بازی خطرناک پوتین در زمین سوریه

روزنامه شرق: در یک سال گذشته بنیامین نتانیاهو و ولادیمیر پوتین به‌دفعات با هم ملاقات کرده‌اند. روز چهارشنبه آخرین نوبت از این ملاقات بود. اگرچه طبق اخبار رسمی خبری که از این ملاقات منتشر شد، به همان اظهارات همیشگی ایران‌ستیزانه نتانیاهو و سکوت سنگین پوتین گذشت، اما خبری که روز گذشته منتشر شد، رویه دیگری از این ملاقات را هویدا کرد.

بنا بر گزارش شبکه تلویزیونی روسیا الیوم، رئیس‌جمهور روسیه از طرحی برای ایجاد کارگروهی بین‌المللی سخن گفت که پس از نابودی کانون‌های تروریستی در سوریه، درباره خروج همه نیرو‌های خارجی از این کشور فعالیت می‌کند.

ولادیمیر پوتین، از طرحی برای ایجاد کمیته‌ای بین‌المللی به منظور عقب‌نشینی نیرو‌های خارجی از خاک سوریه پس از پیروزی بر گروه تروریستی داعش پرده برداشت. پوتین تأکید کرده که این طرح کاملا مطابق با مواضع روسیه در قبال بحران سوریه است و این موضوع در برنامه گفتگو‌ها با طرف اسرائیلی مطرح شده.

به گفته پوتین، نابودی تروریست‌ها در آخرین مواضع آن‌ها در ادلب و شرق فرات نزدیک است و این گروه شامل اعضایی از همه طرف‌های ذی‌ربط، از جمله دولت سوریه، مخالفان سوری و کشور‌های منطقه می‌شود. رئیس‌جمهور روسیه گفت: «به طور خلاصه، ایده کارگروه بر تشکیل ساختاری عملی مبتنی است که پس از نابودی آخرین کانون‌های تروریستی، از طریق همه طرف‌های ذی‌ربط و از همه مهم‌تر رهبری سوریه، درخصوص عادی‌سازی نهایی اوضاع این کشور تلاش می‌کند». این کارگروه در حالی قرار است از سوی روسیه تشکیل شود که روند صلح در سوریه توسط سه کشور روسیه، ایران و ترکیه در حال انجام است.

تدوین قانون اساسی این کشور به مشکل برخورده، ولی سه کشور در حال کار روی این موضوع هستند. بشار اسد، رئیس‌جمهور سوریه، نیز روز دوشنبه در سفری غیرمنتظره و ازپیش‌اعلام‌نشده به تهران آمده بود. اگرچه از جزئیات ملاقات او با مقام معظم رهبری و رئیس‌جمهوری خبری منتشر نشد، اما این نکته مطرح شد که او برای قدردانی از کمک‌های ایران به تهران سفر کرده است؛ سفری بعد از هشت سال از آغاز درگیری‌ها در سوریه. پیش‌تر بشار اسد در سفر خارجی دیگری به مسکو سفر کرده بود.

روزنامه شرق در گفتگو با بهرام امیراحمدیان، کارشناس مسائل روسیه، به پیشرفت رابطه مسکو - تل‌آویو و تبعاتی که این دوستی بر تهران می‌تواند بار کند، پرداخته است.

این ذهنیت که روابط اسرائیل با روسیه در چندسال اخیر رشد و توسعه یافته چقدر درست است؟ من فکر نمی‌کنم این‌طور باشد. روسیه روابطی عادی با اسرائیل دارد. ما حساس هستیم و می‌پنداریم که هرکسی که با ما رابطه دارد باید کشور‌هایی را که ما با آن‌ها رابطه نداریم، مورد ملاحظه قرار دهد؛ این در روابط بین‌الملل تعریف‌شده نیست. هر کشوری مجاز است که دوستان خود را انتخاب کند. نمی‌توان روابط کشور‌ها با یکدیگر را مشروط کرد، مگر کشور‌هایی که با یکدیگر پیمان استراتژیک یا نظامی دارند و به نوعی ارتباط دارند که اگر خارج از آن چارچوب کسی اقدام کند، به ضرر طرفین باشد. در معاهدات و قرارداد‌هایی که امضا می‌شود، گفته می‌شود که خارج منظومه‌ای که تعریف شده، نباید با کسانی که در تضاد با منافع گروه هستند، رابطه برقرار نکنند. اما روابط روسیه با اسرائیل عادی است؛ همان‌طوری که روابطش با ما عادی است.

