معمای اجساد کودکان در ارگ بم

به گزارش مهر، چندی پیش گزارشی روی خروجی یکی از سایتهای خبری قرار گرفت که از یک مسئله عجیب حکایت داشت؛ در آن گزارش آورده شده بود که تعدادی جسد نوزاد در دیواره ارگ تاریخی بم کشف شده که گیره پلاستیکی بند ناف و ملحفه های بیمارستانی هم در این جسدها وجود داشته است. درارزیابی اولیه ای که از سوی کارشناسان صورت نگرفت، اعلام شد که این جسدها مربوط به دوران معاصر بوده اند. البته کشف جسد در ارگ بم کرمان چیز تازه ای نیست چرا که بعد از وقوع زلزله سال 82 و با فروریختن این ارگ چند هزار ساله هم تعدادی جسد در این منطقه تاریخی کشف شد اما آنچه که اخیرا در این باره گفته شده با نتایجی که آن زمان از بررسی علمی و کارشناسانه پدیده دفن نوزادان در دیواره ارگ بم اعلام شد، زمین تا آسمان تفاوت دارد. کارشناسان میراث فرهنگی آن زمان در خصوص اجسادی که پس از زلزله از دیواره این ارگ کشف شده بود، پیش بینی کردند که این تدفینها که اکثرا هم به صورت اسلامی صورت گرفته، بعد از محاصره ارگ بم توسط آقا محمدخان قاجار صورت گرفته؛ آنها براین باور بودند که درآن محاصره، به دلیل قحطی و یا شیوع بیماری ها، مردم شهر جسد کودکان خود را لابه لای خشتهای ارگ بم دفن کرده اند؛ اما این نظریه پذیرفته نشد. پس از آن نیز، اجسادی دیگر در دیواره های خارجی ارگ بم کشف شد اما هیچ زمان پرده از راز دفن نوزادان در دیواره های ارگ بم برداشته نشد. قضاوت های کوچه بازاری و سکوت میراث فرهنگی این در حالی است که پس از سالها مسکوت ماندن این قضیه، اخیرا مسایلی مطرح شده که هر چند به هیچ عنوان کارشناسانه نبوده و مبنای علمی ندارد اما ابزار خوبی شده برای قضاوت های کوچه بازاری در خصوص مردمانی که حتی ارگ پر شکوه و باصلابت چندین هزار ساله بم در مقابل عظمت فرهنگ و تمدنشان سر تعظیم فرود می آورد. از زمان انتشار گزارشی که از کشف چند جسد نوزاد در دیواره ارگ بم خبر می داد تاکنون برداشت های متفاوتی از این قضیه شده است؛ سایتی که این گزارش را برای اولین بار منتشر کرده، در آن گزارش آورده است که "دو تن از این کودکان گیره پلاستیکی بند ناف دارند که معاصر بودنشان را اثبات می کند. این کودکان در پارچه بیمارستانی پیچیده شده و جایی گذاشته شده اند که نشان می دهد عمل دفن بعد از وقوع زلزله انجام شده است. میزان پوسیدگی و تعفن بدن این دو کودک نشانگر آن است که احتمالاً هنگام کشف اجساد، شش ماه تا حداکثر دو سال بیشتر از زمان مرگ و تدفین آنان نگذشته است". پس از اعلام این مطلب، گمانه زنی ها و قضاوتها آغاز شد از جمله اینکه عده ای اعلام کردند که این نوزادان احتمالا نامشروع بوده و در اثر سقط جنین کشته و در این محل دفن شده اند. اما در مدتی که این مسئله مطرح شده، میراث فرهنگی تنها به تکذیب این خبر بسنده کردند و در این میان مدیران رده بالای میراث فرهنگی ترجیح دادند سکوت کنند، واکنشی که به هیچ وجه نمی تواند پاسخگوی این همه سوالات و ادعاهای جورواجوری باشد که مطرح شده است. در همین حال، خبرنگار مهر هم قضیه را از سوی مسئولین میراث فرهنگی کرمان پیگیری کرده است. اما همچنان سکوت مسئولان ادامه دارد. به جز سرپرست میراث فرهنگی کرمان، که در این خصوص پاسخی نداد خبرنگار مهر موضوع کشف جسد نوزادان را از سوی افشین ابراهیمی، مدیر پایگاه میراث جهانی ارگ بم نیز پیگیری کرد. وی هم حاضر به مصاحبه نشد و اعلام کرد که چون پایگاه جهانی است بدون هماهنگی با تهران هیچ صحبتی نمی کنم. پیگیری قضایی ادعاهای غیر کارشناسی اما فرماندار بم در این باره با خبرنگار مهر گفتگو کرد. محمدعلی شایق با بیان اینکه مسئولین در حال بررسی مسئله هستند، اظهار داشت: من به عنوان شهروند بمی به