همه چیز درباره قوانین مهریه

آنا: بیشتر افراد در زمان ازدواج از موضوع مهریه و مباحث قانونی مربوط به آن اطلاعی ندارند که همین مسئله می‌تواند آینده زندگی زناشویی را با مشکلاتی مواجه کند.

در ادامه به موارد مهم از مهریه در قانون اشاره خواهد شد:

مهریه چیست؟

مهریه عبارت از مال معینی است که دارای ارزش مالی بوده و ضمن عقد نکاح از سوی زوج (مرد) به زوجه (زن) تملیک و داده می‌شود و گاهی ممکن است به جای مال، انجام کاری به نفع زن باشد مانند تعهد مرد به آموزش قرآن به زن و یا حج.

نکته مهم در ارتباط با تعیین مهریه در زمان عقد این است که تعیین آن در زمان عقد دائم ضروری و اجباری نیست یعنی ممکن است شرط به عدم تعیین مهریه شود.

ازدواج دائم حتی بدون تعیین مهریه هم قانونی و هم شرعی صحیح است و زوجیت واقع می‌شود در حالی که در ازدواج موقت تعیین مهریه شرط صحت عقد محسوب می‌شود و در غیراین‌صورت عقد باطل است یعنی مهریه در ازدواج و نکاح موقت جز ارکان اساسی آن به شمار می‌رود.

آیا مطالبه مهریه در زمان طلاق اتفاق می‌افتد؟

به مجرد عقد، زن مالک مهر می‌شود و می‌تواند هر نوع تصرفی که بخواهد در آن انجام دهد، هر چند در عمل بسیار اتفاق می‌افتد که زن موقع طلاق بخواهد این مهریه را مطالبه کند، اما او از زمان عقد و هر زمان که بخواهد می‌تواند مهریه را مطالبه کند.

انواع مهریه

مهریه انواع و اقسام مختلفی دارد که براساس عقدنامه و سند‌های ازدواج به چهار نوع تقسیم می‌شود:

مهر المسمى: به مهریه‌ای که در عقدنامه‌های رسمی با توافق و رضایت زوجین و خانواده‌ها تعیین و ثبت شده است مهرالمسمی گفته می‌شود.

مهرالمثل یا مهریه متعارف: اگر در هنگام عقد چیزی به عنوان مهریه تعیین نشود و یا این که چیزی که برای مهریه قرار داده شود مجهول باشد زوجین می‌توانند پس از عقد با توافق هم آن را تعیین کنند. مقدار مهرالمثل بر حسب جایگاه اجتماعی و شرافت خانوادگی زن با لحاظ سایر صفات او مانند تحصیلات، شغل و اوضاع و احوال او در مقایسه با نزدیکان و فامیل و افرادی که هم رتبه و هم شأن او هستند تعیین می‌شود.

مهر المتعه (با درنظرگرفتن وضعیت مالی مرد): اگر ازدواج بین زن و مرد دائمی باشد و در زمان عقد مهریه تعیین نشده یا مهریه مجهول باشد یا شرط عدم تعیین مهریه در عقدنامه ذکر شده باشد در صورتی که قبل از نزدیکی طلاق واقع شود زن مستحق مهر المتعه است.

برای تعیین میزان مهرالمتعه، برعکس مهرالمثل حال و شرایط و وضعیت مرد از حیث فقر و غنا در نظر گرفته می‌شود؛ یعنی اگر دادگاه حکم به عدم امکان سازش (طلاق) صادر کند در ضمن آن حکم به پرداخت مهرالمتعه از سوی مرد به زن می‌شود که دادگاه با تعیین کارشناس رسمی دادگستری و یا خود می‌تواند تحقیق لازمه را انجام دهد و با توجه به وضعیت واقعی مرد از جهت اقتصادی و درآمدی، مبلغی را از باب مهریه تعیین کرده و مرد را ملزم به پرداخت آن به زن جهت اجرای صیغه طلاق کند.

مهر السنه: اگر مرد زن را به کتاب خدا وسنت پیغمبر «صلى الله علیه وآله» تزویج کند مهریه قانونی او ۵۰۰ درهم است. علت آن‌که این نوع به مهرالسنه شهرت یافته این است که این میزان، مهریه‌ای است که رسول خدا (ص) مهریه زنان خود و دخترش فاطمه (س) قرار داده‌اند.

