تماشای یک دعوا به صرف چای

خبرگزاری مهر: لندن در نخستین روزهای ماه میلادی آتی (دسامبر) میزبان نشستی است که در سایه اختلافات داخلی اعضای پیمان آتلانتیک شمالی، عنوان آن از «گردهمایی سران ناتو» به «گرامیداشت هفتادمین سالگرد تشکیل ناتو» تنزل یافته است.

نقطه آغاز اختلافات مصاحبه امانوئل ماکرون رئیس جمهوری فرانسه با نشریه «اکونومیست» و به کار گیری عبارت معروف «مرگ مغزی ناتو» در تاریخ ۷ نوامبر (۱۶ آبان) بود حال آنکه جرقه آغاز تنش به زد و بند آمریکا و ترکیه در حل و فصل تحولات شمال شرق سوریه باز می‌گردد.

به عبارت دیگر، ماکرون مدعی است که نمی‌تواند حین حضور در نشست آتی ناتو وانمود کند که رفتار آمریکا و ترکیه به عنوان ۲ عضو این پیمان، در راستای تامین منافع جمعی اعضا در قبال سوریه بوده است.

البته یک‌جانبه گرایی آمریکا در عقب نشینی از شمال سوریه که راه ترکیه را برای حمله به یگان‌های کردی مدافع خلق باز کرد، تازه‌ترین نوع از اختلافات داخلی ناتو به شمار می‌رود و نمی‌توان گفت که پیش از آن، مناقشه‌ای میان اعضای پیمان آتلانتیک شمالی وجود نداشته است.

مرکل خطاب به ماکرون می‌گوید: از اینکه مدام تکه‌های شکسته را کنار هم جمع کنم، خسته شده‌ام. بارها و بارها، من باید فنجان‌هایی را که شما می‌شکنی سرهم کنم و به هم بچسبانم، تا بتوانیم بنشینیم و با هم یک فنجان چای بنوشیم به قول ینس استولتنبرگ دبیرکل ناتو، صرف نظر از موضوع داغی مثل تحولات شمال سوریه، مسائلی نظیر تجارت جهانی، تغییرات اقلیمی و برجام نیز همواره باب مجادله میان اعضای این پیمان را باز نگه داشته است.

اگرچه چند هفته‌ای از ابراز نظر جنجالی ماکرون می‌گذرد اما افشاگری اخیر «نیویورک تایمز» مبنی بر جدال لفظی آنگلا مرکل صدراعظم آلمان با وی، مجالی برای پرداختن مجدد به این موضوع فراهم آورد به ویژه آنکه در روایت جدید که تاریخ آن به برگزاری ضیافتی به مناسبت سقوط دیوار برلین باز می‌گردد، مرکل خود را به «چینی بند زن» تشبیه می‌کند که این خود حاکی از شکننده بودن روابط حاکم بر دنیای سران ناتو دارد.

آنگونه که ادعا می‌شود مرکل در این دیدار خطاب به ماکرون می‌گوید: میل شما به اینکه سیاست خلاف جریان حاکم را در پیش بگیرید، درک می‌کنم. اما از اینکه مدام تکه‌های شکسته را کنار هم جمع کنم، خسته شده‌ام. بارها و بارها، من باید فنجان‌هایی را که شما می‌شکنی سرهم کنم و به هم بچسبانم، تا بتوانیم بنشینیم و با هم یک فنجان چای بنوشیم.

اما در نقل قولی که از بانوی قدرتمند اتحادیه اروپا وجود دارد؛ نکته چشمگیرتری هم خودنمایی می‌کند و آن تفاهم داشتن درباره تمایل به حرکت در مسیری خلاف جریان حاکم است!

آلمان و فرانسه؛ واگرایی در موضوع ناتو

واقعیت این است که مرکل بیش از آنکه مخالف هم قدمی با ماکرون باشد از سرعت وی در پیشبرد تحولاتی که به تضعیف ناتو منجر خواهد شد، واهمه دارد.

شاید بد نباشد بدانیم بودجه نظامی آلمان از ۳.۶ درصد تولید ناخالص ملی به ۱.۴ درصد کاهش یافته و طبق گزارش وزارت دفاع این کشور بخش مهمی از توان نظامی آلمان از جمله یک سوم جنگنده‌های نیروی هوایی از حالت عملیاتی خارج شده‌اند.

