نمکی: موتاسیون مهمی از کرونا نداشتیم

خبرگزاری ایسنا: دکتر سعید نمکی در مراسم تقدیر از بهورزان، مربیان و مراقبین سلامت نمونه کشور که به صورت ویدیوکنفرانسی برگزار شد، گفت: اگر از من بپرسند که کدام سرمایه‌گذاری جمهوری اسلامی ایران سودمندترین بود، بدون شک خواهم گفت خانه‌های بهداشت و اگر بپرسند، کدام تربیت‌شده نظام سلامت، موثرترین بود، بدون تردید می‌گویم بهورزان. این حاصل چهار دهه کار اجرایی و کند و کاو در نظام اجرایی، مالی، اقتصادی و بهداشت و درمان کشوری است که در آن به عنوان یک سرباز تلاش کردم.

وی افزود: این افتخار را دارم که اولین بار در سال ۱۳۷۱ که در جایگاه معاونت بهداشتی وزارت بهداشت بودم، خدمت رییس جمهور وقت رحمه الله علیه آقای هاشمی رفسنجانی رسیدم و خواهش کردم که بیایید و خانه بهداشت را ببینید. خانه بهداشت گرچه محقر است، اما وسعتی به اندازه وسعت تمام سرزمین‌های جهان در عشق، مهرورزی و خدمت به مردم دارد. آقای هاشمی رفسنجانی را به خانه بهداشتی در همدان دعوت کردم که دو ساعتی در آنجا وقت گذاشتند. فرد بسیار تیزبین و ژرف‌اندیشی بودند. به من گفتند که این‌جا می‌تواند یکی از بزرگترین جایگاه‌های خدمت در کل جهان و به خصوص در منطقه باشد. بسیار به این مجموعه دل بستند. از آقای هاشمی رفسنجانی خواهش کردم که به من کمک کنید تا بتوانم این مجموعه را تکمیل کنم. ۶۰۰ میلیون دلار از بانک جهانی وام خواستم که بلافاصله مقدمات آن فراهم شد و خواهش کردم که کلنگ اولین خانه بهداشت را بزنند که گفتند، من در کشور کلنگ هیچ پروژه‌ای را نزدم، اما آمدند و اولین خانه بهداشت را در یکی از روستاهای بم در قالب یکی پروژه‌ از بانک جهانی کلنگ زدند. در عین حال به آقای هاشمی رفسنجانی گفتم ما روز پزشک، پرستار، ماما و... داریم، اما روز بهورز نداریم و این دروازه‌بانان اصلی در نظام سلامت روزی به نام خودشان ندارند، اجازه دهید تا روز بهورز را نام‌گذاری کنیم که موافقت کردند و این افتخار را داریم که اولین بار روز بهورز را در زمان مسئولیتم در معاونت بهداشتی بنا نهادیم. خواهش کردیم که از برگزیدگان بهورزی تقدیر کنیم که این اقدام هم انجام شد و در همان زمان ۲۰۰ بهورز را از اقصی نقاط کشور در هتل استقلال آوردیم و از روستاهای دور افتاده آمدند و خدمت رییس جمهور وقت رسیدیم و از آنها تقدیر شد.

نمکی گفت: من همواره اعتقادم این است که بهورز گران‌بهاترین عنصر نظام سلامت است و اگر خانه بهداشت و بهورز نبود، امروز به عنوان موفق‌ترین نظام سلامت در منطقه و در جهان اینگونه پرچم افتخار برنمی افراشتیم. بهورز دروازه‌بان نظام سلامت ما شد و ما توانستیم شاخص‌های سلامت را به حد اعلا ارتقاء دهیم و بدون اغراق این اقدامات بدون بهورز و خانه بهداشت امکان پذیر نبود. چه پوشش ۱۰۰ درصدی واکسیناسیون، چه کاهش مرگ و میرها در گروه‌های آسیب پذیر و ... امکان نداشت محقق شود.

وی ادامه داد: به عنوان یک سرباز کهن نظام سلامت، زانو می زنم و دست همه این بهورزان را می‌بوسم. دیدید که چه شجاعانه بهورز خانه بهداشت عشایری ما بر موتورسیکلت سوار شد و برای خدمت به مردم به سمت چادرنشینان این سرزمین رفت تا خدمت ارائه دهد.

