دلیل کاهش ناگهانی سطح هوشیاری/ آیا می‌توان از غش جلوگیری کرد؟

ابراهیم نوری گوشکی، متخصص پزشکی خانواده، دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی درباره دلایل کاهش هوشیاری ناگهانی توضیح داد: کاهش سطح هوشیاری ناگرهانی را می‌توان به چند دسته تقسیم بندی کردی، غش بدون عارضه یا سنکوپ موقعیتی،  هیپوتانسیون ارتواستاتیک، اختلال در عملکرد سیستم عصبی (صرع)، اختلال در عملکرد سیستم قلبی عروقی (سنکوپ) و اختلال در عملکرد روان (حملات روانی) از جملع علل کاهش سطح هوشیاری ناگهانی هستند.

وی با بیان اینکه تشخیص علت زمینه‌ای اغلب با تأخیر است و تشخیص اشتباه، ممکن است رخ دهد توضیح داد: غش یا غش کردن، از دست دادن موقت هوشیاری ناشی از کاهش ناگهانی جریان خون به مغز است. معمولاً چند ثانیه یا چند دقیقه طول می‌کشد. بیشتر آن‌ها بی‌ضرر هستند، اما اگر غش کردن تکرار شونده باشد یا همراه با علائم دیگری باشد ، باید به دنبال مراقبت‌های پزشکی بود.

غش چیست؟

وی افزود: غش از دست دادن هوشیاری کوتاه مدت است. این اتفاق به دلیل افت ناگهانی جریان خون در مغز اتفاق می‌افتد. یک قسمت غش معمولاً چند ثانیه یا چند دقیقه طول می‌کشد. سپس فرد بیدار می‌شود و به حالت عادی باز می‌گردد. نام‌های دیگر غش عبارتند از: کاهش هوشیاری، از دست دادن هوشیاری، عبور از سنکوپ. غش مراحل یا شدت متفاوتی دارد، علائم فردی که در شرف غش است ممکن است شامل احساس مواردی مانند سردرد، سرگیجه، إحساس سبکی سر، داغ شدن و عرق سرد، استرس و اضطراب، ضعف باشد. علاوه بر این، ممکن است افتادن ناگهانی، سردرد گرفتن، تغییرات بینایی(سفید شدن،سیاه شدن یادیدن ستاره هاپس از تاری دید یا دید تونلی)، شنیدن صدای زنگ در گوش، از دست دادن کنترل عضلات، چند ساعت پس از غش ممکن است فرد احساس خستگی کند یا کاملاً سرحال نباشد.

شایع‌ترین علل غش چیست؟

این پزشک ادامه داد: شایع‌ترین دلیل غش، افت ناگهانی فشار خون است که جریان خون و اکسیژن را به مغز کاهش می‌دهد. دلایل زیادی وجود دارد که افت فشار خون می‌تواند منجر به از دست دادن موقت هوشیاری شود. سنکوپ قلبی: این نوع سنکوپ شامل غش کردن به دلیل مشکل قلبی است. بسیاری از بیماری‌های قلبی می‌توانند بر میزان خون اکسیژن‌دار که قلب شما می‌تواند به مغز شما پمپ کند تأثیر بگذارد. این نوع غش کردن ۱۵ درصد از حوادث غش را تشکیل می‌دهد.

وی درباره سنکوپ سینوس کاروتید،  گفت: این نوع سنکوپ می‌تواند زمانی اتفاق بیفتد که چیزی شریان کاروتید را در گردن دچار انسداد کند. شریان کاروتید یک رگ خونی است که جریان خون مغز را تأمین می‌کند. این نوع غش می‌تواند زمانی اتفاق بیفتد که فردی یقه بسیار سفت بپوشد، گردن خود را بیش از حد کشیده یا بچرخاند که شریان او را فشار می‌دهد.

کوشکی توضیح داد: سنکوپ وازوواگال نیز نوع دیگری از غش است،  این امر می‌تواند زمانی رخ دهد که فرد یک رویداد استرس‌زا را تجربه کند. به عنوان مثال می‌توان به دیدن خون، استرس عاطفی، ضربه جسمی، آسیب عاطفی یا درد اشاره کرد. رویداد استرس‌زا یک رفلکس بدنی به نام واکنش وازوواگال را تحریک می‌کند. قلب کند می‌شود و خون کمتری پمپاژ می‌کند، بنابراین فشار خون کاهش می‌یابد. سپس، مغز خون و اکسیژن کافی دریافت نمی‌کند و غش رخ می‌دهد. برخی از حرکات یا عملکرد‌های بدن نیز به طور طبیعی می‌توانند باعث کاهش فشار خون شوند که ممکن است منجر به غش شود. مثلاً زمانی که یک فرد ادرار می‌کند، مدفوع می‌کند، سرفه می‌کند یا کشش می‌دهد.

این پزشک در توضیح سایر علل احتمالی غش کردن گفت: مصرف دارو‌های خاصی که فشار خون بالا را درمان می‌کنند، مانند دیورتیک‌ها(مدرها)، مسدودکننده‌های کانال کلسیم و مهارکننده‌های آنزیم مبدل آنژیوتانسین (ACE) می‌تواند منجر به غش شود. نمونه‌های دیگر عبارتند از نیترات برای بیماری‌های قلبی، دارو‌های ضد روان پریشی برای اختلالات سلامت روان، آنتی هیستأمین‌ها برای آلرژی‌ها و مواد افیونی برای درد، کم آبی یا گرمازدگی، بیماری عصبی مانند اختلال تشنج یا سکته مغزی، افت ناگهانی قند خون ممکن است در فردی که دیابت دارد اتفاق بیفتد، دلایل ناشناخته که در ۵۰ درصد موارد غش اتفاق می‌افتد.

