دلایل و اهمیت فاصله گیری اردوغان از راست افراطی در ترکیه

خبرگزاری تسنیم، ظهر دیروز پیش از آن که رجب طیب اردوغان به بیان جزئیات ماجرای قتل جمال خاشقچی بپردازد، دولت باغچلی رهبر حزب حرکت ملی (MHP) در یک سخنرانی آتشین و حماسی٬ دو اقدام مهم انجام داد:

نخست؛ اعلام عدم تمایل حزب حرکت ملی به ائتلاف با حزب عدالت و توسعه (AKP) در انتخابات پیش رو.

دوم؛ تهییج و تحریک نمایندگان حزب خود و افکار عمومی ترکیه به درک اهمیت خوانده شدن سوگندنامه ملی دانش آموزی در مدارس ترکیه.

باغچلی در این مورد چنان احساساتی و حماسی صحبت کرد که اشک از چشم برخی از نمایندگان راست افراطی این حزب جاری شد.

او اعلام کرد که خود و نیروهایش را تُرک می‌داند و همچنان که در سوگند نامه دانش آموزی آمده، حاضر است جان خود را فدای مفهوم ترک بودن کند.

البته باید به این نکته مهم اشاره کرد که دولت باغچلی در این مسیر تنها نیست و طی دو هفته اخیر و به ویژه پس از آن که دیوان عدالت اداری ترکیه حکم به بازگرداندن سوگند دانش آموزی «من ترک هستم» به مدارس کشور داد، برخی دیگر از احزاب و نهاد‌های ملی گرای ترکیه نیز خواستار اصلاح روند موجود و توجه وزارت آموزش ملی ترکیه به این مسئله شدند. با این حال شواهد نشان می‌دهد فاصله گرفتن باغچلی از اردوغان٬ صرفاً به خاطر یک متن حماسی ناسیونالیستی نیست.

ائتلاف دشوار٬ آغاز سخت و جدایی معنی‌دار

دولت باغچلی و حزب او یعنی حزب حرکت ملی، به معنی دقیق کلمه در انتخابات سراسری و ریاست جمهوری ترکیه، به داد اردوغان و آکپارتی رسیدند.

اگر آرای حزب حرکت ملی نبود، حزب عدالت و توسعه نمی‌توانست در مجلس ملی این کشور به تنهایی حائز اکثریت شود.

بسیاری از تحلیل‌گران سیاسی ترکیه بر این باور بودند که اردوغان، پس از پیروزی در انتخابات و تشکیل کابینه جدید، به دولت باغچلی نیز سهمی خواهد داد و دست‌کم دو تن از یاران او را به عنوان وزیر کابینه انتخاب خواهد کرد. اما در همان روز‌ها باغچلی در میان ناباوری همگان اعلام کرد که هیچ چشمداشتی ندارد و صرفاً به خاطر منافع ملی ترکیه، از اردوغان و حزب او حمایت کرده و ائتلاف جمهور را به وجود آورده است.

سوال اینجاست: به راستی چرا باغچلی از اردوغان و حزب او حمایت کرد و تعریف او از منافع و مصالح ملی ترکیه چیست؟

در پاسخ باید گفت: باغچلی برای این اقدام سه دلیل مهم داشت:

۱. حمایت باغچلی و حزب حرکت ملی از اردوغان و حزب حاکم، منوط به این شرط مهم بود که آکپارتی، دست از مذاکره با پ. ک. ک. و نهاد‌های اقماری آن بردارد.

باغچلی معتقد بود کرد‌ها در هر شرایطی و در هر شکل و شمایلی که فعالیت کنند، نهایتاً به چیزی کمتر از تجزیه ترکیه رضایت نخواهند داد. اردوغان این توصیه باغچلی را پذیرفت. به ویژه پس از چند اقدام خشونت‌طلبانه و تروریستی پ. ک. ک. در مناطق کردنشین این کشور، مجدداً مبارزه علیه شاخه نظامی و نهاد‌های اقماری سیاسی پ. ک. ک. را آغاز کرد و به ویژه در شرایطی که از قدرت گرفتن پ. ک. ک. در شمال سوریه نگران شده بود، بیش از پیش در مسیر آرزو‌های باغچلی و تفکرات او حرکت کرد.

۲. در جریان کودتای نافرجام سال ۲۰۱۶ میلادی دولت باغچلی و حزب او به شکل تمام قد از اردوغان و حزب عدالت و توسعه حمایت کردند و خیلی زود مانند اردوغان و حتی گاهی تندتر از او در برابر فتح الله گولن و شبکه گسترده دینی٬ سیاسی٬ فرهنگی و سازمان‌های تابعه او موضع‌گیری کردند.