وزیر بهداشت در ادامه با اشاره به سمت و سویی که باید به سمت UHC برداریم، گفت: اولین گام این است که فراموش نکنیم که در کشوری زندگی می‌کنیم، در اقلیمی خدمت می‌کنیم که نمی‌توانیم فراموش کنیم که بیماری‌های واگیردار به همان نسبت که بیماری‌های غیرواگیر مهم هستند، حائز اهمیت‌اند. مدتی همه جهان فراموش کرده بود که بیماری‌های واگیردار هنوز اهمیت خودشان را دارند. گرچه بنده این توفیق را هم دارم که ۲۹ سال قبل اداره کل بیماری‌های غیرواگیر را برای اولین بار در این وزارتخانه ایجاد کردم و می‌دانستم بعد از گذر از چاله‌های بیماری‌های واگیر به سیاه‌چاله بیماری‌های غیرواگیر خواهیم افتاد. امروز در عرصه کووید هم اثبات شد که بیشترین مرگ و میر را در افرادی داریم که به گونه‌ای گرفتار بیماری‌های غیرواگیر هستند. از بین مرگ و میرهای کووید حداقل ۸۲ درصدش مربوط به افرادی است که مسن بوده و بیماری زمینه‌ای و غیرواگیر دارند. بنابراین این موضوع باز هم نشان می‌دهد که نقش بیماری‌های غیرواگیر بسیار پرنگ است.

نمکی ادامه داد: بهورز ما نباید فراموش کند که واکسیناسیون علیه بیماری‌های واگیردار، هنوز هم علیه شش بیماری مهلک مسری و قابل پیشگیری با واکسن مهم است، بهور ما نباید فراموش کند که مراقبت از زنان باردار مهم است. تله کووید-۱۹ نباید ما را از پرداختن به فعالیت‌های دیگری که نظام مراقبت‌های اولیه داریم اعم از پوشش واکسیناسیون، مراقبت از گروه‌های آسیب پذیر مانند زنان، کودکان و سالمندان، بحث تغذیه و سوءتغذیه و آموزش به مردم برای تغییر شیوه زندگی چه در دوران کووید و چه برای پیشگیری از بیماری‌های غیرواگیر غافل کند. بهورز و خانه بهداشت نباید این رسالت‌ها را فراموش کند.

وی با بیان اینکه باید به یاد داشته باشیم که در نظام مراقبت‌های بهداشتی اولیه، نیازمند مشارکت مردم هستیم، گفت: اینکه مردم از بین مردم و با زبان گفتمان مردم انتخاب شد و از بین خانواده‌های درد آشنای روستا انتخاب شد، یکی از ژرف‌اندیشی‌های نظام بهداشت و سلامت کشور بود و امروز انتظار داریم که پیوند با مردم هر روز قوی تر و قوی تر شود. به همین دلیل بنده وقتی وارد وزارتخانه شدم، طرح هر خانه یک پایگاه سلامت را به عنوان یک  آرزوی دیرینه ارائه کردم و سپاسگزارم که همکاران به خوبی آن را دنبال کردند. تقاضای من این است که هرخانه یک پایگاه سلامت را به عنوان یک پله پایین‌تر از خانه بهداشت برای جامعه‌محورتر کردن نظام ارائه خدمت و همکاری بهورز و مراقب سلامت با سفیران سلامت که از دل خانواده بیرون آمده و با سطح یک ما در نظام ارائه خدمت پیوند برقرار می‌کنند، به شدت و با جدیت این طرح را در دانشگاه های علوم پزشکی دنبال کنید.

وی افزود: این طرح می‌تواند در جامعه‌محور کردن آموزش علوم پزشکی هم کارساز باشد. امروز نیازمند این هستیم که دانشجوی پزشکی، دندان پزشکی، مامایی و... با مشکلات اجتماعی و مولفه‌های اجتماعی موثر بر سلامت بیشتر آشنا شود. بهترین جایگاه برای ارائه این آشنایی خانه بهداشت و مرکز جامع سلامت ما است. در آنجاست که کانال ارتباطی ما با مردمی است که مشکلاتی را از خانواده به عنوان سفیران سلامت نزد بهورز و مراقب سلامت می‌آورند و در آنجا با مولفه‌های اجتماعی موثر بر سلامت آشنا شده و می‌توانیم این آشنایی را به عنوان یک مهارت به دانشجویان علوم پزشکی کشور، منتقل کنیم. در آینده خانه بهداشت و مرکز جامع سلامت باید برای اینکه از آموزش های بیمارستانی و تخت محور به سمت آموزش های مبتنی بر مهارت‌های اجتماعی رویم، بهترین جایگاه خانه بهداشت و مرکز جامع سلامت است. انتظار می‌رود که این طرح هر خانه یک پایگاه سلامت، بتواند در آموزش علوم پزشکی کشور هم تحولی جدی ایجاد کند.

