جراحانی که به جای قلب، دماغ عمل می‌کنند

بیش از 10 سال است که کارشناسان و مسوولان حوزه سلامت هشدار می‌دهند که در آینده‌ای نه چندان دور در حوزه تخصص‌های پزشکی کمبود خواهیم داشت و تازه‌ترین این نگرانی‌ها را می‌توان از حرف‌های محمد رئیس زاده در پیش‌خطبه نماز جمعه همین هفته تهران متوجه شد. جایی که او گفت «در رشته‌های بسیار ضروری جراح نداریم و با شرایط موجود مجبور می‌شویم با عقب‌گرد ۴۰ ساله از هند، پاکستان و فیلیپین پزشک وارد کنیم.»

تنها240 متخصص جراحی  قلب داریم!

اما آیا این موضوع تازه ای است؟ خیر. آیا برای این چالش تدبیری اندیشیده شده است؟ خیر. ترسیم شمایل کاریکاتورگونه تداوم این وضعیت این است که فقط تا چند سال دیگر در حالی با موج بی شماری از پزشکان متخصص پوست و پلاستیک و زیبایی مواجه خواهیم بود که جراح متخصص قلب یا متخصص بیهوشی نخواهیم داشت. بررسی آماری این وضعیت هم نشان از بحرانی بودن این وضعیت دارد. پنج سال پیش نایب رئیس انجمن جراحان قلب ایران اعلام کرده بود که فقط240متخصص جراحی قلب در کشور داریم و این آمار در حالی است که بدانیم افزایش بیماری های قلبی در جوانان یکی از موارد نگران کننده جامعه پزشکی است.

افزایش ظرفیت، متخصص نمی‌آورد

رئیس سازمان نظام پزشکی چند روز پیش گفت در آینده نیازمند کمک گرفتن از نیروهای تخصصی پزشکی از سایر کشورها خواهیم بود! این اتفاق تازه ای نیست و معاون وقت درمان وزارت بهداشت دولت یازدهم هم اعلام کرده بود در هشت رشته جراحی مغز و اعصاب، زنان و زایمان، جراحی عمومی، ارتوپدی، بیهوشی، گوش و حلق و بینی و چشم کمبود متخصص داریم که باید به سه برابر تعداد موجود برسد تا به کف استانداردهای جهانی برسیم. سوال مهم این است که چه عواملی در گرایش دانشجویان پزشکی برای انتخاب تخصص موثر است؛ شرایط جامعه؟ تفاوت درآمد بین رشته ها؟ سهولت و کم دردسربودن برخی از این تخصص ها؟ توصیه خانواده؟ پس نیاز جامعه و نظام سلامت کجای این مولفه های موثر در انتخاب قرار می گیرد؟ سوال مهم تر اما این است که برهم خوردن تعادل رشته های مختلف در حوزه بهداشت و درمان چه پیامدهایی خواهد داشت؟ همه اینها در حالی است که بدانیم آمارهای رسمی حکایت از شتاب عجیب مهاجرت پزشکان از ایران هم دارد، موضوعی که تاثیر شگفتی در وضعیت کمبود نیروی متخصص در سیستم سلامت کشور می گذارد. برخی افزایش سهمیه پزشکی را دوباره پیش کشیده اند اما نکته اینجاست که تربیت بیشتر پزشک به معنای پرشدن ظرفیت های موردنیاز نیست؛ چرا که اگر سهمیه ها دو برابر شود باز هم دانشجویان رغبتی برای تحصیل در رشته های تخصصی مادر ندارند.

امتیاز به خصوصی‌ها، تنبیه دولتی‌ها

هر چند این موضوع تازه نیست اما از سال 96 زنگ خطر این حادثه با خالی ماندن صندلی های تخصص در برخی رشته های مادر همچون بیهوشی، طب اورژانس، جراحی عمومی، داخلی، اطفال، عفونی، جراحی قلب، جراحی اطفال، فوق تخصصی کلیه، خون و سرطان با سرعت بسیار نگران کننده ای به صدا درآمده است. حسینعلی شهریاری رئیس کمیسیون بهداشت و درمان مجلس چند ماه پیش در نامه‌ای حذف روش پرداخت پلکانی و تعیین سقف در مبلغ دریافتی کارانه پزشکان و جایگزینی آن با درصد پرداخت مبتنی بر عملکردی که تابع راهنمایان بالینی، شیوه نامه های استاندارد برای معاینه، تشخیص، درمان و مراقبت بیماری است را از راه‌های جلوگیری از این رویه عنوان کرده بود. او گفته بود تبدیل مالیات پلکانی از 35 به10درصد (برابری مالیات بخش خصوصی و دولتی) به شرط تمام وقت جغرافیایی» یکی از راه های ترغیب دانشجویان به تحصیل در رشته های تخصصی است. جالب این که تا امروز در حالی پزشکان شاغل در بخش دولتی مجبور به پرداخت 35 درصدی مالیات هستند که همان پزشکان در بخش خصوصی تنها 10 درصد مالیات پرداخت می کنند.

