در جلسات دفاع از پایان نامه های دانشجویی چه می گذرد؟

سرویس اجتماعی «فردا»،حسین کرمانی: جامعه علمی ایران در حال حاضر با مشکلات عدیده ای روبرو است. یکی از این مشکلات که چندان به آن توجه نشده و در معرض دید مردم ورسانه ها قرار نگرفته، شیوه تدوین و تهیه پایان نامه های دانشجویی است.این ماجرا از چند جنبه قابل بررسی و تامل است که در این مطلب اندکی به آنها خواهیم پرداخت.

ابتدا بهتر است توضیح دهیم که چرا توجه پایان نامه های دانشجویی مهم است. در واقع ثمره سالها درس خواندن هر دانش آموزی که تحصیل خود را از 7 سالگی شروع میکند تا پایان دوره فوق لیسانس، چیزی نست جز پایان نامه او. این پایان نامه بایستی عصاره هر آنچه که محصل طی دوران تحصیل خود آموخته است باشد و با دقت هر چه تمامتر مورد ارزیابی قرار بگیرد؛ چرا که هر پایان نامه بعنوان یک سند علمی برای همیشه باقی می ماند و دیگران به مباحث و نتایج آن تکیه می کنند.

اما این مسئله در جامعه علمی ایران به چه صورتی مطرح است؟ همانطور که در ابتدا گفتیم از چند زاویه میتوان به این موضوع نگاه کرد. در ابتدا نحوه تهیه پایان نامه توسط دانشجویان، بعد دوم قضیه نحوه ارزیابی و برگزاری جلسه دفاع و آخرین جنبه هم میزان و نحوه استفاده از این پایان نامه ها و کسانی است که از این پایان نامه ها استفاده می کنند. باید خاطر نشان کرد که همه این مراحل بایستی هر چه دقیقتر و علمی تر انجام شود تا ثمره صرف هزینه، وقت و منابع کشور برای سواد آموزی به خود کشور بازگردانده شود. اما در واقعیت چه اتفاقی رخ می دهد؟

هر یک از این مراحل در دانشگاه های ایران نقاط ضعف فراوانی دارند. در حالیکه بایستی بپذیریم دانشجویان و اساتید فراوانی وجود دارند که تلاش می کنند روند تهیه و تدوین پایان نامه را علمی و دقیق انجام دهند اما متاسفانه در اغلب موارد، چه اساتید و چه دانشجویان در پی دور زدن روندهای علمی هستند و کار انجام پایان نامه را به امری فرمایشی تبدیل کرده اند.

در ابتدا دانشجویان تلاش قابل قبولی برای انتخاب موضوع نمی کنند و در بسیاری از موارد دیده شده است که دانشجویان تنها بدنبال انتخاب موضوعی هستند که صرفا پایان نامه ای برای رفع تکلیف نوشته، مدرک خود را بگیرند. در این میان بازار سودجویانی که معلوم نیست چگونه پایان نامه تهیه می کنند نیز برای فروش پایان نامه گرم است، امری که جز به سخره گرفتن علم و دانشگاه نام دیگری بر آن نمی توان نهاد و دغدغه هیچ شخص یا ارگانی نیز نیست.

اما در جلسات دفاع چه می گذرد؟ حکایت برگزاری این جلسات نیز حکایت جالبی است. گذشته از اینکه اغلب اساتید راهنما بعضا دانش کافی را در حوزه موضوع پایان نامه دانشجویشان برای راهنمایی وی ندارند و بدلایلی دیگر اینکار را قبول می کنند، در روند تهیه پایان نامه نیز کار خاصی انجام نمی دهند و تنها به جابجا کردن چند جمله بسنده می کنند.

به شهادت اغلب دانشجویان، جلسه دفاع پایان نامه نیز تنها یک بده بستان بین اساتید است. چرا که استادی که امروز داور یک پایان نامه است ممکن است روز بعد استاد راهنمای آن پایان نامه، داور پایان نامه دانشجویش باشد و به همین دلیل شهامت آن را ندارد که نمره پایین به دانشجو بدهد و یا پایان نامه را با نگاهی علمی مورد ارزیابی قرار دهد. در موارد چندی نیز اساتید داور اصلا زحمت اینکار را بخود نمی دهند و داور شدن برای آنها تنها نانی دارد، هر چند برای کشور آبی نداشته باشد. اینگونه است که تمامی پایان نامه ها با نمره های بالای 19 دفاع می شوند، که اگر واقعا تمام این پایان نامه ها از لحاظ علمی در چنین سطحی باشند کشور تا الان می بایست از لحاظ تولیدات علمی فرسنگ ها از دنیا فاصله می گرفت.

بعد از اتمام کار و جلسه دفاع، پایان نامه ها اغلب بایگانی شده و تنها بدرد دانشجویانی می خورند که بعدها می خواهند چهارچوب نظری و پیشینه تحقیق پایان نامه خود را بنویسند. در واقع در این مرحله به جرات می توان گفت که هیچ ارتباطی بین صنعت، سازمان ها و نهادهای مختلف و دانشگاه وجود ندارد و هیچ ساز و کاری برای استفاده از پایان نامه های دانشجویان اندیشیده نشده است.

توجه به مطالب بالا نشان می دهد که روند تهیه و دفاع پایان نامه ها و بعد از آن در کشور ما با مشکلات و چالشهای عدیده و مهمی روبروست که متاسفانه توجه کافی به آنها نشده است. بدیهی است که اگر می خواهیم کشور آنگونه که مقام معظم رهبری می خواهند در مسیر پیشرفت و توسعه گام بردارد بایستی از خشت های اول شروع کرده و آنها را کج نگذاریم، آنگاه دیوارمان به ثریا خواهد رسید.