چرا هر سال دعوای کشیدن ساعت به جلو بالا می‌گیرد؟!
این ساعت‌های بی‌قرار
پایان تابستان و آغاز بهار هرسال برای ما در هنگامه قرار و کار همیشه با یک سوال عجیب همراه بوده است «ساعت قدیم یا ساعت جدید؟» عمر این سوال در ایران حداقل به ۳۰ سال می‌رسد. به این معنا که سه دهه است هر سال این سوال در بخشی از محاوره‌های ثابت شهروندان تکرار شده امسال اما دولت تصمیم گرفته است کسی دستی به ساعت‌های بی‌قرار نبرد و همانی باشد که بود! هر چند حذف این اتفاق هم تازه نیست و بیش از یک دهه پیش هم جلوکشیدن ساعت‌ها چند سالی حذف شد اما خیلی زود مسوولان تصمیم به بازگشت این رویه گرفتند. تصمیم‌گیران درباره اجرای این قانون در توجیه لغو احتمالی آن دلایلی را عنوان کرده‌اند، از این‌که «عموم مردم از این اتفاق ناراضی هستند» یا «این اتفاق باعث افسردگی مردم می‌شود» بگیرید تا این‌که «مطالعات نشان می‌دهد این اتفاق منجر به بهبود شاخص‌های اقتصادی نمی‌شود». اما اساسا فلسفه اصلی جلو و عقب‌کردن ساعت در طول یک‌سال چیست؟ چه آورده‌هایی دارد و این نتایج چقدر به معایب احتمالی آن می‌صرفد؟ یا این‌که طی ۳۰سال گذشته آیا مستندات و پژوهش‌هایی صورت گرفته که مزایای اجرای آن پیش روی ما باشد؟ اصلا چرا ایده تغییر ساعت مطرح شده است؟
این قصه در ایران هم بالا و پایین‌های بسیاری داشته است. اولین بار سال۵۷ این قانون در ایران اجرایی شد اما همان سال و پس از پیروزی انقلاب به تعلیق درآمد. این وضعیت تا سال۷۰ ادامه داشت که بر اساس محاسباتی هیات وزیران ایران مصوبه‌ای را به تصویب رساند که طی آن ساعت رسمی کشور همه ساله در اول مهر یک ساعت عقب کشیده شود و در اول فروردین به حالت اول بازگردد. ۱۵سال بعد یعنی ابتدای سال ۸۵ این مصوبه ابطال شد. توجیه دولت وقت در ابطال این مصوبه از زبان سخنگوی آن این بود که «بررسی کارشناسانه‌ای مبنی بر این‌که تغییر ساعت در کشور به صرفه‌جویی در مصرف انرژی در کشور منجر شده باشد، وجود ندارد.» البته دلیل دیگر دولت وقت در لغو این مصوبه «سردرگمی بخش‌های زیادی از جامعه بر اثر تغییر ساعت رسمی کشور» و «نبود بررسی‌های دقیق و کارشناسانه برای تأیید صرفه‌جویی در مصرف برق با روش تغییر ساعت» اعلام شد. هر چند همان سال، مدیر دفتر مدیریت مصرف برق شرکت توانیر «از کاهش ۵/۱ درصدی مصرف برق با تغییر ساعت رسمی کشور» خبر داده بود.
نور ذخیره کنیم تا افسردگی نگیریم!
