اعرافی: منظومه تحولی حوزه طراحی شده و در حال اجراست

آیت الله علیرضا اعرافی امروز در مراسم افتتاحیه سال تحصیلی جدید 1404-1403 مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی (ره) ضمن تبریک و تهنیت آغاز سال تحصیلی برای طلاب این مؤسسه گفت: به عنوان طلبه‌ای در حوزه از این نهاد بسیار ارزشمند، ریاست معزز این نهاد آیت الله رجبی و اساتید بزرگواری که مشعل‌های فروزان دانش، اندیشه، معرفت و هدایت هستند تشکر می کنم.

مدیر حوزه های علمیه در محور اول با اشاره به فرازهایی از نهج البلاغه بیان داشت: اخلاق در نهج البلاغه از یک امتیازاتی برخوردار است. همانطور که در کتاب سیری در نهج البلاغه تصویر کلی و کلان خوبی از آن ارائه شده که من این کتاب را قبل از انقلاب و در دوره نوجوانی خوانده‌ام و آن طور که در ذهن دارم بسیار کتاب جامع و ارزنده‌ای است و هنوز شاید کتابی جای آن را نگرفته باشد.

مدیر حوزه‌های علمیه با اشاره به ماجرایی که درباره آشنایی شهید مطهری با کتاب شریف نهج البلاغه توضیح داد: شهید مطهری فرمود من پانزده سال در قم بودم که در حوزه‌های فقهی و اصولی کار کرده بودم و خود را مستغنی می‌دانستم، تابستانی به اصفهان رفتم و کسی به من گفت میرزا علی شیرازی اینجاست که نهج البلاغه می‌گوید، ایشان فرمودند در ذهنم این بود که ما نیازی نداریم این همه درس و بحث داشتیم، بعد گفتیم که یک جلسه محضر این استاد مبرز نهج البلاغه برویم. همان جلسه اول مرا شیفته و مجذوب نهج البلاغه کرد. شهید مطهری تعبیری از این قبیل دارند که برای من دنیا و جهان نهج البلاغه ناشناخته بود که با انس با استاد برجسته یک دنیا و آفاق نویی باز شد.

آیت الله اعرافی با تشویق طلاب به انس با نهج البلاغه ابراز داشت: در طول سال و شبانه روز فرصتی را برای انس با نهج البلاغه و صحیفه سجادیه بگذارید. نهج البلاغه باید در سبد مطالعه و انس ما قرار بگیرد.

وی ادامه داد: بیان اخلاقی نهج البلاغه آمیخته با آرایه‌های ادبی و زبان بسیار جذاب و بلیغ و فصیح و بسیار زیبا و هنری است.

مدیر حوزه‌های علمیه با تأکید بر آمیختگی نهج البلاغه با اخلاق، ادامه داد: ما هزاران روایات و حدیث اخلاقی داریم اما در نهج البلاغه آمیختگی اخلاق و بیان‌هایی که ذهن انسان را به عالم غیب باز می‌کند، با هنر زبانی و ادبیات قوی و جاذبه‌های ادبی یک رنگ و بوی خاصی به اخلاق در نهج البلاغه داده است.

وی افزود: نهج البلاغه آمیخته با تشبیهات، استعارات، کنایات، ادبیات قوی، واژگان بسیار خوب و گویا و چینش‌های جذاب است و این آرایه‌ها به بیان اخلاقی نهج البلاغه یک جلوه‌ای داده که در جاهای دیگر کمتر مشهود است.

آیت الله اعرافی یادآور شد: اخلاق در نهج البلاغه با میدان عمل، جهاد و حماسه گره خورده است. نهج البلاغه عمدتاً برای دوره حکمرانی حضرت است که همان حاکم عادل، فداکار و پیشوای مجاهد که آن همه تلاش دارد در جنگ‌ها و مواقف مختلف، در باب اخلاق این طور سخن می‌گوید که انسان را شگفت زده می‌کند. این بیانات اخلاقی و راهگشای معنوی از یک شخصیتی است که مرد میدان و حاضر در صحنه و در معرکه‌های گوناگون بوده است که جاذبه ایجاد می‌کند.

