متکبرانی که ایادی شیطان هستند / ضربه مسئولان متکبر به نظام اسلامی

اولین و بدترین صفت رذیله که در داستان انبیا و آغاز خلقت مشاهده می شود، تکبر است که در منابع دینی و آثار علما به عنوان «ام الفساد» و «اساس الکفر» خوانده شده است. پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله در تعریف تکبر فرمود: «...وَ لَکِنَّ الْکِبْرَ أَنْ تَتْرُکَ الْحَقَّ وَ تَتَجَاوَزَهُ إِلَی غَیْرِهِ وَ تَنْظُرَ إِلَی النَّاسِ وَ لَا تَرَی أَنَّ أَحَداً عِرْضُهُ کَعِرْضِکَ وَ لَا دَمُهُ کَدَمِکَ؛ ... ولکن تکبر آن است که حق را رها کنی و از حق به غیرش تجاوز نمایی [به این صورت که] به مردم نگاه کنی، ولی آبروی هیچ کسی را مانند آبروی خود [مهم] ندانی و خون او را مانند خون خود [دارای ارزش] ندانی [و همه چیز خود را برتر بدانی.»] قرآن درباره پیامد تکبر شیطان می فرماید: «فَسَجَدُوا إِلّا إِبْلِیسَ أَبی وَ اسْتَکْبَرَ وَ کانَ مِنَ الْکافِرِینَ»؛ «پس همگی سجده کردند، جز ابلیس که سر باز زد و تکبر ورزید [و به خاطر نافرمانی و تکبرش] از کافران شد.» امام صادق علیه السلام فرمود: «کسی که نظرش این است که بر دیگری برتری دارد، جزء مستکبرین است.» حفص بن غیاث عرض کرد: همانا خود را برتر می دانم به این جهت که مبتلا به گناه نشدم، زمانی که می بینم دیگری مرتکب معصیت شده است. حضرت فرمود: «هیهات! خیلی دور است که خود را در این حال [نیز] برتر بدانی؛ چرا که ممکن است شخص عاصی مورد غفران قرار گیرد، ولی تو را خداوند برای حساب رسی نگه دارد. آیا قصه ساحران فرعون [که خداوند آنها را بخشید] را نخوانده ای؟» علی علیه السلام فرمود: «مَنْ أَرَادَ أَنْ یَنْظُرَ إِلَی رَجُلٍ مِنْ أَهْلِ النَّارِ فَلْیَنْظُرْ إِلَی رَجُلٍ قَاعِدٍ وَ بَیْنَ یَدَیْهِ قَوْمٌ قِیَامٌ؛ هر کس می خواهد مردی از اهل آتش را ببیند، باید به کسی بنگرد که نشسته است، در حالی که گروهی جلوی او ایستاده اند.» اندیشمندان اسلامی تکبر را به سه قسم تقسیم کرده اند: 1. تکبر گاهی در مقابل خداوند است، مانند تکبر ورزیدن شیطان در مقابل فرمان خداوند که فرمود بر آدم علیه السلام سجده کنید! و شیطان گفت: «لَمْ أَکُنْ لِأَسْجُدَ لِبَشَرٍ خَلَقْتَهُ مِنْ صَلْصالٍ مِنْ حَمَإٍ مَسْنُونٍ»؛ «من هرگز برای بشری که از گل خشکیده ای که از گل بدبویی گرفته شده است، آفریده ای، سجده نخواهم کرد.» و گفت: «أَنَا خَیْرٌ مِنْهُ خَلَقْتَنِی مِنْ نارٍ وَ خَلَقْتَهُ مِنْ طِین»؛ «من از او بهترم؛ مرا از آتش آفریده ای و او را از گل.» 2. گاه در مقابل انبیا و پیامبران است، مانند آنچه فرعونیان می گفتند: «أَ نُوءْمِنُ لِبَشَرَیْنِ مِثْلِنا»؛ «آیا ما به دو انسان (موسی و هارون) که همانند خودمان هستند، ایمان بیاوریم!» و یا قوم نوح علیه السلام که به یکدیگر می گفتند: «وَ لَئِنْ أَطَعْتُمْ بَشَراً مِثْلَکُمْ إِنَّکُمْ إِذاً لَخاسِرُون»؛ «و اگر از بشری همانند خودتان (نوح علیه السلام ) اطاعت کنید، به یقین زیانکارید.» 3. و گاه تکبر در برابر بندگان دیگر خداست که مثالهای فراوانی برای آن متصور است. بدترین پیامد تکبر آن است که اگر متکبّر بر نگردد و توبه نکند، سرانجام جهنمی خواهد شد. قرآن کریم می فرماید: «قِیلَ ادْخُلُوا أَبْوابَ جَهَنَّمَ خالِدِینَ فِیها فَبِئْسَ مَثْوَی الْمُتَکَبِّرِین»؛ «به آنان گفته می شود: از درهای جهنم وارد شوید و جاودانه در آن بمانید! چه بد جایگاهی است جایگاه متکبران!» امام صادق علیه السلام فرمود: «إِنَّ فِی جَهَنَّمَ لَوَادِیاً لِلْمُتَکَبِّرِینَ یُقَالُ لَهُ سَقَرُ شَکَا إِلَی اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ شِدَّةَ حَرِّه؛ به راستی در جهنم سرزمینی است برای متکبران به نام سقر که از شدت حرارتش به خدا شکایت می کند.» یک عضو خبرگان رهبری در گفتگو با «فردا» تکبر را حالتی از انسان دانست که خود را بالاتر از دیگری می بیند و به گونه ای اعتقاد به برتری خود بر غیر را دارد. این یعنی دروغ، انسان مغرور با این دورغ در میان مردم زندگی می کند و هم خود و هم جامعه را مورد آزار و اذیت قرار می دهد. آیت الله ممدوحی با بیان اینکه در قرآن در مذمت تکبر عجیب تاکید شده است، گفت: تکبر حتی در گاهی اوقات به استکبار هم برگشت دارد. اینگونه که فرد برای هر چه بزرگ نشان دادن خود دست به ظلم و ستم می زدند یا اعمال ریاکارانه انجام می دهد که بسیار بدتر از تکبر است. وی افراد مبتلا به صفت تکبر را جزء نزدیکترین ایادی شیطان دانست که خداوند تنها وعده جهنم را برای عقوبت اعمال و کردار آنها داده است. خداوند فرموده اند: انَّهُ لا یُحِبُّ الْمُسْتَكْبِرینَ؛ «به درستی كه خدا دوست ندارد تكبر كنندگان را». عضو مجلس خبرگان از چشم افتادن فرد متکبر در نگاه دیگران را اولین و مهم ترین نتیجه آن دانست و گفت: متاسفانه چندی است که این پدیده در میان برخی مسئولان هم دیده می شود. گویا این عده غافل از این هستند که هنر یک مقام مسئول بدست آوردن محبوبیت با تواضع بسیار نزد مردم است. وی خود بزرگ بینی چه از سوی عوام جامعه و چه از سوی مدیران ممکلتی را ندانم کاریِ خلاف عقل و سیاست دانست که در شرع مقدس اسلام فعل حرام و کریه به حساب می آید. آیت الله ممدوحی با بیان اینکه ضرر مسئولان متکبر اول به خود و بعد به نظام وارد خواهد شد، گفت: ضمن اینکه شخص از نظرها می افتد، مقبولیت نظام مقدس جمهوری اسلامی هم در نگاه دیگران خدشه دار می شود.