اسلامی کردن دانشگاه‌ها چه شد؟

جهان: شاید عنوان "اسلامی شدن دانشگاه‌ها" را بارها شنیده باشیم و هر یک از ما برداشت و تلقی خاصی از این موضوع داشته باشیم اما آنچه که تقریبا قریب به اتفاق کسانی که با فضای دانشگاه‌های امروز کشور آشنا هستند به آن اذعان دارند، عدم اسلامی بودن فضای دانشگاه‌هاست، فضایی که هم به لحاظ ظاهری با ملاک‌ها و موازین اسلامی فاصله دارد و مهمتر به لحاظ محتوایی و سمت‌وسوی حرکت. متاسفانه در طول سالیان اخیر، پیگیری موضوع اسلامی شدن دانشگاه‌ها به عنوان یکی از دغدغه‌های مقام معظم رهبری با برخی برداشت‌های سطحی و دم‌دستی همراه بوده به گونه‌ای که مخالفان این تصمیم با نوعی نگاه محدود و بسته صرفا "طرح تفکیک جنسیتی" در دانشگاه‌ها را برجسته سازی و القا کرده‌اند. در همین راستا بود که‌ مقام معظم رهبری طی دیداری با تاکید بر برخی برداشت‌های ناقص از اسلامی شدن دانشگاه‌ها متذکر شدند: "البته من هم مى‏توانم این را احساس کنم که منظور از اسلامى شدن دانشگاه‌ها، همیشه و همه جا و نزد همه درست فهمیده نشده باشد، بعضی‌ها آن را خیلى محدود، کوچک و ضعیف فهمیده ‏اند." از سوی دیگر شاید تصور شود موضوع اسلامی شدن دانشگاه‌ها برای نخستین بار پس از پیروی انقلاب اسلامی طرح و در دستور کار قرار گرفته اما در واقع پیشینه این موضوع به لحاظ تاریخی به پیش از انقلاب باز می‌گردد چرا که این عنوان برای اولین بار در اواخر دهه ۴۰ توسط حضرت امام خمینی(ره) به کار برده شد. با پیروزی انقلاب اسلامی، این مسئله به صورت جدی در دستور کار انقلاب قرار گرفت و به دلیل فضای خاص سیاسی و حاکمیت برخی عناصر وابسته در دانشگاه‌ها در نهایت منجر به حضور نیرو‌های انقلاب در دانشگاه‌ها و آغاز جنبشی شد که بعد‌ها به "انقلاب فرهنگی" موسوم شد. در سال 59 با صدور پیام انقلاب فرهنگی از سوی امام(ره)، دانشگاه ها به مدت 3 سال تعطیل شدند و شورای انقلاب فرهنگی تشکیل شد. در نتیجه اصلاحات انجام شده، چند واحد معارف به درس‌ها اضافه و تعدادی از اساتید حذف شدند اما روح سکولار علوم وارداتی همچنان در دانشگاه ها باقی ماند. در نتیجه همین روح سکولار، در بعد علمی تنها شاهد بازخوانی و تمرین مبانی مقدس! علوم انسانی و جامعه شناسی غرب بوده ایم که با فرهنگ و ویژگی های جامعه ما کاملا بیگانه است؛ در بعد سیاسی حوادثی چون فتنه 78 و 88 را رقم خورده و در بعد فرهنگی هم اوضاع نامطلوب و در برخی حوزه ها اسف بار است. اما حرکت بعدی در این زمینه مربوط به سال ۶۶ است که در این سال نخستین مصوبه به نام "آئین‌نامه حفظ و حدود آداب اسلامی" که بخش عمده‌ای از آن مربوط به دانشگاه‌ها بود به تصویب رسید و در سال ۷۵ نیز شورای عالی انقلاب فرهنگی "سند دانشگاه اسلامی" را به تصویب رساند. گذشته از تلاش‌هایی که تا به امروز در این خصوص صورت گرفته، فضایی که امروز در دانشگاه‌های کشور حاکم است، حکایت از آن دارد که با وضع مطلوب و نیل به آنچه از آن به عنوان اسلامی شدن دانشگاه‌ها نام برده می‌شود، فاصله زیادی داریم البته مقام معظم رهبری طی دیداری با اعضای نمایندگی رهبری در دانشگاه‌ها در تیر ماه 89 در عین