ظرفیت‌های خالی

انجمن جراحان قلب هشدار داده از ظرفیت مورد نیاز سالانه جراحی قلب کمترین میزان استقبال شده است؛ وضعیت دیگر رشته های تخصصی پزشکی هم بهتر از جراحی قلب نیست و سعید هاشمی نظری، رئیس مرکز سنجش آموزش پزشکی به فردا می‌گوید «برخی از رشته های دستیاری از جمله چهار رشته بیهوشی، کودکان، بیماری عفونی و طب اورژانس از گذشته نیز کم اقبال بوده اند و توجه چندانی به این رشته ها نمی شد و در این دوره هم ظرفیت این رشته ها به همراه رشته هایی که پذیرش محدود دارند مانند پزشکی قانونی و طب هوافضا، خالی مانده است.» از 400 ظرفیت پذیرش دستیار تخصصی در آزمون 47 دوره دستیاری برای پذیرش در رشته طب اورژانس در سال گذشته 269 ظرفیت خالی مانده است. خالی ماندن ظرفیت رشته حیاتی طب اورژانس درحالی است که پزشکان عمومی علاقه کمتری به ادامه تحصیل در رشته مهم بیهوشی نشان دادند و 242 جای خالی برای رشته بیهوشی نتیجه آزمون دستیاری در مرداد 99 بوده است.

مصطفی قانعی، دبیر شورای آموزش پزشکی و تخصصی هم مردادماه امسال آماری از ظرفیت خالی برخی از رشته ها عنوان کرده که قابل توجه است. آن طور که او گفته درصد ظرفیت خالی مانده در رشته طب اورژانس 91 درصد، ظرفیت خالی رشته بیهوشی 69 درصد و ظرفیت خالی رشته عفونی 68 درصد بوده است و البته بعد از انتخاب رشته و ورود به بخش نیز در این رشته ها ریزش یا تقاضا برای تغییر رشته زیاد است.

پزشکان به دنبال تخصص های درآمدزا

عوامل بسیاری در کاهش تمایل پزشکان در انتخاب تخصص ها نقش دارد؛ از فرصت های شغلی، درآمد بالا و ساعات کاری گرفته تا سبک زندگی و سادگی کار برخی رشته ها. علیرضا سلیمی، کارشناس حوزه سلامت معتقد است یکی از این عوامل تاثیرگذار نبود عدالت بین رشته ای است. او به فردا می گوید:«یکی از عوامل مهم در این اتفاق جای خالی عدالت بین رشته ای در این حوزه است که باعث شکل گرفتن اختلاف درآمد بسیار بین رشته های مختلف می شود. اختلاف درآمدی که تا نزدیک به 20برابر در برخی رشته ها دیده می شود.» وجه مشترک گفته های کارشناسان در این موضوع این است که زمانه تغییر کرده و معیار انتخاب ها دیگر آنی نیست که چند دهه قبل بوده است.  محمدعلی یوسف نیا، رئیس انجمن جراحان قلب ایران نیز معتقد است:«در گذشته افراد با عشق وارد رشته های پزشکی می شدند و این یک کار به اصطلاح دلی بود اما اکنون هر کس می خواهد وارد این رشته شود، همه جوانب کار را می سنجد و وقتی می بیند باید سال ها تحصیل کند و اگر همه مراحل را به خوبی طی کند در سنین بالای 40 سالگی می تواند تخصص جراحی قلب را بگیرد . با این حال در مقابل تعرفه های نامناسب، تجهیزات و امکانات کم و شان و منزلت پایین در انتظار اوست به همین علت از این کار منصرف می شود و رشته هایی آسان تر انتخاب می کند.» در همه این سال ها واکنش وزارت بهداشت و درمان به این اتفاق تسهیل شرایط در ورود به تخصص های مادر بوده است اما این سیاست هم کارگر نشده و همچنان دانشجویان رغبتی به تحصیل در این رشته ها ندارند. در حالی که سالانه 160 نفر از پزشکان جوان در امتحانات ورودی فوق تخصصی جراحی پلاستیک شرکت می کنند که تعداد متقاضیان برای شرکت در رشته جراحی قلب کمتر از پنج نفر است، تعدادی که حالا سازمان نظام پزشکی می‌گوید امسال صفر شده است.

جراحان قلب عمل زیبایی می‌کنند

در پژوهش صورت گرفته توسط عبدالحسین شکورنیا، استادیار دانشگاه جندی شاپور اهواز عواملی از قبیل علاقه شخصی، آینده مناسب شغلی و بالا بردن دانش و مهارت حرفه ای به ترتیب مهم ترین عوامل موثر در انتخاب تخصص و توصیه خانواده و دوستان، راحتی و بدون دردسر بودن و نداشتن اورژانس به ترتیب به عنوان کم اهمیت ترین عوامل موثر در انتخاب تخصص بودند. اما این شرایط چه پیامدهایی در آینده به همراه خواهدداشت؟ انجمن جراحان قلب ایران اعلام کرده است با ادامه این شرایط و در حالی که سالانه هشت تا 10جراح قلب بازنشسته می شوند و بیماری های قلبی افزایش داشته است در آینده ای نه چندان دور با مشکل کمبود متخصص جراحی قلب مواجه خواهیم بود. علیرضا سلیمی در این باره می گوید: «تداوم این جریان باعث می شود در آینده ای نه چندان دور تعادل تخصص پزشکی در نظام سلامت بر هم بخورد و با موج متخصصینی سروکار داشته باشیم که بازار کارشان اشباع است و در سوی دیگر در حوزه تخصص های مادر دچار کمبودهای فراوانی باشیم، ضمن این که نشانه های این موضوع از همین حالا هم به چشم می آید.»