آیا طرح کشور‌های عربی برای دور زدن «تنگه هرمز» عملی است؟

خبرگزاری فارس: بار دیگر با مطرح شدن نام تنگه هرمز در ادبیات سیاسی سیاستمداران در ایران و منطقه، این مسئله مورد توجه رسانه‌ها قرار گرفته است.

پایگاه خبری «الوقت» در یادداشتی با عنوان «نقشه‌های اعراب خلیج فارس برای دور زدن تنگه هرمز» نوشت، در سال ۲۰۰۶ و با بالا گرفتن تهدید‌های نظامی آمریکا علیه جمهوری اسلامی ایران بستن تنگه هرمز که از مهم‌ترین آبراهه‌های بین المللی برای انتقال انرژی در دنیا محسوب می‌شود به عنوان زنگ خطری از سوی تهران برای همه جهانیان به صدا درآمد.

برخی کشور‌های منطقه به منظور تکرار نشدن چنین مساله ای، نقشه‌های متعددی طراحی کردند که یکی از آن‌ها تاسیس خط لوله‌ای بود که از بندر «الفجیره» امارات تا دریای عمان ادامه دارد تا در صورتی که ایران اقدام به بستن تنگه راهبردی هرمز کند، بتوانند از این بحران عبور کنند.

بندر الفجیره و خط لوله حبشان

امارات در سی ام ژوئن ۲۰۱۲ با هزینه‌ای بالغ بر ۳.۳ میلیارد دلار خط لوله حبشان -الفجیره را تاسیس کرده است که طول آن به ۳۸۰ کیلومتر می‌رسد و کاملا در خاک امارات واقع است.

موقعیت خط لوله حبشان - الفجیره (امارات)

این خط لوله نفت از چاه نفت حبشان در امارت ابوظبی در شمال امارات متحده عربی شروع می‌شود و از مسیر راه شنی شهرک سویحان می‌گذرد و پس طی صد‌ها کیلومتر از فراز سلسله کوه‌های حجر به بندر شهر الفجیره در کرانه دریای عمان می‌رسد.

الفجیره با مساحتی در حدود ۱۱۶۵ کیلومترمربع و جمعیتی بالغ‌بر ۱۳۰ هزار نفر، یکی از هفت امیرنشین امارات متحده عربی است. این منطقه از سمت غرب به شارجه و رأس الخیمه، از جنوب به کلبا و از شرق به دریای عمان محدود می‌شود.

بندر الفجیره، تنها بندر کشور امارات در حاشیه دریای عمان است و همین ویژگی موجب شده تا حاکمان امارات نگاه ویژه‌ای به این بندر داشته و برای کاستن از موقعیت ژئوپلیتیک تنگه هرمز و مقابله با تهدید بسته شدن آن از سوی جمهوری اسلامی، با ساخت یک خط لوله انتقال نفت از خلیج فارس به دریای عمان اقدام به دور زدن تنگه هرمز نمایند.

این خط لوله شامل ایستگاه‌های پمپاژ و ظرفیت ذخیره سازی اصلی هشت میلیون بشکه‌ای است که می‌تواند به ۱۲ میلیون بشکه برسد. این خط لوله می‌تواند روزانه ۱.۵ تا ۱.۸ میلیون بشکه نفت منتقل کند که سه چهارم صادرات روزانه نفت امارات و ۱۰ درصد از نفت عبوری روزانه از تنگه هرمز به بازار‌های بین المللی را شامل می‌شود. علاوه بر این، بندر الفجیره دارای یک ایستگاه اصلی برای تأمین سوخت کشتی‌های تجاری است.

وضعیت کنونی تنگه هرمز

تنگه هرمز آبراهه بین‌المللی است که منطقه خلیج فارس را به آب‌های بین المللی متصل می‌کند. طول این آبراه ۱۵۸ کیلومتر و عرض ان از بندرعباس تا راس شوریط در عمان بین ۵۶ تا ۱۸۰ کیلومتر است.

ژرفای تنگه هرمز از خلیج فارس بیشتر است و به دلیل شیب تند کف آن از قسمت شمال به جنوب متغیر است، به طوری که نزدیکی جزیره لارک، در حدود ۳۶ متر و در ساحل جنوبی و در نزدیکی شبه‌جزیره مسندم به بیش از ۱۰۰ متر می‌رسد. در حالی که حداکثر عمق آب در خلیج فارس ۹۰ متر است.

تنگه هرمز دومین تنگه بین‌المللی شلوغ دنیاست که وزارت انرژی آمریکا آن را «حیاتی‌ترین آبراه نفتی» نام‌گذاری کرده است؛ تنگه‌ی هرمز با انتقال ۱۸میلیون بشکه در روز، بیش از ۲۰درصد از ترانزیت کل نفت خام جهان و در واقع نخستین و مهم‌ترین نقش را در نقل و انتقالات نفتی در اختیار دارد.