منظور از مهریه عندالمطالبه و عندالاستطاعه چیست؟

منظور از عندالمطالبه بودن مهریه این است که به محض انعقاد عقد نکاح زن مالک مهریه می‌شود و هر زمان بخواهد می‌تواند آن را مطالبه کند. البته زن و شوهر می‌توانند در هنگام عقد برای پرداخت مهریه شرط و شروطی بگذارند به این صورت که عندالمطالبه باشد یا عند الاستطاعه، نقد باشد یا نسیه، تعیین شده باشد یا تعیین نشده.

وقتی زن و مرد توافق می‌کنند که مهریه عندالاستطاعه باشد منظور از آن مهریه‌ای است که در آن پرداخت مهریه به محض مطالبه زن انجام نمی‌شود و بستگی به استطاعت و توان مالی مرد دارد و پرداخت آن منوط به داشتن استطاعت مالی مرد است.

به عبارت دیگر مهریه عندالاستطاعه مهریه‌ای است که در آن تعداد دقیق مهر توافق شده و در عقدنامه قید شده، ولی زمانی زن مستحق دریافت آن می‌شود که بتواند استطاعت مالی زوج را اثبات کند.

شرایط مهریه چیست؟

مهریه برای آن که معتبر باشد باید حائز شرایطی باشد که مهم‌ترین آن‌ها عبارتست از:

مالیت داشته باشد: مانند سکه، زمین، پول و سهام دارای ارزش مالی و منفعت اقتصادی باشد.

قابل تملک باشد: یعنی اولاً مرد باید خودش مالک آن باشد و این که مالکیت آن قابل انتقال به زن باشد.

معلوم و معین باشد: مقدار، جنس و اوصاف مشخص باشد مثلا ۱۰۰ سکه بهار آزادی.

در ملک زوج باشد: مهریه باید در زمان وقوع عقد متعلق به مرد باشد یا زمانی که زن مهریه خود را مطالبه می‌کند، مرد با پول و دارایی خود آن را تهیه کند.

آیا برای تعیین مهریه محدودیت قانونی وجود دارد؟

حد حمایت قانونی از مطالبه مهریه تا میزان ۱۱۰ سکه مندرج در قانون حمایت از خانواده سال ۹۱ است. بعضاً رداشت غلطی از این قانون به دست آمده چراکه عده‌ای فکر می‌کنند مهریه نباید بالاتر از ۱۱۰ سکه باشد و مهریه‌های بیشتر از ۱۱۰ سکه باطل بوده و نمی‌توان مطالبه کرد، در حالی که این قانون به معنی آن است که مجازات حبس در مورد مهریه فقط تا سقف ۱۱۰ سکه بهار آزادی یا معادل آن اجرا خواهد شد و نسبت به مازاد، قانونگذار، اثبات توانایی پرداخت و وجود اموال زوج را شرط مطالبه مهریه از سوی زوجه قرار داده است.

چنانچه زوج قادر به پرداخت اقساط مهریه شناخته شود، دادگاه متناسب با وضعیت مالی وی حکم به تقسیط محکوم به را صادر خواهد کرد.

در ماده ۲۲ قانون حمایت از خانواده آمده که اگر مهریه در زمان وقوع عقد تا ۱۱۰ سکه تمام بهار آزادی یا معادل آن باشد، وصول آن مشمول مقررات ماده سه قانون نحوه اجرای محکومیت‌های مالی است. چنانچه مهریه بیشتر از این میزان باشد درباره مازاد، فقط اثبات ملائت (وجود اموال) زوج ملاک پرداخت است.

اگر مهریه تا ۱۱۰ سکه باشد و زوج عدم توانایی پرداخت خود را نتواند ثابت کند برای وصول آن می‌توان زوج را محبوس کرد تا مهریه را پرداخت کند؛ اما اگر مهریه بیش از این مبلغ باشد فقط در صورت توان مالی زوج، امکان وصول مهریه وجود دارد.

در صورتی‌که اگر زوج داوطلبانه مهریه را پرداخت نکند، زوجه اموال او نظیر حساب بانکی، سهام و در موارد خارج از مستثنیات دین، خانه و خودرو و ... را به اجرای احکام معرفی می‌کند و مهریه با فروش این اموال وصول و مستهلک می‌شود، بنابراین اگر از زوج اموال معینی به دست نیاید، مهریه مازاد وصول نشده می‌ماند.

دادخواست اعسار چیست؟

دادخواستی ساده است که مرد در آن اعلام می‌کند با توجه به این نکته که همسرش مطالبه مهریه کرده و او نیز توانایی پرداخت مهریه را به صورت یکجا ندارد، از دادگاه تقاضا می‌کند مهریه او قسطی شود.

در تعیین اقساط مهریه باید میزان درآمد مرد و معیشت ضروری او مراعات شود به گونه‌ای که او قادر به پرداخت اقساط مهریه باشد.