اشاره به لزوم اسلامی شدن دانشگاه‌ها متذکر شدند: "بعضى فقط روى نقاط منفى نگاه مي‌كنند؛ گاهى هم كه ما از دانشگاه و دانشجو و جوان تعريف مي‌كنيم، به خودشان مي‌گويند كه لابد اين‌ها از فلان مفسده و فلان اشكالى كه وجود دارد، خبر ندارند؛ نه، اين مسئله‌ى بى‌خبرى نيست؛ ما از بخش‌هاى منفى و از قسمت‌هاى تاريك خيلى هم بى‌خبر نيستيم ... شما نگاه كنيد به واقعيت‌هاى درخشانى كه در محيط دانشجوئى از لحاظ دينى هست؛ انسان ميفهمد كه خيلى مهم است. همين مواردى كه بيان كردند - اين اعتكاف‌ها، اين نماز جماعت‌ها، اين حضورهاى فعال در مواقع حساس و در مراكز حساس، اين اردوهاى جهادى، اين فعاليت‌هاى سازندگى - اينها خيلى مهم است." اما در عین حال موضوع اسلامی شدن دانشگاه‌ها همواره در صدر مطالبات مقام معظم رهبری از مسئولان و متولیان امر قرار داشته و ایشان طی دیداری با مسئولان وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و وزارت علوم در سال 75 به صراحت از اینکه "دانشگاه امروز ما اسلامى نيست" گلایه کردند و خواستار اسلامی شدن دانشگاه‌ها شده و فرمودند: "اسلامى كردن دانشگاه‌ها به مفهوم يك تحول بنيادين است كه در تاريخ اين كشور، ماندگار خواهد شد". اما تاکید رهبری بر این مسئله برخواسته از اشرافی بوده که ایشان بر فضای حاکم بر دانشگاه‌های کشور داشته‌اند به گونه‌ای که معظم‌له در این خصوص اظهار داشته‌اند: "اينجانب از راه‌هاى گوناگون از حقايق محيط‌هاى علمى و دانشگاهى كسب اطلاع مى‌كنم و با طبيعت دانشگاه نيز آشنايى دارم و بر همين اساس با همه وجود معتقدم كه در ايران اسلامى، دانشگاه‌ها به لحاظ علمى، روشن‌بينى دينى و عمق ايمان مذهبى، رشد زيادى كرده، اما در عين حال هنوز دانشگاههايمان، اسلامى نشده است." مقام معظم رهبرى در عین حال هرگونه سستی و کم‌کاری در این زمینه را باعث عقب ماندن شدید ملت دانسته‌ و متذکر شده‌اند: "اكنون زمان عمل است و بايد با حكمت و تدبير حركت كرد، اگر چنين نكنيد ملت چند سال به عقب خواهد افتاد و خسارت خواهد ديد و افتخار انجام اين كار از شما سلب خواهد شد." مقام معظم رهبرى در همین دیدار تکلیف اسلامى كردن دانشگاه‌ها را متوجه مسؤولان و دست‌اندركاران وزارت فرهنگ و آموزش عالى دانسته و فرمودند: اسلامى كردن دانشگاه‌ها به مفهوم يك تحول بنيادين است كه در تاريخ اين كشور، ماندگار خواهد شد و تحقق اين مهم مستلزم يك تصميم‌گيرى كلان و عملى و نيز اجراى يك روش صحيح، مدون، قانونى، منطقى و حساب شده است. دانشگاه امروز ما اسلامى نيست و بايد اسلامى شود و براى اين منظور يك تحول عميق، بنيادين، دلسوزانه، بلند مدت، برنامه‌ريزى شده و همه‌جانبه، ضرورى و اجتناب‌ناپذير است. اما متاسفانه در طول این سال‌ها، اقدام درخور و بنیادی برای اسلامی شدن دانشگاه‌ها که مصداق "تحول بنيادين" که همواره مورد نظر و تاکید مقام معظم رهبری بوده، صورت نگرفته است. ایشان در فرازی از بیانات خود با تاکید بر این نکته که نباید فضای دانشگاه‌ها به گونه‌ای باشد که نسبت به حجاب اسلامی بی‌احترامی صورت گیرد، فرمودند: "محيط دانشگاه‌ها بسيار مهم است. در محيط دانشگاه‌ها، خانم‌هاى