سوال این است: آلمانی که هنوز زیر بار تقاضای دونالد ترامپ رئیس جمهوری آمریکا برای اختصاص ۲ درصد از تولید ناخالص داخلی به تامین هزینه‌های ناتو نرفته، آیا حاضر است در مقام بزرگترین اقتصاد اروپا، هزینه طرح بلندپروازانه ماکرون برای ایجاد ارتش اروپایی مستقل از ناتو را بپردازد؟

شاید برای طفره رفتن از پاسخ به این سوال است که هایکو ماس وزیر خارجه آلمان می‌گوید: تخریب ناتو کاری اشتباه است. بدون آمریکا، آلمان و اروپا قادر به محافظت مؤثر از خودشان نخواهند بود.

اما بلافاصله در حمایت از بخشی از سخنان ماکرون درخصوص تقویت توان دفاعی اروپا می‌گوید: در کنار فرانسه به سختی تلاش می‌کنیم تا اروپایی ایجاد کنیم که کشورهای آن از نظر سیاست‌های امنیتی به هم نزدیک‌تر باشند.

آلمانی‌ها در واقع به دنبال آن هستند که پیش از ورود به مقوله نظامی، بازوی سیاسی اروپا را تقویت کند و به همین دلیل ایده تشکیل شورای امنیت اروپایی را مطرح کرده است.

در مقابل، فرانسوی‌ها از روندهای طولانی و کند نظام پارلمانی آلمان خسته شده و به دنبال تصویب هرچه سریعتر طرح‌های راهبردی بلندمدت برای تغییر چشم‌انداز اروپا هستند. حتی آن طور که گفته می‌شود در نشست آتی ناتو نیز فرانسوی‌ها به دنبال آن هستند که با اعمال فشار بر سایر اعضا، مأموریت ناتو را مورد بازنگری راهبردی قرار داده و آن را جایگزین سند سال ۲۰۱۰ کنند حال آنکه دیگر اعضا معتقدند باید صبر کرد و دید عاقبت ترامپ در رقابت انتخاباتی ۲۰۲۰ چه می‌شود.

آلمان و فرانسه؛ همگرایی در موضوع ناتو

اما از اختلافات که بگذریم، مرکل هم مثل ماکرون خواستار توسعه تسلیحات نظامی اروپا است. ۵ روز بعد از آنکه ماکرون از مرگ مغزی ناتو سخن گفت، اتحادیه اروپا در جریان نشست وزاری دفاع، به سرمایه‌گذاری برای راه‌اندازی چند پروژه جدید دفاعی چراغ سبز نشان داد تا آنجا که کارشناسان این تصمیم اروپا را به منزله گام دیگری به سوی خودکفایی در زمینه ساخت سلاح و استقلال اروپا از آمریکا در این زمینه ارزیابی کردند.

این شامل ۱۳ طرح از جمله پروژه تولید یک ناو گشتی جدید، یک نوع سلاح الکترونیکی متلاشی‌کننده سامانه‌های ضد هوایی و نیز یک سامانه جدید ردیابی موشکی است.

واقعیت آن است که در پی تصمیم انگلیس به خروج از اتحادیه اروپا، آلمان، فرانسه و ۲۳ کشور دیگر عضو این اتحادیه در اواخر سال ۲۰۱۷ میلادی برای تأمین بودجه، توسعه و استقرار نیروهای مسلح خود پیمان‌نامه‌ای با هم امضا کردند. کشورهای اروپایی هم اکنون ۴۷ پروژه دفاعی مشترک در حال اجرا دارند.

ناتو به‌عنوان یک ابزار قدرتمند به کار خود ادامه می‌دهد حال آنکه قصد ماکرون «اعلام هشدار» به اعضای ناتو بود و این پیمان باید مورد اصلاح قرار گیرد

با آن که ۲۲ کشور از کشورهای اتحادیه اروپا عضو ناتو هستند، اما این اتحادیه در صدد است تا از سال ۲۰۲۱ با تأسیس یک صندوق تسلیحاتی چند میلیارد یورویی، اعضا را به همکاری در طراحی و تولید تانک‌ها، ناوها و فناوری‌های جدید تشویق کند.

