فطریه مهمان به چه صورت است؟

فارس: پژوهشگر حوزه علمیه قم ضمن تبیین ریزه‌کاری‌های پرداخت زکات فطره گفت: بر اساس نظر امام(ره) و مقام معظم رهبری، مهمان یک شبه اگر از قبل نان‌خور صاحب خانه نباشد فطریه‌اش به عهده صاحبخانه نیست بلکه بر عهده خودش است. یکی از مباحثی که همزمان با فرا رسیدن عید سعید فطر مورد توجه قرار می‌گیرد، بحث پرداخت زکات فطره است. از این رو گفت‌وگویی با حجت‌الاسلام علی یعقوبی مدرس حوزه علمیه قم و از پژوهشگران مرکز ملی پاسخگویی به سؤالات دینی انجام دادیم. * لطفاً در ابتدا کمی از اهمیت و پیشینه پرداخت زکات فطره در روایات اسلامی توضیح دهید. ـ به نظر شما تکمیل کننده روزه چه چیزی است؟ برای دستیابی به این سؤال لازم است به روایاتی از ائمه معصومین(ع) در کتاب عروة الوثقی نوشته مرحوم سید کاظم یزدی توجه کنیم. پرداخت زکات فطره به نظر همه مسلمانان چه شیعه و چه سنی بر کسانی که فقیر نیستند، واجب است و آنچه از روایات ما بر می‌آید فواید بسیاری هم دارد که از آن جمله می‌توان به دفع مرگ در همان سالی که از طرف او زکات را می‌پردازند، اشاره کرد. از امام صادق علیه‌السلام روایت شده است که به وکیل خود فرمود: برو فطریه تمام کسانی که نانخور ما هستند را بده و هیچ کدام را وا مگذار که تو اگر یک کدام آنها را واگذارى مى‌ترسم بر او که بمیرد. ضمن اینکه پرداخت فطریه موجب قبولی روزه ماه رمضان و کامل کننده ثواب روزه است، همچنین از آن حضرت روایت شده است که با پرداخت فطریه ثواب روزه کامل می‌شود، همچنانکه صلوات بر پیغمبر اکرم صلى الله علیه و آله و سلم، ثواب نماز را کامل می‌کند و دادن زکات فطره ثواب روزه را کامل می‌کند زیرا کسى که روزه بگیرد و عمداً زکات ندهد در واقع روزه نگرفته است. با توجه به اینکه خداوند در قرآن کریم ابتدا به زکات و سپس به نماز امر فرموده است؛ «قَدْ أَفْلَحَ مَنْ تَزَکّى وَ ذَکَرَ اسْمَ رَبِّهِ فَصَلّٰى» که مفسران، از اخبار این گونه استفاده کرده‌اند که مراد از زکات در این آیه، زکات فطره است و یکی از معانی فطرة، خلقت جسم وروح است و زکات فطره موجب سلامتی بدن وروح است که باپرداخت آن، او را از مردن حفظ مى‌کند. * نیت و زمان پرداخت زکات فطره چه زمانی است؟ آیا هنگام نیت زکات فطره حتماً باید جنس پرداختی مشخص باشد؟ ـ بر اساس احکام رساله عملیه توضیح المسائل مراجع عظام، انسان باید زکات فطره را به قصد قربت یعنى براى انجام فرمان خداوند عالم بدهد و در نیت معین کند که آنچه را مى‌دهد زکات فطره است نه زکات مال و یا چیز دیگر. زمان پرداخت فطریه از شب عید فطر شروع می‌شود و کسی که نماز عید فطر می‌خواند به احتیاط واجب باید قبل از نماز عید فطر، فطریه را پرداخت کند. اما اگر کسی موفق به خواندن نماز عید فطر نشد می‌تواند دادن فطریه را تا ظهر به تأخیر بیاندازد. همچنین کسی که فطریه را کنار گذاشته باشد و تا ظهر عید به مستحق پرداخت نکند به احتیاط واجب هر وقت آن را می‌دهد، نیت فطره کند ولی اگر چنانچه فطریه را کنار نگذاشته باشدگناه کرده و زمانی که خواست پرداخت کند به احتیاط واجب به نیت مافی الذمه (نه نیت اداء و نه نیت قضا) پرداخت کند. * پرداخت فطریه بر چه کسانی واجب است؟ کسى که موقع غروب شب عید فطر بالغ و عاقل و هوشیار است و فقیر نیست، باید براى خودش و کسانى که نان‌خور او هستند، هر نفرى یک صاع که تقریباً سه کیلو است ازخوراکی‌های رایج در همان منطقه، مثل گندم، برنج ، خرما، کشمش، یا ذرّت و مانند آن به مستحق بدهد و اگر پول یکى از اینها را هم بدهد کافى است. نکته‌ای که باید مورد توجه قرار گیرد این است که زکات فطره فقط مخصوص کسانی نیست که روزه‌ گرفته‌اند، بلکه آن‌هایی هم که عذری داشته‌اند و یا عمداً روزه نگرفته‌اند باید زکات فطره را بپردازند. انسان باید فطریه کسانى را که در غروب شب عید فطر نان‌خور او حساب مى‌شوند بدهد، کوچک باشند یا بزرگ، مسلمان باشند یا کافر، دادن خرج آنان بر او واجب باشد یا نه، در شهر خود او باشند یا در شهر دیگر، مثل اینکه فرزندش دانشجو و یا سرباز باشد و مخارج را از پدر و مادر و ... می‌گیرند فطریه آنها بر عهده کسانی است که مخارج آنها را می‌پردازد. حال ممکن است سؤالی پیش آید و آن اینکه مهمانی که شب عیدفطر به خانه انسان می‌آید آیا فطریه مهمان بر عهده صاحب خانه است؟ با توجه به اینکه این مسأله از جمله مباحث اختلافی بین فقهاست هر کسی باید به مرجع تقلید خویش رجوع کند اما بر اساس نظر امام(ره) و مقام معظم رهبری مهمان یک شبه اگر از قبل، نان‌خور صاحبخانه نباشد فطریه‌اش به عهده صاحبخانه نیست بلکه به عهده خود مهمان است به عبارت دیگر مهمان یک شبه فطریه‌اش به عهده خود مهمان است نه صاحبخانه. * آیا زکات فطره بر فقیر هم واجب می‌شود؟‌ کسى که مخارج سال خود و عیالاتش را ندارد و کسب و کارى هم ندارد که بتواند مخارج سال خود و عیالاتش را بگذراند و به عبارتی درآمدش با مخارجش یکی نیست، فقیر است و دادن زکات فطره بر او واجب نیست. * فطریه را به چه کسانی باید بپردازیم. فطریه باید به کسانی برسد که فقیر هستند و فقیر یعنی درآمدش با مخارجش یکسان نیست؛ به عبارتی دیگر کسى که مخارج سال خود و عیالاتش را ندارد و کسب و کارى هم ندارد که بتواند مخارج سال خود و عیالاتش را بگذراند. در رساله‌های عملیه، شرایطی برای دریافت کننده زکات فطره در نظر گرفته شده است از جمله اینکه: فقیری که زکات مى‌گیرد باید شیعه دوازده امامى باشد و نمى‌توان به کسى که زکات را در معصیت مصرف مى‌کند، زکات داد. احتیاط واجب آن است که به کسى که معصیت کبیره را آشکارا انجام مى‌دهد، زکات ندهند. مثل تارک الصلاة، شارب الخمر و ... . برای حفظ شأن فقیری که محترم است لازم نیست که بگویند این چیزی که داده می‌شود فطریه است که موجب ناراحتی او شود بلکه به عنوان هدیه به او بدهند کافی است ولی دهنده زکات باید نیت فطریه داشته باشد. باید توجه داشت که بعضی از متدینین فطریه را کنار می‌گذارند تا برای فقیر خاصی ببرند که در شهر دیگر زندگی می‌کند، که به نظر مشهور مراجع تقلید، بردن فطریه به شهر دیگر جایز نیست بلکه فطریه باید در همان محله و یا شهر استفاده شود و اگر فقیر در همان شهر از فامیل و یا همسایه باشند به ترتیب مقدم بر دیگران هستند.