دلایل سفر نخست وزیر ژاپن به ایران/ بازتاب اظهارات ظریف در رسانه‌های آلمانی

خبرگزاری مهر: سال‌ها بود که عبارت «خرداد پرحادثه» برای اشاره به تحولات داخلی و عموماً سیاسی ایران بکار گرفته می‌شد اما با توجه به حضور دیپلمات‌ها و مقامات سیاسی ارشد کشورهای مختلف در تهران در نیمه پایانی خرداد شاید بتوان این عبارت را برای مسائل بین‌المللی مرتبط با ایران نیز به کار گرفت.

چند ماهی است که بحث میانجیگری میان ایران و آمریکا بصورت مرتب در رسانه‌ها منتشر می‌شود اما هیچیک از اقدامات انجام شده از سوی مقامات عراق، عمان، قطر، سوئیس و… تا کنون در این رابطه نتیجه بخش نبوده‌اند.

حتی وزیر خارجه سوئیس در کنفرانس خبری اخیر خود که با حضور «مایک پمپئو» وزیر خارجه آمریکا برگزار شد از رد و بدل کردن پیام میان تهران و واشنگتن خبر داد.

در این میان موضوعی که توجه بسیاری را به خود جلب کرد اعلام سفر «شینزو آبه» نخست وزیر ژاپن، به تهران بود. این برای اولین بار از زمان پیروزی انقلاب اسلامی در سال ۱۳۵۷ تا کنون است که نخست وزیر ژاپن به ایران سفر می‌کند.

موضوع این سفر و محتوای آن وقتی داغ‌تر شد که «دونالد ترامپ» رئیس جمهور آمریکا در سفر ماه گذشته خود به ژاپن درباره آن سخن گفت و در همین رابطه شبکه اف اف ان ژاپن اعلام کرده، «دونالد ترامپ»، رئیس‌جمهور آمریکا، در سفر اخیرش به ژاپن از نخست‌وزیر این کشور درخواستی را درباره ایران مطرح کرده است. یکی از مقامات دولتی ژاپن اعلام کرد که ترامپ از نخست‌وزیر ژاپن درخواست کرده است که به زودی زمینه برگزاری دیداری میان مقامات ایران و آمریکا را فراهم کند.

رئیس جمهوری آمریکا همچنین در مورد سفر احتمالی نخست‌وزیر ژاپن به ایران نیز گفته است: آقای نخست‌وزیر درباره آن با من صحبت کرده و من معتقدم که ایران خواهان گفتگو خواهد شد. اگر آنها بخواهند صحبت کنند، ما نیز خواستار گفتگو هستیم. خواهیم دید که چه می‌شود. کسی نمی‌خواهد شاهد وقوع اتفاقات بد باشد، به ویژه من.

از سوی دیگر روزنامه ژاپن تایمز در سرمقاله امروز خود در مطلبی تحلیلی آورده است «شینزو آبه» نخست وزیر ژاپن در جریان سفر هفته جاری خود به ایران امیدوار به شکستن یخ روابط ایران و آمریکا است.

ژاپن تایمز در این رابطه می‌نویسد: وضعیت منطقه مطلوب نیست کشورهای غربی نیز سرسختی‌های زیادی نشان داده‌اند از سوی دیگر اقدامات آمریکا باعث تنش شدیدی در منطقه شده است در این شرایط بسیار مهم و مفید خواهد بود که کشور بی طرفی مانند ژاپن وارد عمل شود. آبه در تهران با مقامات عالیرتبه ایران دیدار می‌کند در چنین شرایطی تلاش‌های وافری نیاز است تا بتوان گام‌های مثبتی برای برون رفت از این شرایط برداشت و این کار نخست وزیر را بسیار سخت کرده است.

ژاپن تایمز تاکید کرد که آبه در تهران درباره این موضوعات با مقام‌های ایران گفتگو خواهد کرد. اینکه دو کشور آمریکا و ایران گفته‌اند به دنبال رویارویی نظامی نیستند دست او را برای میانجیگری بازتر کرده است البته چالش‌های زیادی کماکان وجود دارد اما به همان نسبت هم امیدها برای تنش زدایی وجود دارد.

روزنامه آمریکایی وال استریت ژورنال هم در گزارشی راجع به سفر شینزو آبه نخست وزیر ژاپن به ایران، آن را یک حرکت نادر و کم سابقه دیپلماتیک از سوی توکیو معرفی کرد.