فلورانس پارلی وزیر دفاع فرانسه چندی پیش در گفتگویی یادآوری کرد که در اروپا ۲۰ نوع و در آمریکا تنها ۶ نوع هواپیمای جنگی تولید می‌شود.

وی در عین حال افزود: ما به حد کافی در صنایع دفاعی سرمایه‌گذاری نکرده‌ایم و آن مقداری هم که سرمایه‌گذاری کرده‌ایم، به حد کافی مؤثر نبوده است.

بررسی برنامه دفاعی، عملیات و توسعه سلاح‌ها در اروپا نشان می‌دهد که فرانسه در ۶۰ درصد از ۴۷ پروژه مشترک جاری اتحادیه نقش مهمی ایفا می‌کند، اگرچه آلمان، ایتالیا و اسپانیا هم در اغلب این پروژه‌ها نقش دارند.

پارلی حتی گفته بود وقتی ماکرون درباره مرگ مغزی ناتو صحبت کرد، منظورش این بود که نباید وجود بحران در این سازمان را نادیده گرفت.

به گفته وزیر دفاع فرانسه، ناتو به‌عنوان یک ابزار قدرتمند به کار خود ادامه می‌دهد حال آنکه قصد ماکرون «اعلام هشدار» به اعضای ناتو بود و این پیمان باید مورد اصلاح قرار گیرد.

«اصلاح ساختار ناتو» دقیقاً همان موضوعی است که آلمان هم بر آن تاکید دارد و به همین دلیل هایکو ماس وزیر خارجه این کشور، پیشنهاد تشکیل هیأتی از متخصصین برای انجام برخی اصلاحات در این پیمان را ارائه کرده است.

اختلاف ناتو در قبال همکاری با روسیه

نکته دیگری که ماکرون در گفت‌وگو با «اکونومیست» مطرح کرد و واکنش‌های زیادی در پی داشت این بود که ناتو باید نه تنها همچون یک گروه اقتصادی که پروژه اصلی آن توسعه بازار است عمل کند بلکه باید همچون یک قدرت راهبردی رفتار کند که این امر با بازیابی «حاکمیت نظامی» آغاز می‌شود.

به گفته وی، ناتو به منظور بازیابی حاکمیت نظامی خود باید علیرغم مخالفت‌های لهستان و کشورهای تحت سلطه شوروی سابق، مجدداً با روسیه وارد مذاکره شود در غیر اینصورت مرتکب «اشتباه بزرگی» شده است.

ماکرون در حالی از گفت وگو و همکاری کشورهای اروپایی با روسیه سخن به میان آورد که به اعتقاد وی آمریکا در حال دور شدن از اروپا است و هشدار داد که زمان آن رسیده که اروپا از خواب بیدار شود و خود را به عنوان یک قدرت ژئوپلیتیک مجزا تقویت کند زیرا بر لبه پرتگاه قرار گرفته است.

این اظهارنظر ماکرون اگرچه با استقبال مسکو مواجه شد؛ خشم بسیاری از سران اتحادیه اروپا را در پی داشت. به عنوان مثال، دونالد تاسک رئیس شورای اروپا که اواخر دوره ریاست خود را می‌گذارند، مدعی شد که در ۵ سال گذشته، همه تلاش خود را کرده تا به سران اتحادیه اروپا بفهماند روسیه یک «مشکل راهبردی» است و نه یک «شریک راهبردی». وی همچنین ادعا کرد اصلی‌ترین هدفش حفظ اتحادیه اروپایی است که اصلی‌ترین چالشش سیاست تهاجمی روسیه است.

«ماتئوس موراویه تسکی» نخست وزیر لهستان نیز مدعی شد: ماکرون هنوز نفس های روسیه را روی گردن خود حس نکرده تا اهمیت ناتو را بداند. امیدوارم همچنان بتوانیم روی فرانسه و عمل به تعهدات از سوی پاریس حساب کنیم.

حتی مرکل نیز که رویکرد نسبتاً منعطفی در قبال روسیه دارد، همکاری در چارچوب نظامی ناتو را لازمه ممانعت از بحران‌هایی مثل جدایی کریمه و درگیری‌های شرق اوکراین می‌داند.