وی افزود: سیره عملی جهادی و نظام حکمرانی امیرالمومنین(ع) با یک نظام اخلاقی گره خورده، از این رو است نظام اخلاقی که در نهج البلاغه وجود دارد در واقع پیوستی به نظام حکمرانی است که اخلاق در میدان عمل می‌تواند پیاده شود و مولا به این شکل نگاه دارند.

مدیر حوزه‌های علمیه در توضیح ساحت اخلاق در نهج البلاغه توضیح داد: اگر کسی منظومه ساحت اخلاق در نهج البلاغه را کنار هم بچیند و جمع کند خیلی ممتاز و نظام مند می‌بیند؛ نظام مندی اخلاق در نهج البلاغه است که در کل اسلام این‌طور است و در نهج البلاغه نیز آن منظومه تجلی کرده است، این هم از آن جهت اهمیت بالایی دارد و به اخلاق در نهج البلاغه جلا می‌دهد و جهات دیگری که در آن وجود دارد و مجموعاً اخلاق در نهج البلاغه جاذبه دارد.

آیت الله اعرافی، عمق زیبایی نهج البلاغه را در مسائل اخلاقی آن هویدا دانست و تأکید کرد: کسی که از این گذر واژه‌ها عبور می‌کند، از قواعد و آرایه‌های ادبی نیز عبور کند، آن وقت دنیای بسیار زیبایی از مسائل اخلاقی خود را نشان می‌دهد؛ اخلاق در نهج البلاغه پیوست همه نظامات دیگر است. از این جهت است که در آغاز سال تحصیلی من باید به خودم و به شما دوستان عزیز بگویم که نهج البلاغه را کنار دست بگذاریم و هفته‌ای چند بار تورقی کنیم و الآن نیز با تولید نرم افزارهایی، کارهای خوبی در این دو سه دهه درباره نهج البلاغه انجام شده است.

مدیر حوزه‌های علمیه در ادامه با اشاره به ویژگی شخصیتی شهید مطهری، عنوان کرد: استاد شهید غیر از رویکرد و تبحر در مباحث اسلامی و نقد مکاتب غربی از لحاظ فن استادی استاد به تمام معنا بود.من نوجوانی بودم که سال 56 به درس ایشان می‌رفتم و استادی به آن شور و هیجان ندیدم که عالی ترین و پیچیده ترین مضامین فلسفی را حماسه و شور و طنینی مطرح می‌کرد؛ فن تدریس ایشان فن خاصی بود که کمتر مثل ایشان پیدا می‌شود.

وی ادامه داد: در آغاز سال تحصیلی بایستی به این مقوله‌ها بپردازیم که اگر هویت معنوی، روحی و اخلاقی تقویت نشود، ما حوزوی نیستیم. در دارالشفاء و افتتاحیه سال تحصیلی حوزه بیان کردم که حوزه یک هویت دیرپای تاریخی و تمدنی دارد و عناصر اصلی این هویت را بیان کردم. واقعاً بایستی نسبت این هویت در بعد معنوی حساس باشیم و کسی که این هویت را کسب کرده آقای عالم است و سرور جهان. ما عصر خودمان امام خمینی(ره) را دیدیم آن وقتی هم که هیچ چیز دستشان نبود، آقای جهان بود و کسی در چهره ایشان ضعف، افسردگی و پژمردگی نمی‌دید.

مدیر حوزه‌های علمیه، ورود حوزه علمیه قم به قلمروهای جدید علمی را از امتیازات آن برشمرد و خاطرنشان کرد: پرداختن به علوم انسانی از ممیزاتی است که در قم پایه ریزی شد و رشد پیدا کرد و در مسیر تکاملی را طی می‌کند؛ گرچه با فراز و فرود همراه است.