آیا سوریه درحال‌حاضر مزیت نسبی خاصی برای روسیه دارد که هم‌پیمان‌های دیگر این کشور نمی‌توانند آن را تأمین کنند؟ ببینید، مسئله اصلی اینجا «معادله سوریه» است. در سوریه، هم ایران وجود دارد و هم روسیه. این دو، یک همکاری استراتژیک دارند، نه‌اینکه یک پیمان اتحاد استراتژیک امضا کرده باشند. در یک مقطعی دو کشور منافع و تهدید‌های مشترکی دارند که باعث می‌شود با هم و در یک مجموعه کار کنند؛ البته هر یک به دنبال منافع خود هستند و نگرانی‌های خاص خودشان را دارند.

اگر ایران، ترکیه و روسیه با همدیگر همکاری می‌کنند به این مفهوم نیست که منافع مشترک است، بلکه به این معناست که هر یک منافعی دارند که آن را دنبال می‌کنند. اسرائیل در جنوب سوریه قرار دارد و بخشی از این کشور را اشغال کرده است؛ بلندی‌های جولان. طبیعی است که این دولت اشغالگر می‌ترسد که اگر سوریه قدرت بگیرد، طبیعی است که به دنبال رفع اشغال سرزمین‌های خود خواهد بود. این دوباره مسئله خاورمیانه عربی را مطرح خواهد کرد. حالا در این معادله روسیه نیز وجود دارد که با اسرائیل رابطه دارد. اسرائیل می‌خواهد به نوعی آینده سوریه رقم بخورد؛ چه در تدوین قانون اساسی و چه در سهم‌خواهی و سهم‌دهی و مشارکت گروه‌ها در قدرت، که مرز‌های اسرائیل را تضمین کند. بنابراین دستشان تنها به روسیه می‌رسد که فعال‌مایشا نیز هست؛ آمریکا که در صحنه سوریه حضور ندارد. بنابراین اسرائیل نمی‌خواهد فرایند تقسیم قدرت یا تدوین قانون اساسی به‌گونه‌ای شود که جمهوری اسلامی ایران قدرتی به دست آورد که بتواند اسرائیل را تهدید کند؛ اینجاست که اسرائیل دست‌به‌دامن روسیه می‌شود.

پس دو بحث سرزمین‌های اشغالی جولان مطرح است و نفوذ نظامی ایران در سوریه. ایران در مناطق جنوبی سوریه حضور دارد و طبیعی است که اسرائیل احساس خطر می‌کند. بنابراین نزدیکی اسرائیل به روسیه به همین دلیل است، اما از طرفی دیگر، اگر به روابط اقتصادی هم نگاه کنید، با وجود کوچکی اسرائیل حجم روابط اقتصادی با روسیه بیشتر از ایران است. اگر ایران در سال گذشته ۱.۲ میلیارد دلار واردات از روسیه داشته، اسرائیل دو میلیارد واردات دارد. روسیه به نوعی از لابی یهودی‌ها هم استفاده می‌کند، البته این موضوع دوطرفه است. تعداد زیادی از اسرائیلی‌ها، روس‌تبار هستند که قبل از فروپاشی شوروی به سرزمین‌های اشغالی مهاجرت کرده‌اند. روسیه از همکاری با اسرائیل می‌تواند از کارت لابی اسرائیلی‌ها در ایالات متحده آمریکا استفاده کند. البته به‌نظر نمی‌رسد که روسیه در معادله سوریه منافع ایران را زیر پا بگذارد. منافع ایران و اسرائیل در سوریه متفاوت است و روسیه نمی‌خواهد هیچ‌یک را زیر پا بگذارد. روسیه می‌خواهد هم با ایران رابطه داشته باشد و هم با اسرائیل. روسیه برای ادامه حضور خود در خاورمیانه به ایران احتیاج دارد.

