ماهی كبابی سمی، سهم گردشگران از زريوار

تهران امروز: سد درياچه زريوار كه قرار بود آب كشاورزي منطقه مريوان را تامين كرده و از خروج آب اين درياچه به سمت عراق جلوگيري كند، نه تنها آب موجود در منطقه را ذخيره نكرد و به رفاه منطقه منجر نشد، بلكه مرگ درياچه زيبا و حفاظت شده زريوار را هم رقم زد تا اين استان سهم گردشگري خود را هم ببازد. به گفته «محمد كاني‌ساناني» مديرعامل انجمن سبز چيا مريوان، سد زريوار كه سال 74 ساخته شد هم‌اكنون 54 ميليون متر مكعب ظرفيت آبگيري دارد كه از اين رقم 34 ميليون متر مكعب آب آن تبخير مي‌شود و بخشي از آب ذخيره شده در پشت سد هم از طريق سفره‌هاي زيرزميني راهي كشور عراق مي‌شود تا هدف اوليه ساخت تاسيس اين سد براي ذخيره آب در كشور بي‌نتيجه بماند. از سوي ديگر رسوب فاضلاب به آب سد زريوار باعث آلودگي ماهي‌هاي اين سد شده به طوريكه مصرف اين ماهي‌ها سلامت گردشگران را هم تهديد مي‌كند. كاني‌ساناني علت اين اتفاق را نيزاري بودن پوشش گياهي منطقه مي‌داند و مي‌گويد:«ني‌ها آب‌هاي زيرزميني سد را جذب خود مي‌كنند تا از طريق باد و حرارات تبخير شود. سدي كه به گفته كاني‌ساناني در طول 16 سال گذشته تنها دوبار آب خود را به روي زمين‌هاي كشاورزي باز كرد. او مرگ ماهي‌هايي كه اين روزها گردشگران را از زريوار دور مي‌كند يك اتفاق فرعي در ميان صد اتفاق تخريبي اين درياچه مي‌داند. اين ماهي‌هاي كوچك به گفته مديرعامل جمعيت سبز چيا از نوع ماهي‌هاي انگل هستند كه به طور ناخواسته همراه با ساير بچه ماهي‌هايي مثل كپور، آمور و... كه شيلات به درياچه مي‌ريزد وارد آب زريوار شده و در فصول خاصي نيز دچار مرگ و مير مي‌شوند. هرچند مرگ اين ماهي‌ها كه از تخم ماهي‌هاي كپور و آمور تغذيه مي‌كنند، از برخي جهات مثبت ارزيابي مي‌شود اما نكته منفي اين است كه مرگ اين تعداد از ماهي‌ها در زريوار و البته تجزيه آن‌ها در همان كناره‌هاي درياچه مي‌تواند باعث ايجاد آلودگي شود، زيرا همانطور كه عضو انجمن سبز چيا مي‌گويد: درياچه زريبار ديگر تخليه طبيعي ندارد و بعد از احداث سد، زريبار مسدود شده‌است. به گفته كاني‌ساناني‌ قبل از احداث سد، اين درياچه به اروندرود و سيروان متصل بود اما امروز ارتباط اين درياچه با آنها قطع شده است.اين در حالي است كه اگر زريوار تخليه طبيعي داشت اجساد اين ماهي‌ها با نخستين جريان از درياچه خارج مي‌شد. البته پيامدهاي سد‌سازي بدون ملاحظات زيست محيطي به همين‌جا محدود نمي‌شود. با قطع اين ارتباط سفر ماهي‌هاي آزاد و بومي كه از زريوار به اروند رود مي‌رفتند و برمي‌گشتند نيز مختل شده و اين ماهي‌ها در حال انقراض هستند. كاني‌ساناني مي‌گويد:«با مسدود شدن زريبار نه تنها تخليه طبيعي درياچه از بين رفته‌ بلكه اين درياچه دچار پرغذايي شده‌ و ميزان ازت در آن افزايش يافته است كه اين امر رشد تصاعدي گياهان را به دنبال دارد. همچنين در شرايط موجود نيزارها، خزه‌ها و جلبك‌ها نيز به شكل انفجاري تكثير مي‌شوند. تسريع رشد گياهان در شرايطي كه درياچه تخليه طبيعي ندارد، باعث انباشته شدن گياهان پوسيده در درياچه مي‌شود.» مرگ چشمه‌هاي جوشان زريوار رودخانه زريوار از مجموعه 350 تا 450 چشمه جوشان سيراب مي‌شد كه با سد‌سازي بخشي از آنها پشت درياچه سد قرار گرفت كه بر اثر رسوب گذاري سد دچار افت شدند. امروز ديگر چشمه‌هاي كف درياچه زريبار جوشش ندارند و نمي‌توانند آب را به بالا هدايت كنند. چشمه‌هايي كه ديگر نمي‌جوشند در كنار خروج آبي كه روزگاري راهش به زريبار ختم مي‌شد و امروز با عبور از زمين‌هاي پست به عراق مي‌رسد تا هدر رود باعث شده است آب درياچه زريبار كم و كمتر شود. همچنين به گفته شاهين سپنتا، فعال محيط زيست براساس آمارهاي منتشر شده، طي 3 دهه