سفر هایکو ماس به تهران

البته در میانه مباحث مربوط به سفر نخست وزیر ژاپن به تهران، اعلام شد که «هایکو ماس» وزیر خارجه آلمان نیز به ایران سفر می‌کند.

ماس روز شنبه پیش از سفر به ایران عازم عراق شده بود. وزیر امور خارجه آلمان در جریان دیدار با عادل عبدالمهدی، نخست وزیر عراق در بغداد بر پایبندی اتحادیه اروپا و آلمان به برجام تاکید کرد.

روزنامه زوددویچه سایتونگ نیز در یادداشتی با اشاره به سفر «هایکو ماس» وزیر خارجه آلمان به ایران نوشت: تلاش‌ها و فعالیت‌های بسیاری برای انجام سفر وزیر خارجه آلمان به ایران انجام شده و این حاکی از خاص بودن شرایط و اهمیت این سفر دارد.

وزیر خارجه آلمان در حالی سفر به خاورمیانه و ایران را کلید زد که از حضور و شرکت در مراسم یکی از اعیاد مهم مسیحیان صرفنظر کرده است، این امر می‌تواند اهمیت موضوع توافق هسته‌ای ایران برای ماس را نشان دهد. وی بارها بر حفظ و بقای توافق هسته‌ای ایران تاکید کرده و آن را ضامن امنیت خاورمیانه و اروپا قلمداد کرده است.

این روزنامه آلمانی با اشاره به گفتگوهای ماس و مقامات ایرانی درباره توافق هسته‌ای نوشت: ماس استدلال‌های متعددی آورده است که نمی‌توان در حالی که دستاوردهای دندان گیری از این توافق عاید ایران نشده، انتظار پایبندی همه جانبه آنها از این توافق را داشت.

آنچه برای دیپلمات‌های آلمانی بیش از هر چیز اهمیت دارد این است که طرف ایرانی را متقاعد کنند که اروپا برای حفظ این توافق در تلاش است. این در حالی است که ایران بارها اروپا را به کم کاری متهم و تاکید کرده در صورت عدم تحقق خواسته‌های توافق شده از این توافق خارج خواهد شد.

میانجیگری یا فشار اقتصادی جدید

برخی تحلیلگران معتقدند از آنجا که رایزنی کشورهایی همچون عمان و قطر برای نزدیک کردن تهران به آمریکا نتیجه نداده، واشنگتن کشورهایی را که می‌توانند مشوق‌های اقتصادی برای ایران داشته باشند به میدان فرستاده تا از طریق آنها تهران را تشویق به پذیرش خواسته‌های خود بکند.

به اعتقاد این کارشناسان، واقعیت این است که آمریکایی‌ها فشار تهدیدات نظامی را به فشار روانیِ دیپلماتیک تغییر داده‌اند. هر دو با یک هدف و کارکرد مشخص: شکستن مقاومت ایران و بازگرداندن ایران به پای میز مذاکراتِ بدونِ نتیجه.

گفته می‌شود نخست وزیر ژاپن حامل بسته وسوسه‌کننده اقتصادی است. کشورهایی همانند عمان و… صرفاً حامل پیام هستند و نمی‌توانند ترغیب کننده ایران برای ورود به مذاکرات باشند.

این تحلیلگران می‌گویند: ژاپن و سایر میانجی‌ها همانند آلمان، در مقابل بسته پیشنهادی اقتصادی، انتظار دارند ایران به میز مذاکرات چینش شده توسط آمریکا با موضوع منطقه و موشکی، بازگردد. در واقع آمریکا در دور جدید فشارها، با ناامیدی از فشار نظامی، یک دوی استقامت علیه ایران را با به‌کارگیری ژاپن، آلمان، کره جنوبی، هند و … آغاز کرده است. این کشورها نیز با پیشنهاد یک بسته اقتصادی، در یک پروسه زمانی، پی در پی ایران را تحت فشار قرار خواهند داد.