نمکی ادامه داد: گرچه در طول این مدت در باتلاق کرونا گرفتار شدیم، اما بنا داریم که نظام شبکه را تا پایان دولت تکمیل کنیم. هر کجا که خانه بهداشت یا مراکز بهداشتی درمانی کم داریم، باید کار کنیم. با پول یک تخت بیمارستانی می‌توانیم چندین خانه بهداشت راه‌اندازی کنیم. از روز نخستی که به وزارت بهداشت آمدم، تقاضایی را از عزیزان داشتم که هنوز محقق نشده و آن هم بازنگری در حد نصاب جمعیتی برای ارائه خدمت به جمعیت نیازمند خدمت است. ما نمی‌توانیم جایی مانند سیستان و بلوچستان، جنوب کرمان و یا خراسان جنوبی را با پراکندگی جمعیتی که دارد، با همان حدنصاب جمعیتی نگاه کنیم که استان البرز، گیلان، مازندران و تهران و... را می‌بینیم. نمی‌توانیم دست مردم را از دامن حداقل خدمت‌گذاری که خانه بهداشت و بهورز است، به دلیل عدم حدنصاب جمعیتی کوتاه کنیم. در سیستان و بلوچستان که ۲۰ یا ۵۰ خانوار در یک جا زندگی می‌کنند و ۱۰۰ تا ۲۰۰ کیلومتر راه باید طی کنند تا به اولین مرکز ارائه خدمت برسند، نمی توانیم این جمعیت را رها کنیم و حتما باید اشانتیونی از خدمت را برای این گروه‌ها طراحی کنیم. به همین دلیل هم به سمت خانه‌های بهداشت عشایری رفتیم؛ حدود ۱ میلیون و ۲۰۰ هزار نفر جمعیت عشایر کوچ رو، فقط در مسیر کوچ می‌توانستند از مراکز مستقر در این مسیر خدمت دریافت کنند، با همت همکارانم بیش از ۴۰۰ خانه بهداشت عشایری تا پایان این دولت خواهیم داشت که دخترانی از دل عشیره و ایل خودشان تربیت می‌شوند و در مسیر ییلاق و قشلاق در کنار ایل خواهند بود و خدمات بهداشتی اولیه را به آن جمعیت ارائه می‌دهند که تعدادی از آن‌ها خوشبختانه راه‌اندازی شد.

نمکی گفت: در دوران کرونا و در مدیریت کووید-۱۹ دنیا حیرت کرد که ما چگونه در عرض دو ماه توانستیم، میزان مرگ و میرهایمان را به کمتر از یک‌پنجم برسانیم و چه شد که توانستیم تخت‌های بیمارستانی‌مان را به کمتر از یک‌چهارم و یک پنجم اشغال بیمار کووید-۱۹ برسانیم، چیزی نبود، جز به کارگیری نظام قدرتمند شبکه. وقتی نظام شبکه به کار آمد، توانستیم از سرریز بیماران به بیمارستان‌ها جلوگیری کنیم و همه دنیا حیرت کرد که چه شد که ناگهان بیمارستان‌های ما خلوت شد. ما در قالب طرح بسیج ملی از ۱۷ هزار و ۵۰۰ خانه بهداشت و صدها مرکز جامع سلامت در کنار عزیزانمان در سازمان بسیج، هلال احمر و... کمک گرفته و یک کار عظیم را دنبال کردیم که بیماران در اولین مرحله تشخیص داده شوند، ایزوله شده و درمان شوند و کارشان به بیمارستان کشیده نشود.

وزیر بهداشت تاکید کرد: این توفیقی که جمهوری اسلامی ایران کسب کرد و علی رغم پیش بینی‌های سنگین جهانی توانست با حداقل هزینه و خسارت تا امروز بیماری کووید را مدیریت کند، تکیه بر این زیرساخت ارزشمند نظام شبکه بود. این را بگویم که هر وزیری به این وزارتخانه بیاید و این زیرساخت ذی‌قیمت را مورد توجه قرار ندهد، باخته است و هر کس بیاید و از این زیرساخت عظیم و قدرتمند کمک بگیرد، بازی را برده است. خوشبختانه با آشنایی که با این مجموعه از قدیم داشتیم، توانستیم از این ظرفیت بی بدیل استفاده مطلوب کنیم و خدا را شکر بهورزان و مراقبین سلامت ما به عنوان دروازه بانان اصلی مبارزه با کووید در کنار ما هستند.