این مسئله معترض بوده و ادعاهایی که دراین زمینه مطرح شده را توهین و بی احترامی به مردم بم می دانم. وی اظهار داشت: این قضیه از طریق میراث فرهنگی و از سوی مسئولین بم در حال پیگیری است. وی از پیگیری قضایی این مسئله نیز خبر داد و گفت: به محض دست یافتن به نتایج کارشناسی، آن را اطلاع رسانی خواهیم کرد. کشف جسد نوزاد معاصر در ارگ، یک مطلب ژورنالیستی است خبرنگار مهر در این باره با اسکندر مختاری، مدیر پیشین عملیات نجات بخشی ارگ بم نیز گفتگو کرد. وی که در زمان فعالیتش در ارگ بم، تعدادی اسکلت نوزاد در دیواره های ارگ کشف شده بود، در خصوص کشفیات جدید اظهار داشت: تا آنجا که من در جریان این اتفاق هستم، این نوع گزارشها مستند نیست چرا که در همه مطالبی که در خصوص کشف نوزاد ازدیواره های بم آن هم به آن شکلی که گفته می شود، اظهار نظر کارشناسی وجود ندارد. وی افزود: وقتی چنین ادعایی مطرح می شود، باید حداقل یک نفر کارشناس در خصوص آن اظهار نظر و آن را تایید کند که در این مورد، چنین اتفاقی نیفتاده است. مختاری بیان داشت: به نظر من مواردی که در این مسئله مطرح شده بیشتر شبیه یک مطلب ژورنالیستی است تا یک مطلب علمی و کارشناسی شده. وی ادامه داد: در ادعاهای اخیر، دقیقا مشخص نیست این اجساد از کدام قسمت ارگ کشف شده است؛ حتی اگر هم واقعیت داشته، عده ای دیگر باید از اجساد تصویر تهیه می کردند و کسی هم که آن را کشف کرده باید مسئولین و کارشناسان را در جریان موضوع قرارمی داده است. وی تصریح کرد: به همین دلیل من به عنوان یک باستان شناس نمی توانم این مسئله را خیلی جدی بگیرم. هیچ اطلاع موثقی وجود ندارد خبرنگار مهر با فرزاد فروزانفر، کارشناس ارشد باستان شناسی نیز گفتگوکرد. وی که در سالهای اولیه پس از زلزله بم، دراین محل حضور داشته و در جریان کشف و بررسی اسکلت نوزادان در آن زمان بوده، نیز این مسئله را تایید نکرد. وی گفت: من در این باره هیچ اطلاع موثقی ندارم و نمی توانم اظهار نظر کنم. فروزانفر افزود: در مباحث مربوط به حوزه میراث همیشه شاهد چنین اتفاقاتی هستیم و با بزرگنمایی یک سری مسایل، خبرها عجیب و غریب می شود که به عقیده بنده در این موارد، افراد قصد دارند میراث فرهنگی را زیر سوال ببرند. وی ادامه داد: در مورد کشف جسد جنین در ارگ بم و مسایلی که اخیرا مطرح شده، من تا خودم چیزهایی را که گفته می شود، مشاهده نکنم نمی توانم درباره آن اظهارنظر کنم. فروزانفر گفت: تعدادی تصویر هم که گفته می شود متعلق به همین اجساد جدید کشف شده، منتشر شده است. وی اظهار داشت: ادعا کرده اند که همراه این جسدها بند ناف هم بوده اما در هیچ یک از این تصاویر بند ناف مشاهده نمی شود. فروزانفر البته گفت: ممکن است عده ای جسد جنین هایی که سقط شده باشد را مخفیانه و بدون اجازه و مجوز در این محدوده دفن کرده باشند اما این مسئله نمی تواند دلیلی بر مطرح کردن ادعاهایی مشابه آنچه که گفته می شود باشد. این کارشناس باستان شناسی تصریح کرد: تاکنون بنده از این گونه موارد در این حوزه فراوان دیده ام که عده ای حتی با بازسازی تصاویر اقدام به انتشار اخبار و گزارشات غیر واقعی کرده اند. فروزانفر اضافه کرد: اگر مستنداتی ارایه و این اجساد برای بررسی دراختیار کارشناسان قرار گرفته می شد آن زمان می توانستیم این ادعاها را تایید کنیم و تا زمانی که این اتفاق نیفتاده است، پذیرش چنین ادعاهایی به هیچ وجه امکان پذیر و منطقی نیست. اجساد کشف شده بعد از زلزله را دریابید اما خبرنگار مهر، با لیلا پاپولی باستان شناس ارگ بم نیز گفتگو کرد. وی که در یکی از گزارشات منتشر شده وجود بچه های تازه را تایید کرده و در گفتگو با سایت خبری که اولین بار این مسئله را منتشر کرده