وی در پاسخ به این سوال که آیا این افت فشار ناگهانی در صبح‌ها هم شایع است، گفت: در صبح‌ها بیشتر به دلیل نخوردن صبحانه افت قند خون محتمل است و همین موضوع خصوصا در افرادی که دیابت دارند ممکن است باعث بروز غش شود.

متخصص پزشکی خانواده افزود: فعالیت‌هایی که ممکن است باعث غش شود عبارتند از : حذف بیش از حد وعده‌های غذایی، Hyperventilating (تنفس خیلی سریع)، کار، بازی یا ورزش بیش از حد سخت، به خصوص در گرما، خیلی سریع بلند شدن، استفاده از الکل یا مواد مخدر غیرقانونی.

کمک‌های اولیه در غش کردن

وی ادامه داد: اگر کسی هوشیاری خود را از دست داد، مطمئن شوید که راه هوایی فرد باز است. بررسی کنید که فرد نفس می‌کشد. بررسی کنید که قلب آن‌ها می‌تپد. اگر فرد صدمه دیده با ١١۵ تماس بگیرید یا فوراً به دنبال مراقبت پزشکی باشید. اگر فرد نفس نمی‌کشد یا نبض احساس نمی‌کنید، CPR (احیاء قلبی تنفسی) را شروع کنید. وقتی کسی غش می‌کند و بعد از خواب بیدار می‌شود از وی بخواهید به مدت ۱۰ تا ۱۵ دقیقه بنشینند یا دراز بکشند (گاهی اوقات بیشتر، تا زمانی که علائم برطرف شوند). هرگونه آسیبی که ممکن است به مراقبت پزشکی نیاز داشته باشد (مانند ضربه به سر یا بریدگی) را بررسی کنید. به وی پیشنهاد دهید که به سمت جلو بنشینند و سر خود را زیر‌شانه و زانو پایین بیاورند. دادن آب سرد نیز می‌تواند در کاهش بروز عوارض موثر باشد.

عوارض یا خطرات احتمالی عدم درمان غش چیست؟

غش می‌تواند دوباره در افرادی که علل غش درمان نشده دارند اتفاق بیفتد. افرادی که به دلیل فشار خون پایین هنگام‌ایستادن غش می‌کنند (افت فشار خون ارتواستاتیک) ممکن است در معرض خطر آسیب ناشی از افتادن در هنگام غش باشند. سنکوپ قلبی نشانه آن است که ممکن است مشکل قلبی داشته باشید که می‌تواند کشنده باشد. ممکن است ریتم قلب غیرطبیعی یا مشکلی در قسمتی از قلب خود مانند دریچه داشته باشید. بدون درمان، افرادی که سنکوپ قلبی دارند، حداقل دو برابر بیشتر از جمعیت عمومی در معرض خطر تصادف رانندگی هستند.

آیا می‌توان از غش جلوگیری کرد؟

وی در پاسخ به این پرسش که آیا می‌توان از غش جلوگیری کرد؟ گفت: بله، وقتی بدانید چه چیزی باعث غش می‌شود، می‌توانید از غش جلوگیری کنید. به فعالیت‌ها یا موقعیت‌های خاصی که شما را دچار غش می‌کند توجه کنید. به عنوان مثال، اگر گاهی اوقات خیلی سریع از خواب بیدار می‌شوید، بیهوش می‌شوید، یاد بگیرید که قبل از‌ایستادن کمی بنشینید. همچنین می‌توانید پا‌های خود را حرکت دهید تا به حرکت خون شما قبل از‌ایستادن کمک کند.

وی افزود: اگر درست قبل از غش متوجه احساس غش کردن شدید، می‌توانید استراتژی‌های خاصی را برای جلوگیری از آن امتحان کنید: مشت کردن دست‌ها، بازو‌های خود را منقبض کنید، پا‌های خود را روی هم قرار دهید، ران‌های خود را به هم فشار دهید، دراز بکشید یا بنشینید، به جلو خم شوید و سر خود را بین زانو‌های خود قرار دهید.

چه زمانی باید غش توسط پزشک یا ارائه دهنده مراقبت‌های بهداشتی درمان شود؟

غش کردن به دنبال سقوط یا افتادن روی زمین و آسیب ناشی از آن، غش کردن هنگام ورزش، غش‌های مکرر، بیش از چند دقیقه طول بکشد تا به هوش بیاید. در صورت غش کردن و داشتن هر یک از علائم زیر با یک پزشک صحبت کنید: تاری دید، درد قفسه سینه، گیجی یا مشکل در صحبت کردن، ضربان قلب نامنظم، از دست دادن کنترل در دفع ادرار یا مدفوع و تنگی نفس .

وی گفت: همچنین، در صورت وجود موارد زیر همراه با هرگونه از دست دادن هوشیاری به یک ارائه دهنده مراقبت‌های بهداشتی گزارش دهید: باردار بودن، دیابت، مشکلات قلبی یا فشار خون، داشتن سابقه خانوادگی مرگ ناگهانی. همچنین آسیب تروماتیک مغزی باید از سایر بیماری‌هایی که باعث سردرد، تشنج و از دست دادن هوشیاری می‌شود مانند خونریزی ساب دورال، مننژیت، آنسفالیت، تومور مغزی، سکته هموراژیک، نوروسیفلیس، میگرن، انسفالوپاتی فشار خون بالا، انسفالوپاتی ورنیک، آنسفالوپاتی انسداد دارویی، آبسه مغزی، متمایز شود.