گذشته حجم آب درياچه زريوار مرتب كاهش يافته و ميزان رسوبات آن افزايش داشته‌ كه اين امر بستر مناسبي براي رشد جلبك‌ها و توسعه نيزارها بوده است. او از جمله عوامل موثر در اين زمينه را ورود فاضلاب شهر مريوان تا سال 1382 و ورود فاضلاب انساني و حيواني، كودهاي شيميايي و زباله‌هاي خانگي روستاهاي اطراف به طور مستقيم به درياچه دانسته و در ادامه به احداث سد خاكي در جنوب درياچه، احداث بند انحرافي «قزلچه‌سو» و ورود آب رودخانه فصلي «قزلچه سو» به همراه مقادير زيادي شن و ماسه و گل و لاي به درياچه، تخريب پوشش گياهي اطراف درياچه و شسته شدن خاك داخل درياچه اشاره مي‌كند. به اعتقاد سپنتا اين عوامل در چند سال گذشته، موجب پرشدن چشمه‌هاي كف درياچه با رسوبات و در نتيجه گسترش نيزارها، كاهش حجم آب، كمبود اكسيژن و تخريب اكوسيستم زريوار شده است. همچنين براساس آمار موجود درياچه زريوار در 8 سال گذشته يك متر پس رفت داشته است و به جاي آن شاهد رشد نيزارها بوده ايم. حفر چاه عميق با 48 متر فاصله از سد خشكسالي‌ها وكمبود آب باعث شد تا سد موجود به رغم هزينه‌هاي بسياري فايده‌اي براي كشاورزان منطقه نداشته باشد. بنابراين آنها دست به حفر چاه زدند تا در كنار سد 600 چاه با عمق 120 تا 180 متر در زمين‌هاي اطراف زده شود و آب منطقه را به زمين‌هاي كشاورزي برساند. چاه‌هاي آب مشروب روستاهاي مريوان و چاه‌هاي كشاورزي كه بر بستر سفره‌هاي زير زميني حفر شده‌اند، حجم زيادي از آب سفره‌هاي زير زميني را مصرف مي‌كنند. به گفته عضو انجمن سبز چيا «مريوان» يكي از پر مصرف‌ترين شهرهاي كشور در زمينه آب است و مردم اين شهرستان روزانه آب زيادي مصرف مي‌كنند. كاني ساناني با اشاره به اينكه در هر ثانيه 400 ليتر آب در روستاها و شهر مريوان هدر مي‌رود، مي‌گويد: اگر براي بهينه كردن آب فاضلاب اقدام جدي و موثري انجام مي‌شد و طرح آبياري باراني در اين شهرستان به اجرا در مي‌آمد با همين 400 ليتر آب مي‌توانستيم 5هزار هكتار آبياري باراني داشته باشيم. ورود فاضلاب به زريوار زريوار تنها ميزبان فاضلاب‌هاي شهري نيست. فاضلاب 9 روستا به طور مستقيم و 11 روستا به طور غير مستقيم وارد اين درياچه زيبا مي‌شود. مريوان نزديك به 7 سال منتظر است كه تصفيه خانه‌اش ساخته شود. به گفته كاني‌ساناني اگر تصفيه خانه ساخته مي‌شد با تبديل فاضلاب‌هايي كه به زريوار مي‌ريزد نزديك به 5 هزار هكتار از زمين‌هاي كشاورزي آّب پاشي باراني مي‌شود. به گفته او در هر ثانيه حدود 250 تا 300 ليتر فاضلاب از شهر و 100 ليتر از روستاهاي اطراف زريوار جاري مي‌شود كه مي‌توان از آنها استفاده بهينه كرد. به گفته كاني ساناني همراه با آن مواد شوينده، عناصر سنگين مانند سرب و سموم دفع آفات كشاورزي و غيره زريبار را آلوده مي‌كنند، موادي كه به گفته كاني ساناني حتي اگر باعث مرگ ماهي‌ها و آبزيان درياچه هم نشوند براي انسان مضر هستند و اين در حالي است كه اغلب مردم نسبت به اين امر توجهي ندارند. سدسازي بي‌تاثير روي كشاورزي سپنتا، فعال محيط زيست نيز مي‌گويد: اين موضوع افزون بر جنبه‌هاي زيست محيطي، مي‌تواند براي سلامت شهروندان و گردشگران خطراتي را به دنبال داشته باشد، چون «ماهي‌كباب» يكي از غذاهاي محلي مورد علاقه گردشگران درياچه زريوار است كه معمولا از ماهي‌هاي صيد شده همين درياچه طبخ مي‌شود و در سواحل درياچه عرضه مي‌شود. به گفته او در صورت اثبات آلودگي ميكروبي يا شيميايي ماهي‌هاي درياچه زريوار بايد از مصرف گوشت اين ماهي‌ها تا رفع هرگونه آلودگي جلوگيري شود. به گفته كاني ساناني سد‌سازي تنها به خشك شدن و مرگ تدريجي زريوار منجر شد وهيچ تاثيري روي گسترش كشاورزي منطقه كه داراي يكي از مرغوب‌ترين زمين‌هاي كشاورزي خاورميانه است نداشت.