قیمت‌گذاری نیست. این که یک هر مترمکعب آب قابل استفاده چه نقش و ارزشی دارد، برای مسئولان اجرایی و بویژه مسئولان محلی مفهوم عینی ندارد. با همین نگاه است که در مناطق خشک و نیمه خشک کشور با وجود بحران آب و کاهش شدید آب‌های زیرزمینی، توسعه کشاورزی رخ می‌دهد و فشار از سوی مقامات محلی برای تخصیص آب صورت می‌گیرد. لازم است که اهمیت منابع پایه همچون آب و خاک به خوبی برای همگان روشن شود و تخصیص آب نباید تنها برپایه ملاحظات سیاسی و فنی باشد. ë بازنگری در سیاست‌های کشاورزی راهکاری دیگر بیش از 90 درصد منابع آبی کشوردر بخش کشاورزی استفاده می‌شود اما راندمان آبیاری بسیار پایین و حدود 30 درصد است. توسعه غیراصولی کشاورزی و بخشی نگری حاکم، موجب تخریب منابع آب و خاک کشور شده است. حرکت از سمت کشاورزی معیشتی و سنتی به کشاورزی تجاری و کشت محصولات متناسب با اقلیم هرمنطقه از اساسی‌ترین اقدام‌های این بخش است. حمایت از محصولات کشاورزی باید به شکل منطقی و بر اساس نسبت سود به هزینه صورت گیرد. بازنگری در سیاست‌های سد‌سازی را نیز می‌توان راهکاری مؤثر در استفاده پایدار از منابع آب دانست. امروزه سدسازی با وجود استفاده از فناوری‌های نوین و پیچیده، دیدگاهی سنتی و متحجرانه محسوب می‌شود. در واقع سد سازی، در بهترین حالت ساده انگاشتن طبیعت و فرایندهای موجود در آن و در بدترین حالت جنگ با طبیعت است. صرف بودجه نجومی، ساخت سدهای ناکارآمد، ویرانی آبخیزها و جنگل‌ها، محو رودخانه‌ها و تالاب‌ها؛ تخریب سیلاب‌دشت‌ها و نابودی کامل جلگه پایین‌دست از مهمترین معایب سد‌سازی هستند. با جایگزینی روش‌های بهتر و کارآمدتر می‌توان در راستای حفظ آب و خاک قدم برداشت. آبخیزداری و مدیریت جامع آب در حوزه‌های آبریز کشور نیز راهکاری دیگر است که باید به آن توجه کافی معطوف داشت. برنامه‌ریزی جامع و نگاه ملی به منابع آبی کشور، رعایت کلیه حقابه‌ها، حفظ و تقویت پوشش گیاهی و انجام اقدام‌های آبخیزداری در حوزه‌های آبریز کشور می‌تواند زمینه ساز تولید آب و احیای منابع آبی کشور گردد. متناسب کردن برداشت‌ها با منابع موجود، حذف چاه‌های غیر مجاز و نظارت بر چاه‌های مجاز از ضروری‌ترین اقدام‌های کوتاه مدت است. بازیافت آب و استفاده از آب‌های غیرمتعارف، جدا‌سازی آب شرب از آب خام، از مهمترین اقدام‌ها در این بخش است. همچنین فرهنگ‌سازی و اعتماد سازی، راهکاری اساسی و اصولی در استفاده پایدار از منابع آب محسوب می‌شود. رشد اقتصادی و فرهنگی جامعه در گرو حفظ منابع اولیه خدادادی و محیط زیست است. سلامتی روحی و جسمی مردم نیز وابسته به حفظ این منابع است، یکی از پایه‌های اصلی توسعه پایدار، آموزش مداوم مردم و دولتمردان است. بسیاری از مشکلات آب، فرهنگی هستند و با آگاهی نداشتن مردم انتظار استفاده بی‌رویه را نیز باید داشت. ارزش‌های آب برای زنده ماندن و زندگی متمدنانه بشر، باید از کودکی آموزش داده شود. البته لازم است دولت نیز به سهم خود در راستای اصلاح الگوی مصرف گام برداشته و با ایجاد اعتماد در مردم، آنها را در این مسیر با خود همسو کند. به هر حال باید قدر آب، این یارانه ارزشمند الهی را بدانیم، مبادا که گرفتار خشم طبیعت شویم. منبع: روزنامه ایران