واکنش ایران به سفرهای دیپلماتیک

اما در مورد سفرهایی که ظرف روزهای آینده به ایران انجام می‌شود، «محمد جواد ظریف» وزیر امور خارجه ایران، گفت: اروپایی‌ها در موقعیتی نیستند که از ایران حتی در حوزه‌هایی که به برجام ربطی ندارد، انتقاد کنند. وظیفه‌ای که اروپایی‌ها و بقیه اعضای برجام دارند این است که شرایط روابط اقتصادی ایران عادی سازی شود و اینها باید بگویند تا به حال چقدر این موضوع عادی شده است. در برجام اقدام مهم نیست بلکه نتیجه مهم است. اینکه گفته شود ما تلاش کردیم و نشد، خُب ما هم می‌توانیم از این به بعد تلاش کنیم و نشود.

وزیر امور خارجه صبح امروز یکشنبه در حاشیه مراسمی با عنوان «مأموریت من» با موضوع تحریم و خروج یکجانبه آمریکا از برجام در خصوص سفر قریب الوقوع مقامات خارجی به تهران، در جمع خبرنگاران اظهار داشت: به نظر من سفر نخست وزیر ژاپن و وزیر امور خارجه آلمان و همچنین سفر آقای روحانی به بیشکک و دوشنبه که در آن فرصت دیدار با رهبران این دو کشور را فراهم می‌آورد فرصتی برای جمهوری اسلامی ایران در جهت تبیین سیاست‌های خود، آینده پیش‌رو و همچنین پیدا کردن راه حل برای برخورد با سیاست‌هایی که همه دنیا را هدف قرار داده‌است، فراهم می‌آورد.

وی در مورد سفر مقامات کشورهای مختلف به ایران نیز گفت: اگر می‌توانند در پایان دادن به جنگ اقتصادی آمریکا علیه مردم ایران کاری بکنند.

نتیجه آنکه کشورها و مقامات یاد شده در تلاش‌های های خود برای میانجیگری، بیش از آنکه به منافع ایران توجه کنند به منافع خود و نقطه نظرهای آمریکا توجه می‌کنند. تاکید و پافشاری ایران بر روی اصول و خط قرمزهای خود موجب شده تا آمریکا شرایط بازی را از تهدید نظامی به تمایل برای مذاکره و اعزام مقامات کشورهای مختلف به تهران تغییر دهد.

در این میان اما تحریم‌های جدید آمریکا علیه صنعت پتروشیمی ایران نشان داد که ابراز تمایل سران کاخ سفید برای مذاکره و کنار گذاشتن اختلافات با ایران، نوعی بازی دیپلماتیک است که برای برای برآورده کردن اهداف داخلی و خارجی از سوی واشنگتن انجام می‌شود.

در خصوص اهداف داخلی و خارجی آمریکا می‌توان گفت: ترامپ تا اینجای کار در سیاست خارجی خود دستاوردی را نداشته و مذاکرات خلع سلاح کره شمالی نیز در آستانه شکست قرار دارد.

علاوه بر آن ترامپ در حال از دست دادن حمایت بخشی از جمهوریخواهان نیز هست و این در حالی است که وی برای پیروزی در انتخابات ۲۰۲۰ نیازمند حمایت همه جمهوریخواهان است.

در زمان ریاست جمهوری ترامپ رابطه آمریکا با متحدان دیرینه اش یعنی کشورهای اروپایی دچار تنش و گسست شده و اگر کاخ سفید بتواند با ایران وارد مذاکره شود این رویداد یک امتیاز بزرگ برای ترامپ در آستانه انتخابات ۲۰۲۰ خواهد بود.

آمریکا که زمانی نه چندان دور پیش شرط‌های متعددی را برای تغییر رویکرد خود در برابر ایران اعلام کرده بود اکنون از در دیگری سخن می‌گوید. ایستادگی ایران بر مواضع خود قطعاً در این تغییر رویکرد نقش داشته‌اند.

علاوه بر آن وزن ایران در معادلات منطقه‌ای و تلاش اسرائیل و عربستان برای وارد کردن واشنگتن به یک بحران جدید در خاورمیانه نیز عاملی تأثیر گذار در این امر بوده است.

سخن آخر آنکه، آنگونه که مشخص است آمریکا به ناچار بازی خود در قبال ایران را تغییر داده و این تغییر بازی علاوه بر آنکه در سیاست خارجی می‌تواند به کمک ترامپ بیاید در سیاست داخلی نیز می‌تواند به عنوان برگ برنده در انتخابات ۲۰۲۰ مطرح شود.

اینکه ترامپ برای رسیدن به این اهداف بازی خود را چگونه در برابر ایران ادامه می‌دهد موضوعی است که در پایان سفر ماس و آبه به تهران مشخص می‌شود.