اما اساسا چرا ایده تغییر ساعت‌ها عنوان شده است؟ اصل اجرای چنین ایده‌ای بر ذخیره انرژی استوار است. ساده‌شده این نکته این است که برای استفاده بیشتر از نور روز بهتر است ما کمی زود از خواب بلند شویم تا از نور خورشید استفاده بیشتری را ببریم. در ارتباط با تاثیرات اجرای این طرح ـ به‌رغم اجرای طولانی آن در ایران ـ پژوهش‌های مستند زیادی وجود ندارد. می‌توان از اظهارنظرهای مسوولان گاه نتایجی گرفت اما تنها در سال ۹۷ مرکز پژوهش‌های مجلس گزارشی منتشر کرد که حکایت از این داشت «طی سال‌های۱۳۹۳تا ۱۳۹۷ با اجرای این طرح، حدود ۵درصد از کل انرژی الکتریکی مصرف شده صرفه‌جویی صورت گرفته بود که ارزش این میزان صرفه‌جویی به‌طور متوسط سالانه معادل ۳۲۰میلیون دلار بوده است.» اما این گزارش‌ها هم حالا مخالفانی دارد که آنها هم استنادهای علمی و رسمی خود را دارند. به عنوان مثال ابوالفضل ابوترابی، عضو کمیسیون شوراهای مجلس معتقد است مطالعات اروپایی‌ها نشان داده نه تنها اجرای قانون تغییر ساعت رسمی منجر به بهبود شاخص‌های اقتصادی آنها نشده بلکه تبعات فرهنگی، اجتماعی و فیزیولوژی داشته است. او گفته «ما هم در مطالعات خود به این نتیجه رسیدیم که اجرای قانون تغییر ساعت رسمی کشور باعث به‌هم خوردن سیستم بدن شده و تبعات روحی و روانی برای مردم به همراه دارد برای همین باید زمان مانند گذشته ثابت باشد.» این نماینده مجلس همچنین از لغو این قانون در اروپا هم خبر داده و گفته این لغو بر اساس مطالعاتی بوده اما مطالعات اروپایی‌ها چه می‌گوید؟
از تصادف تا حمله قلبی
بحث مزایا و محاسن احتمالی اجرای این طرح محدود به جامعه ایران نیست و اروپایی‌ها هم در این رابطه جدل‌های بسیاری داشته‌اند. به‌تازگی اما اتحادیه اروپا نتایج پژوهشی را منتشر کرده که به پیامدهای این طرح پرداخته است. تحقیقات جدید اتحادیه اروپا حالا ثابت کرده مضرات تغییر ساعت بیشتر از فواید آن است. یورونیوز در این باره گزارش داده مطالعه مورد نظر ثابت کرده از نظر پزشکی یک ساعت تغییر ساعت، منجر به کاهش یک ساعت خواب در شب می‌شود که این امر عوارضی به دنبال دارد و منافع حاصل از این تغییر را زیر سوال می‌برد، چرا که تغییر ساعت در اولین روز آن موجب بالا رفتن ۶تا ۱۷درصدی خطر تصادف، افزایش ۱۷درصدی مرگ و تشدید وقوع تصادف است که علت آن، خواب آلودگی رانندگان است. دیگر این‌که جراحت‌های ناشی از تصادف، دعوا و درگیری، افت یادگیری کودکان، ارتکاب رفتارهای خشن و مجرمانه به عنوان عوارض ناشی از کم خوابی غیرمنتظره نیست و بالاخره آن شایعه معروف رنگ واقعیت به خود گرفته است، این‌که حالا می‌دانیم حمله قلبی در هفته نخست تغییر ساعت ۵درصد افزایش می‌یابد و وقتی این ساعت به جای خودش بر می‌گردد، در هفته اول آن این حمله ۵درصد کاهش داشته است.
شوخی با ساعت‌ها
مواجهه اولیه عموم ما درباره ایده تغییر ساعت همان دست‌فرمان معروف و همیشگی است. این‌که با این طرح شوخی می‌کنیم تا ساعتی خوش باشیم، مرحله بعد از شوخی اما شامل ارائه داده‌های عجیب و گاه مضحکی درباره تایید یا رد این ایده است. به عنوان مثال حالا که دوباره بحث لغو این طرح مطرح شده است هستند افرادی که اتفاقا به استناد منابعی همچون «دانشمندان ژاپنی می‌گویند» اعلام می‌کنند «تغییر ساعت‌ها باعث افزایش سکته قلبی می‌شود.» پرواضح است باید از این گفته‌ها گذشت. ایده طرح تغییر ساعت برخلاف ذهنیت اولیه ما عمر طولانی دارد. به گواه اسناد، اولین بار سال ۱۷۸۴ بنیامین فرانکلین، وزیر مختار آمریکا در فرانسه از مردم خواست صبح‌ها یک ساعت زودتر از خواب بیدار شوند. او معتقد بود با این کار «مردم می‌توانند روزها از روشنایی خورشید استفاده بیشتری کنند و البته شب‌ها شمع کمتری مصرف کنند.» این خواسته چند صدسال بعد یعنی در ۱۹۱۶ آن هم در کشور آلمان قانون شد. پس از آن برخی دیگر از کشورها از جمله آمریکا، انگلستان و برخی دیگر از کشورهای اروپایی دست به اقدام مشابهی زدند. بسیاری معتقدند عاملی که این دولت‌ها را برای استفاده از این تکنیک متقاعد کرد، کمبود شدید انرژی به واسطه جنگ جهانی اول بود.
دیدگاه تان را بنویسید