این موضوع چطور ممکن است؟ روسیه چطور می‌تواند منافع متعارض تهران و تل‌آویو را مدیریت کند؟ روسیه یک دولت عملگرا است و با هر دو بازی می‌کند. به‌نظر من روسیه منافع هر دو طرف را در نظر دارد [برای همین]منافع ایران علیه اسرائیل را در نظر نمی‌گیرد و منافع اسرائیل علیه ایران را لحاظ نمی‌کند؛ یعنی یک بازی بی‌طرف می‌کند، با هر دو طرف بازی می‌کند و نگرانی او هم این است که تروریسم توسعه پیدا نکند و تروریست‌هایی که از مناطق قفقاز و دیگر نواحی فدراسیون روسیه و آسیا مرکزی آماده اند، به آنجا برنگردند. بنابراین نگرانی ایران در نزدیکی روابط روسیه و اسرائیل درست نیست. روسیه نه به نفع ایران از اسرائیل دست می‌کشد و نه برعکس. خودش گفته دولت عمل‌گرایی است و نه ایدئولوگ. سفر‌های زیادی که آقای نتانیاهو به مسکو داشته، چه اشکالی برای ایران ایجاد کرده است؟ نگرانی ما در ایران این است که اسرائیل به نحوی در منطقه ایفای نقش کند که منافع ما در سوریه را بر هم بزند. این هوشیاری ما را می‌طلبد که چگونه بازی کنیم. این صحنه عملیاتی است؛ از زمانی که روسیه در منطقه حضور دارد، فرماندهی نظامی منطقه‌ای پوتین است.

اخیرا گفته شده است حملات هوایی اسرائیل به مواضع ایران در سوریه با چراغ سبز روسیه بوده و حتی ممکن است سامانه موشکی S۳۰۰ و S۴۰۰ خود را خاموش کرده....

یعنی به نظر شما روسیه همکاری کرده است؟ عرض می‌کنم. موضوع این است که روسیه یک هماهنگی با اسرائیل دارد. از طرفی بازار تسلیحاتی خوبی برای روسیه به وجود آمده است؛ ترکیه S۴۰۰ خریده و ایران هم خریدار S۳۰۰ است. اگر این سامانه کارآمدی خود را نشان ندهد، مشتری‌های خود را از دست می‌دهد. به نظر من روسیه بازی زیرکانه‌ای انجام می‌دهد.

زمانی که آمریکا از دریای مدیترانه با موشک‌های کروز، در اوایل ریاست‌جمهوری ترامپ به سوریه حمله کرد، روسیه گفته بود که اگر حمله صورت گیرد، سامانه موشکی ما عمل خواهد کرد و سکو‌هایی را نیز که از آن موشکی پرتاب شود، خواهیم زد، ولی هیچ‌کاری نکرد. در صحنه بین‌الملل بازی‌های پیچیده و ابهام‌آمیزی وجود دارد. اما در ایران ما نباید از روسیه این انتظار را داشته باشیم که جبهه سوریه با ما همراه شود...؛ روسیه نشان داده که برای خودش منافع حداکثری می‌خواهد و اگر خود را ابرقدرت نداند یک قدرت منطقه‌ای، بزرگ و تأثیرگذار در محیط بین‌الملل می‌داند. روسیه حق وتو دارد و اخیرا به نفع ونزوئلا از آن استفاده کرد. ما باید روسیه را به این طریق بشناسیم.