کشور‌های عربی واقع در امتداد خلیج فارس و همچنین ایران ۹۰ درصد از مازاد نفت جهان را در اختیار دارند که در صورت بروز بحران و کاهش کمیت نفت موجود در بازار‌های جهانی به آنجا صادر می‌کنند کما اینکه سالانه ۷۷ میلیون تن گاز مایع از تنگه هرمز به بازار جهانی عرضه می‌شود که ۳۰ درصد حجم تجارت جهانی گاز مایع را تشکیل می‌دهد.

در خصوص تجارت غیر نفتی، ۲.۹ میلیارد تن کالا از این تنگه عبور می‌کند و تنها مسیر بندر دبی (قلب اقتصادی امارات عربی متحده) به سوی آب‌های بین‌المللی و بازار‌های بین‌المللی محسوب می‌شود؛ بنابراین حیات اقتصادی بنادر تجاری کشور‌های خلیج فارس به طور مستقیم با تنگه هرمز ارتباط دارد که تنها مسیر به سوی آب‌های بین‌المللی است.

تنگه هرمز و تجارت غیرنفتی

همه ساله، بسیاری از کشتی‌های بزرگ با ظرفیت ۲.۹ میلیارد تن از محموله‌های سنگین از طریق این آبراه مهم عبور می‌کنند. این آبراهه مهم همچنین اجازه عبور ۲۲ درصد از کشتی‌های حمل کالا‌های خشک مانند گندم، غلات، آهن و بتون را می‌دهد. از همین رو کشور‌های عربی واقع در کرانه خلیج فارس تلاش دارند تا برنامه‌های زیادی برای ایجاد و توسعه بنادر آبی خود با هدف افزایش سهم خود از تجارت رو به رشد در محصولات غیر نفتی وضع کنند.

امارات در اجرای این پروژه پیشگام بوده است، اما دولت قطر هم در حال ساخت یک بندر بزرگ با ظرفیت شش میلیون تی‌ای یو، و به ارزش حدود ۱.۷ میلیارد دلار در نزدیکی منطقه صنعتی و بندر مسائید (Messaid) است. در همین زمینه، عربستان سعودی برنامه سرمایه گذاری جدیدی را به ارزش ۶۰۰ میلیون دلار برای رساندن ظرفیت سالانه بندر «دمام» به سه میلیون تی‌ای یو، آغاز کرده است که طول این بندر را تا ۱۲۰۰ متر افزایش می‌دهد.

با مقایسه حال حاضر بین تنگه هرمز و بندر الفجیره باید گفت که خط لوله نفت الفجیره روزانه تنها قادر به انتقال ۹۰ درصد از تولید نفت امارات متحده عربی است آن هم اگر از حداکثر ظرفیت آن که ۱.۸ میلیون تی‌ای یو در روز است، استفاده شود و این بدان معنی است که امارات همچنان به تنگه هرمز نیاز دارد تا ۱۰ درصد نفت خود را صادر کند؛ بنابراین باید گفت: این خط لوله تنها به امارات اختصاص دارد و یک پروژه منطقه‌ای و بین المللی محسوب نمی‌شود که بتواند با آبراهه بین المللی نظیر تنگه هرمز رقابت کند و امکان دور زدن این تنگه برای دیگر کشور‌های حاشیه خلیج فارس امکان پذیر نیست.

اقدام بندر الفجیره در تامین سوخت کشتی‌های تجاری تنها در حالی می‌تواند ادامه داشته باشد که عبور و مرور کشتی‌ها از تنگه هرمز تداوم داشته باشد، چون انسداد آن به معنای توقف تجارت و دریانوردی و عبور و مرور کشتی‌ها به این منطقه است.

فارغ از موقعیت ممتاز تنگه هرمز در حوزه نفت و گاز، حیات اقتصادی بنادر تجاری کشور‌های حاشیه خلیج فارس به طور مستقیم به تنگه هرمز مرتبط است که این تنگه تنها راه دستیابی آن‌ها به آب‌های آزاد خواهد بود و حتی بنادری نظیر بندر ابوظبی و بندر جبل علی در خود کشور امارات حیات اقتصادی آن‌ها به تنگه هرمز مرتبط است.

بزرگ‌نمایی حکام امارات در مساله خط لوله فجیره و هم‌عرض تنگه هرمز معرفی نمودن آن، بیش از آنکه متکی بر واقعیات موجود باشد حاکی از توسل به حربه تبلیغ و بزرگ‌نمایی دروغین برای کاستن از نقش تنگه هرمز به‌عنوان یک سلاح ژئوپلیتیک در دست جمهوری اسلامی است.