اظهار داشته که آنها را کارشناس میراث و مسئول حفاری در دیوار خانه سیستانی ها پیدا کرده، در گفتگو با خبرنگار مهر این مسئله را رد کرد و گفت: متاسفانه دراین باره یک جریان ژورنالیستی به راه افتاده است. وی افزود: از دیدگاه ما آنچه که درحال حاضر در مورد کشف جسد در ارگ بم اهمیت دارد، مسایلی است که در سال 82 و پس از زلزله مطرح شد. پاپولی گفت: در آن زمان در جریان حفاری های باستان شناسی که در محدوده ارگ بم انجام شد حدود 67 جسد پیدا شد که بعد از تغییر مدیریت ها هیچ کار خاصی در خصوص آن انجام نشد. وی افزود: آن داده ها در حال حاضر در سترس ما نیست و هر چه هم که از سوی میراث فرهنگی مسئله را پیگیری کردیم پاسخ منطقی به ما داده نشده است. پاپولی بیان داشت: من به عنوان یک کارشناس که حدود پنج سال در شهرستان بم با بقیه کارشناسان بر روی ارگ بم و کشفیاتی که از آنجا به دست آمده کار مطالعاتی و آزمایش انجام داده ام بیشتر نگران آن 67 جسد هستم تا اجسادی که اخیرا درباره آن بسیار صحبت می شود. وی ادامه داد: بدون انجام آزمایش و کار علمی به هیچ وجه نمی توان درخصوص این اجساد اظهار نظر کرد. پاپولی تصریح کرد: اینکه این روزها همه سراغ این اجساد جدید را می گیرند به نظر من کار درستی نیست چرا که از این اجساد مهمتر، آنهایی هستند که بعد از زلزله بم در این محدوده کشف شده اند. شاید اجساد مربوط به دوران پهلوی باشد وی گفت: اینکه اجساد قدیمی کاملا فراموش شده و کسی نمی داند کجا و در چه شرایطی نگهداری می شوند و درعوض به یکی دو تصویر که اصلا درست و غلط بودن آن مشخص نیست توجه و این مسئله در بوق و کرنا شود، اصلا کار درستی نیست. پاپولی افزود: اگر این اجساد موجود است باید در اختیارکارشناسان قرارگیرد تا با انجام آزمایشات دقیق، قدمت، جنسیت و سایر موارد مربوط به آن را تعیین و اعلام کند. وی با تاکید بر ضرورت انجام آزمایش بر روی نمونه های جدید و قدیمی اظهار داشت: ممکن است بعد از انجام آزمایشات، قدمت این اجساد جدید به دوران پهلوی برگردد که بدیهی است اگر مربوط به این دوران باشد آثاری که گفته می شود در این کشفیات جدید مشاهده شده، تایید شود. پاپولی تصریح می کند: شاید مسئله اخیر از سوی میراث فرهنگی بزرگنمایی شده تا به این سوال که در 11 سالی که از کشف اسکلت انسان در ارگ بم می گذرد، چه کرده اند، پاسخی ندهند. تکذیب کافی نیست، باید شفاف سازی شود به هر حال، مسئله کشف جنین در ارگ بم این روزها بسیاری از رسانه ها را به خود مشغول کرده؛ عده ای که شناخت کافی از فرهنگ و تمدن ارزشمند مردمان این خطه ندارند، دراین باره اظهار نظرهایی کرده اند که ازدید مردم بم توهین و بی احترامی تلقی شده و آنها را به پیگیری قضایی این مسئله واداشته است. میراث فرهنگی اما در کنار تکذیب این مسئله، این احتمال را هم دور از ذهن ندانسته که ممکن است یکی از افراد اخراجی این محوطه تاریخی اقدام به خبرسازی کرده باشد که اگر چنین باشد باید این فرد هرچه سریعتر شناسایی و با او برخورد جدی شود وگر نه بعید نیست که باز هم افراد اخراجی!حیثیت ساکنان نجیب کویر را به بازی بگیرند. کما اینکه تعیین تکلیف اجسادی که پیشتر کشف شده نیز ضرورت می یابد تا از این پس شاهد چنین مسایل حاشیه ای نباشیم و به گونه ای عمل نشود که کسانی که دلسوزانه سالهاست در گرمای هوای نخلستانهای بم، دست ارگ باشکوه بم را گرفته اند تا از زیر آوار زلزله 82 کمر راست کند، دلسرد شوند. در این ماجرا به هیچ وجه از وظیفه میراث فرهنگی در معلوم کردن قضیه نمی توان چشم پوشید؛ باید هر چه زودتر مسئولین این حوزه صحت و سقم این ادعا را اعلام کنند. تکذیب کفایت نمی کند. ............................. گزارش: اسما زنگی آبادی