وی ادامه داد: البته ما چهره های بزرگی مثل شهید صدر در نجف را داشتیم که سهم بزرگی در پایه ریزی این نوع مباحث داشتند که هم "اقتصادنا" و هم مهم‌تر که در آن یک منهج ارائه شده که البته در اندیشه فقهای پیشین نیز سابقه داشته اما ایشان پردازش جدیدی از آن ارائه کردند و البته آن منهج تکمیل نشده و نقد و بررسی تکمیلی کمتر انجام شده را در اختیار مخاطبان خود قرار می‌دهد. شهید صدر منهج ساز و روش ساز است.

آیت الله اعرافی با بیان اینکه شخصیت شهید صدر نماد یک سرباز فداکار برای انقلاب اسلامی است، ابراز داشت: نمی‌شود درس خارجی در نجف پیدا کرد که مباحث شهید صدر در آن نباشد، حتی کسانی که با ایشان خیلی ارتباط فکری و سیاسی ندارند ابوابی که ایشان باز کرده را دنبال می‌کنند و در حقیقت ایشان یک پیشگام است.

وی افزود: از ممیزات قم جدید، توسعه مرزهای علوم اسلامی از جمله در علوم انسانی است. علوم انسانی نرم افزار اداره دنیا است که در غرب تولید شده و قرن‌ها روی آن کار شده و واقعاً نرم افزار و ابزار حکمرانی است، ما هم در باب علوم انسانی منصفانه سخن می‌گوییم. کسی نمی‌گوید این تحقیقاتی که در دنیا انجام می‌شود ارزشی ندارد. البته گاهی حرفی که ما در حوزه میگوییم را بد تفسیر می‌کنند که تفسیر بد را ابزار برای هجمه قرار می‌دهند.

آیت الله اعرافی با تأکید بر اهمیت گسترش مرزهای علوم اسلامی یادآور شد: گام بلندتر این است که غیر از فربه شدن علوم سنتی با سؤال‌های جدید، باید خود این علوم به دلیل توسعه، تخصصی شوند. این کاری است که در قم پایه ریزی شده و از جمله در فقه دنبال می‌شود؛ ما در فقه باید هم ابواب موجود را بسط بدهیم و هم ابواب جدید را پایه ریزی کنیم و جهت گیری هم که بزرگان و دفتر فقه معاصر در حوزه تعقیب می‌کنند این است که هم به ابواب سنتی را بسط بدهیم و هم ابواب جدیدی در فقه پایه ریزی شود. مراد ما از تخصصی شدن علوم و توسعه آنها رسیدن به قله هاست، البته کار دشواری است.

مدیر حوزه‌های علمیه با بیان لزوم گسترش ابواب فقهی موجود، نیاز به ابواب فقهی جدید را مطرح کرد و توضیح داد: به گمان من بین ده تا بیست باب و کتاب جدید فقهی لازم است و هم ابواب موجود باید غنی تر شود و هم بر این ابواب و کتب، کتاب‌ها و ابواب جدیدی افزوده شود که در بین بزرگان این کار پایه ریزی شده و دنبال می‌شود و دفتر فقه معاصر به عنوان تسهیل‌گر به این امر کمک می‌کند.

وی ادامه داد: کلام باید در حوزه‌های جدید اشراب و تقویت شود و رویکردهایی که مرحوم آیت الله مصباح داشتند در کلام رویکردهای بدیعی هست که در فقه، کلام، فلسفه، حدیث و تفسیر هم غنای ابواب موجود و هم تأسیس ابواب و کتاب‌ها و قلمروهای جدید باید دنبال شود.

آیت الله اعرافی با تأکید بر دغدغه توجه به علوم جدید در حوزه‌های علمیه ابراز داشت: علاوه بر توسعه مرزهای دانش ما نیازمند بازسازی و ادبیات نو در بسیاری از جاها هستیم. فقه ما حاوی یک جهان بی‌پایانی از مناهج و فروع است که اگر انسان همین طور بخواند، متوجه نمی شود که به کجای دنیای امروز ربط دارد، ولی اگر کسی در کنار مکاتب و مباحث حقوقی قرار دهد می‌فهمد که چه خبر است. ما تقریبا هر هفته در بررسی قوانین، طرح‌ها و لوایح در شورای نگهبان با این مواجه هستیم که اگر کسی توان فقهی داشته باشد می‌تواند وارد میدان‌های جدید شود که این بازسازی نظریات، تئوری‌ها و معارفی که در دست ما و در علوم هست متناسب با این چینش‌ها و تنظیمات جدید تحولی در علوم اسلامی ایجاد می‌کند.

