محیط زیست شهری و توسعه پایدار

گروه جامعه فردا- *امروزه توجه به مسائل زیست محیطی در برنامه ریزیها، فعالیتها، و اقدامات توسعه در شهرها، میتواند گامی مؤثر در جهت بهبود وضعیت محیط زیستی و در نتیجه ارتقاء سطح کیفیت زندگی شهروندان باشد. به تبع شرایط اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی کشور، چالشهای فراروی محیط زیست کشور وجود دارد که بررسی و شناسایی آن میتواند به فرایند توسعه پایدار کمک شایانی کند.

مشکلات زیست محیطی یکی از اساسی ترین مسائل شهری و حاصل تعارض و تقابل آن با محیط انسانی و طبیعی است چرا که توسعه شهری ناگزیر با تسلط ساختمانها، صنایع و‌ حمل و نقل و فعالیتهای اقتصادی بر فضای طبیعی همراه است.

توسعه سریع شهری در چند دهه اخیر از ابعاد مختلف اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و زیست محیطی زندگی بشر را تحت تاثیر قرار داده است. مطرح شدن توسعه پایدار، بعنوان شعار اصلی هزاره سوم نیز ناشی از آثار شهرها بر گسترش زیست کره و ابعاد مختلف زندگی انسانی است. از اینرو توجه به محیط زیست و طبیعت در دوران ما تبدیل به معیار شده است، معیاری که هر روز بیش از پیش در جهان فراگیر میشود. از زمانیکه کشورهای جهان، توسعه و پیشرفت را هدف اساسی خود قرار داده اند، برنامه ریزی بعنوان یک فن برای نیل به اهداف جلوه گر شد تا بتواند کوششها و فعالیتهای توسعه را هماهنگ با محیط زیست جهت دهی نماید، به نحوی که استفاده بهینه و مطلوب از محیط زیست در جهت توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی و در نتیجه تدوام حیات در پهنه سرزمینی کشور که همان هدف توسعه پایدار و حفظ محیط زیست است حاصل شود.

کشور ما خصوصا کلانشهر تهران نیز از این قاعده مستثنی نبوده و در دهه های گذشته بدلیل تاکید صرف بر رشد اقتصادی و بهره برداری بی رویه از منابع طبیعی و زیست محیطی با مشکلات عدیده ای مواجه شده است که دود این مشکلات به چشم شهروندان تهرانی میرود و مصداق آن را هم در کوه خواری های اطراف تهران میتوان مشاهده کرد.

مطابق اصل پنجاهم قانون اساسی، حفظ محیط زیست وظیفه ای عمومی است و‌ پیوندی میان ملاحظات زیست محیطی در فرایند برنامه ریزی توسعه بعنوان یک ضرورت ملی، اقدامی راهبردی و رهیافتی برای توسعه پایدار شهری محسوب شده و هر گونه فعالیتی که منجر به تخریب آن شود ممنوع است.

با گسترش شهرها از نظر تعداد و محدوده جغرافیایی سازمان اداری آنها شکل پیچیده ای به خود گرفته است. از طرفی عدم توانایی کشورهای جهانسوم در ارائه خدمات به مردم و فراهم آوردن شرایط زیست مناسب از نظر محیطی، اجتماعی و اقتصادی با معضلات اجتماعی، اقتصادی در زمینه های مختلف، بخصوص آلاینده های محیطی شهری در جهانسوم، لزوم تغییر در رویکردهای اداره امور شهرها در امر محیط زیست بیش از پیش ضروری بنظر میرسد. برای ایجاد محیط زیست مطلوب بطوریکه انسان شهرنشین را به کمال برساند، توجه مستقیم به مدیریت محیط زیست در مناطق شهری امری حتمی است. در این رابطه به منظور ایجاد تغییر( به نفع محیط زیست) و تحقق مدیریت زیست محیطی کارآمد در مناطق شهری، شناخت ابزارهایی که راه رسیدن به این اهداف را میسر میسازد، لازم است.

نتیجتا؛ عواملی چون ناهماهنگی در اجرا، نبود زیرساختهای لازم، مدیریت های موازی، عدم تدوین آیین نامه های اجرایی در زمان مناسب و پیشی گرفتن ملاحظات اقتصادی نسبت به ضرورتهای حفظ محیط زیست منجر به کاهش اثربخشی مواد قانونی مصوب در برنامه ها گردیده است. همچنین وظیفه حفظ محیط زیست شهری در برنامه های محیط زیست شهری در برنامه های توسعه و مدیریت شهری، دستخوش ناهماهنگی ها و بی توجهی های متعددی شده است. از اینرو تصمیم گیری در خصوص ساماندهی و اصلاح وضع موجود با استمداد از قوانین جدیدتر، موضوعی است که باید در تقویت جایگاه واقعی مدیریت شهری، توسعه شهری، طرحهای توسعه و تبیین وظایف هر یک از عناصر دخیل در حفظ محیط زیست شهری اعم از شوراها، شهرداری ها، نهادهای دولتی و خصوصی باید مورد توجه بیشتری قرار گیرد.

*دکتر  سجادریحانی نژاد-استاد دانشگاه و متخصص حقوق عمومی