نمکی با اشاره به قابلیت جهش یافتن ویروس کرونا، گفت: وقتی از ویروس موتاسیون یافته صحبت می‌کنیم، قرار نیست حتما این ویروس از بیرون وارد کشور شود، بلکه هر لحظه ممکن است با توجه به تنوع ژنتیک در کشور، مصرف داروهای ضدویروس و قابلیت‌های موتاسیونی ویروس در درون این اقلیم هم دچار موتاسیون شویم. البته تا به امروز هنوز موتاسیون مهمی را که بتواند اثرات مهمی را در بیماری‌زایی و قدرت سرایت ویروس نشان دهد، در کشور پیدا نکردیم. البته به طور مرتب  کند و کاو می‌کنیم، اما این اتفاق بعید نیست. به هر حال ما کشوری به وسعت چندین کشور اروپایی هستیم و تنوع ژنتیک بسیار بالا و مصرف داروهای ضد ویروس داریم و موتاسیون در این ویروس ناشناخته و مرموز بعید نیست. حال چه ویروس موتاسیون یافته از بیرون آید و چه در درون مرزها ویروس موتاسیون یابد، باز هم نظام سلامت بزرگترین سرمایه اش برای رهگیری، تشخیص زودرس، قرنطینه و درمان مناسب زودرس در مجموع نظام سلامت، همین خانه‌های بهداشت و مجموعه پیشگیری مملکت است که دروازه‌بان اصلی آن ابتدا بهورزان و بعد کارشناسان ما در مراکز جامع سلامت هستند.

وزیر بهداشت گفت: بهورزان بدانند که این برادر کوچک تا زمانیکه نفس می‌کشد خودش را مدیون بهورزان و خانه‌های بهداشت می‌داند. آبروی جمهوری اسلامی ایران در نظام سلامت، در گرو همت والای بهورزان و آموزشگاه‌های بهورزی است. اگر بخواهیم بگوییم که در کجای این کشور، آموزش‌ها منطبق بر نیازهای جامعه است و انسان‌هایی را تربیت می‌کنند که در جایگاه نظام ارائه خدمت مناسب با آن جایگاه تربیت شدند، همین آموزش‌های بهورزی است. همیشه از معاونین آموزشی درخواست می‌کنم که به من پاسخ دهید که ما چه کسی را، در چه زمانی، با چه سطحی از مهارت، با چه هزینه‌ای، توسط چه کسی و برای کدام جایگاه نظام ارائه خدمت باید تربیت کنیم، اما هنوز جواب نگرفتم، اما سال‌ها قبل در آموزشگاه‌های بهورزی این پاسخ را گرفتم که ما در کوتاه ترین زمان، با کمترین هزینه، قابل‌ترین افراد را برای جایگاهی مناسب و از پیش تعیین شده در نظام ارائه خدمت تربیت می‌کنیم.

وی گفت: این آموزشگاه‌های بهورزی سرمایه‌های بزرگ ملی هستند و خواهشم این است که برای تربیت بهورزانی که باید جایگزین بهورزان بازنشسته شوند، حتما این آموزشگاه‌ها را برپا نگه داشته و تقویت کنند. از شیوه‌های مجازی در آموزش‌ها کمک بگیرند. ما از تله مدیسین و دورا آموزی و دورا پزشکی باید کمک بگیریم. بهورزان ما باید در سیستم مجازی جایگاه خاص خودشان را پیدا کنند. بهورزان ما باید با آموزشگاه‌های بهورزی برای تداوم و استمرار آموزش‌های مجازی حتما وصل شوند. تقاضا می‌کنم که عزیزان ما در نظام شبکه و همچنین در معاونت بهداشت زیرساخت پیوست بهورزان ما را با مراکز آموزش مجازی کشور چه در دانشگاه‌ها و چه در مراکز آموزش بهورزی، این نت ورک کشوری را به گونه‌ای برقرار کنند که از طریق دورا آموزشی بتوانیم هم در خانه به عنوان یک پایگاه سلامت و از طریق موبایل این ارتباط را برقرار کنیم و هم با بهورزان ارتباط داشته باشیم.

 نمکی گفت: امیدوارم با توسعه ساختار پرونده الکترونیک سلامت که آغاز شد و به خوبی مدیریت شد، با استقرار پزشک خانواده و گایدلاین‌ها و راهنماهای بالینی و پیوستن این زنجیره به هم در قالب هر خانه یک پایگاه سلامت و تکمیل ساختار شبکه گام‌های موثرتری را برای نظام شبکه برداریم. در این روزها همکاران من روزهایی را تجربه می‌کنند که هیچ وزیری و همکاری در دو قرن اخیر چنین روزهایی را تجربه نکرده و درود بر شما که از این آزمایش و بلای تاریخی سرافراز بیرون می‌آیید و امیدوارم با همین سربلندی این کار سخت را به پایان برید.