دانشجو و استاد بايد بكوشند روحيه و فرهنگ اسلامى را ترويج كنند. اجازه ندهيد به كسانى - اگر خداى نكرده در دانشگاه‌هاى كشور هستند - كه نسبت به حجاب اسلامى يا زنان و دانشجويان دختر مسلمان بى‌احترا مى‌كنند. اجازه ندهيد كه اين‌ها بتوانند افكار فاسد را منتشر كنند. محيط دانشگاه بايد محيط اسلامى باشد؛ محيطى براى رشد انسان طراز اسلام؛ انسانى كه الگويش فاطمه‌ى زهرا سلام‌اللَّه‌عليه‌ است و اين، براى آينده‌ كشور فوق‌العاده مهم است." اما معظم له در تعریف خود از "دانشگاه اسلامی" طی یکی از دیدار‌های خود تاکید داشته‌اند: "من به طور خلاصه دانشگاه اسلامى را دانشگاهى مى‏‌دانم که در آن، علم یک ارزش حقیقى است… شما باید علم را دوست بدارید، ارزش بدانید، آن را براى خدا و با نیّت خالص دنبال کنید… علم را اسلام قدسیت بخشیده، علم یک امر مقدس است؛ دنبال علم رفتن داراى قدسیت است. این‏طور نیست که علم مثل هر ابزار دیگرى، فقط وسیله‏اى براى پول در آوردن باشد- حالا پول هم از آن در مى‏آید- اما قدسیت علم باید حفظ شود؛ «العلم نور»؛ نور بودن علم باید مورد نظر باشد و از جمله‏ى شئون دانشگاه اسلامى، یکى همین است." همچنین ایشان برقراری رابطه‏‌ دانشگاه با علماى دینى را از دیگر شاخصه‌های دانشگاه اسلامی دانسته و متذکر شده‌اند: "شک نیست که رابطه‏ دانشگاه با علماى دینى که معلّمان دین و اخلاق و امناى معارف اسلامى مى‏ باشند، تأثیر شایسته ‏یى در صلاح دانشگاه و سَمت‏گیرى اسلامى و رشد معنوى آن خواهد داشت و این چیزى است که براى آینده‏ى کشور و نظام جمهورى اسلامى، داراى اهمیتى حیاتى است." از سوی دیگر مقام معظم رهبری درخصوص لزوم اجرای احکام اسلامی در دانشگاه‌ها نیز فرموده‌‌اند: "نکته‌‏ مهم در دانشگاه‌ها، روش حاکم بر دانشگاه است. در دانشگاه‌ها، روش‌ها و روابط، باید صددرصد اسلامى بشود که البته تا حدود زیادى شده است و مدیریت‌ها باید براى اسلام در دانشگاه‌ها، اصالت قائل بشوند … یعنى مدیر و دانشجویان و استادان، اصالت را به اسلام بدهند و رعایت احکام اسلام را بکنند. ارزش‌هاى اسلامى در دانشگاه باید مورد مسابقه قرار بگیرد، اسلام در دانشگاه غریب نباشد عمل و تعهد اسلامى یک چیز انگشت‏نما نباشد، نماز، امانت، صدق گفتار، صفا، برادرى، عمل جهادى، درس خواندن از روى علاقه و صمیمیت، کمک به یکدیگر در فراگیرى، تلاش براى تعمق در معلومات و دانشهاى مختلف رایج باشد." با وجود همه این تاکیدات کم کاری و کم توجهی مسئولان بویژه وزارت علوم در راستای تحقق دغدغه دیرینه اسلامی کردن دانشگاه ها، کاملا مشهود بوده است. از زمان دستور صریحی که رهبر معظم انقلاب به مسئولان وزارت علوم دولت آقای هاشمی دادند، تاکنون 16 سال می گذرد و 2 دولت دیگر روی کار‌ آمده است، اما هیچ اقدام درخور و روبه جلویی از مسئولان امر دیده نشده است. به نظر می‌رسد اکنون انتظار افکار عمومی از مسئولان برای دادن توضیح در این باره انتظاری به‌جا باشد. به واقع وقت آن رسیده که مسئولان دولت و دیگر نهادهای علمی و حوزوی مسئول توضیح دهند تاکنون در این باره چه کرده‌اند و علت این همه کوتاهی در این باره چیست؟