باغچلی٬ حزب خود را صرفاً یک تشکیلات سیاسی برای رقابت و رسیدن به قدرت نمی‌داند٬ بلکه برای این حزب یک رسالت ملی و تاریخی قائل است که از یک سو مبتنی بر باور‌های پان‌ترکیستی و فرهنگ و تمدن ترکی و از دیگر سو مبتنی بر ارزش‌های دینی اسلامی است.

او هیچکدام از آلترناتیو‌ها و جاگیزین‌های موجود را برتر و بهتر از اردوغان و حزب عدالت و توسعه نمی‌داند و معتقد است حزب و شخصیتی باید بر سر قدرت باشند که به قدرتمندترشدن ترکیه٬ کمک کنند و از آنجایی که این ایده‌آل را در رقبای اردوغان نیم‌بیند٬ به حمایت از آکپارتی ادامه داد.

۳. باغچلی خوب می‌داند که حزب او با ۵۰ کرسی از ۶۰۰ کرسی مجلس و برخورداری از ۱۱ درصد آرای مردم ترکیه٬ هیچگاه نمی‌تواند در ترکیه قدرت را در دست بگیرد.

مخصوصاً در شرایطی که خانم مرال آکشنر٬ با انشعاب از حزب باغچلی٬ صد‌ها کادر و مسئول و صد‌ها هزار هوادار را زیر چتر خود گردهم آورده و باغچلی را تضعیف کرد؛ بنابراین دولت باغچلی به دنبال آن بود تا با ایفای نقش یک پارسنگ مهم که توان تغییر موازنه را دارد٬ تفکرات و عقاید سیاسی وایدئولوژیکی خود و حزبش را در حزب حاکم٬ تزریق کند و تا حدودی به نتیجه نیز دست یافت.

اما در نهایت٬ طی روز‌های اخیر٬ در سه نقطه با اردوغان و آکپارتی دچار اختلافات جدی شد: ۱. دو حزب برای طراحی ابعاد ائتلاف در انتخابات شهرداری‌ها نتوانستند به فرمولی نهایی دست یابند و باغچلی به این جمع‌بندی رسید که قرار است امتیازات فراوانی بدهد، اما نتایج چندانی به دست نیاورد.

۲. حزب حرکت ملی و حقوقدانان شاگرد باغچلی٬ پیشنهادنامه‌ای برای عفو زندانیان به مجلس ارائه دادند که در صورت تصویب نهایی می‌توانست منجر به آزادی بیش از ۶ هزار نفر شود و آبرو و اعتبار و طرفداران تازه‌ای برای حزب حرکت ملی دست و پا کند، اما اردوغان نه تنها از این اقدام باغچلی استقبال نکرد بلکه آن را به استهزاء گرفته و اعلام کرد: بعضی‌ها به دنبال آزادکردن قاتلین و موادفروش‌ها هستند.

۳. در مورد سوگندنامه دانش‌آموزی٬ بین اردوغان و باغچلی٬ اختلاف نظر بنیادین وجود دارد. باغچلی مانند همه ترک‌های راست افراطی و پان‌ترکیست و دقیقاً مانند قانون اساسی ترکیه بر این باور است که در ترکیه همه شهروندان، ترک هستند. اما اردوغان و حزب او تصور دیگری از ملی‌گرایی دارند و مفهوم محافظه‌کاری اسلام‌گرایانه و گشودن چتر بزرگی که همه عناصر قومی را زیر خود گرد آورد٬ نزد آن‌ها مهم‌تر از این است که بیش از ۲۰ میلیون کُرد ترکیه را از خود برانند.

اردوغان و شاخه‌های استانی حزب عدالت و توسعه در جنوب و جنوب شرقی ترکیه به دنبال جلب آرای کرد‌ها و به حاشیه راندن حزب و نهاد‌های اقماری پ. ک. ک. هستند و در صورتی که یک بار دیگر دانش آموزان کُرد٬ به تکرار هر روزه «من ترک هستم٬ خوشا به حال آن که می‌گوید من ترک هستم» ٬ وادار شوند٬ اردوغان هیچ شانسی برای افزایش محبوبیت در مناطق کردنشین ترکیه ندارد.

در مناطق ترک‌نشین ترکیه نیز شواهد نشان می‌دهد اتاق فکر حزب عدالت و توسعه به این نتیجه رسیده که در انتخابات شهرداری‌های ترکیه در مارس سال ۲۰۱۹ میلادی، به حزب حرکت ملی نیاز حیاتی ندارد.