مدیر حوزه‌های علمیه ادامه داد: اگر کسی با یک استعداد فوق العاده‌ای بتواند مجتهد مطلق شود ولی تمرکز پیدا کند مثلا در فقه سیاست، تربیت، اقتصاد و ...، قله‌ای است که کار آن ارزش دارد. اینکه شهید صدر با تأثیر عمیق می‌ماند چون مجتهد مطلقی است که در جایی تمرکز پیدا کرده و کار سختی است و آدم‌های فوق العاده‌ای نیاز دارد و در حرکت‌های توسعه علمی باید آن را در نظر بگیریم.

وی ادامه داد: زیرساخت تحول در علوم انسانی افزون بر تخصصی که باید در دانش داشته باشند، اهمیت دارد از منظر دینی در لایه‌های دوم و سوم متوقف بر فقه، فلسفه، تفسیر، حدیث و علوم پایه حوزه است.

آیت الله اعرافی اظهار کرد: ما در منظومه تحولی حوزه کارهایی را آغاز کرده‌ایم که در اسناد و برنامه پنج ساله منعکس شده و به فضل الهی با هدایت رهبری معظم انقلاب و عنایاتی که بزرگان و شورای عالی داشتتند، حوزه یک منظومه فکری برای امروز و آینده دارد ولو ناقص و قابل تکمیل که برآمده از این تجربه‌هاست که بایستی مورد توجه قرار بگیرد که یکی از آنها درختواره رشته‌هاست.

وی ادامه داد: یکی از سیاست‌های پشت صحنه این طرح‌ها توسعه مرزهای علوم انسانی و تقویت تولیدات فقهی، فلسفی، حدیثی و تفسیری معطوف به علوم انسانی است که گام‌هایی برداشته شده است. باید بدانیم که برای سطح دوم و سوم دانشی که توضیح دادم یک اتفاقاتی باید در علوم پایه حوزوی رخ بدهد، این اتفاقات مهم است و دانش پژوهانی که می‌خواهند وارد عرصه علوم انسانی شوند باید بدانند که بار مضاعف دارند و نیامده‌اند از بخش دیگر کم کنند، بلکه باید آن را داشته باشند و بخش دیگری بر آن اضافه کنند. امروز ما ده‌ها درس در فقه تمهیدی و خارج داریم که من نظیر این را علاقه دارم در فلسفه مضاف راه بیفتد.

مدیر حوزه‌های علمیه با بیان اهمیت به رسمیت شناختن سایر دانش‌های حوزوی در کنار فقه و اصول به عنوان دروس خارج، تأکید کرد: غیر از فقه و اصول درسهای تحقیقی و اجتهادی دیگری نیز باید به رسمیت شناخته شود؛ درس فلسفه آیت الله مصباح و ... را نیز به عنوان یک درس خارج دستور دادم ارزش و رسمیت در حوزه علمیه پیدا کند.

وی افزود: مثل کاری که در فقه معاصر پایه ریزی شده باید در فلسفه مضاف نیز کار کنیم. در طرح‌های هدفمندی نیز اینها در نظر گرفته شده اما نیاز به تقویت دارد.

آیت الله اعرافی خطاب به طلاب گفت: فرصت جوانی تکرار نخواهد شد و پیشرفت شما به شور و شوق، تلاش و کار فراوان، صبوری و بردباری و تحمل نیاز دارد که اگر اینها را داشته باشید پیش خواهید رفت. باید از خداوند بخواهیم که ما را موفق بدارد./تسنیم