تحلیل «الوطن» درباره ماجراجویی بارزانی

همه پرسی استقلال اقلیم کردستان عراق از دولت مرکزی بغداد با وجود تمامی فراز و نشیب‌ها و مخالفت های داخلی و خارجی با آن، برگزار شد و نتایج آن نیز تا به امروز تقریبا مشخص شده است. آنچه که انتظار می رفت در نتیجه اقدام یکجانبه مسعود بارزانی، رئیس اقلیم کردستان عراق رخ دهد، اتفاق افتاد. واقعیت این است که بارزانی با برگزاری غیرقانونی همه پرسی استقلال اقلیم کردستان قصد داشت تا دولت بغداد را در مقابل کار انجام شده قرار دهد؛ استراتژی که البته در نهایت با شکست مواجه شد و به نتیجه مورد نظر بارزانی نرسید. رئیس اقلیم کردستان عراق در این مسیر، حساب ویژه ای روی حمایت آمریکایی ـ صهیونیستی باز کرده بود. بارزانی گمان می کرد که آمریکایی ها و صهیونیست ها می توانند مانع تحریم اقتصادی اربیل توسط ترکیه شده و یا از عملیات نظامی نیروهای عراقی در مناطق مورد مناقشه ممانعت به عمل آورند. با این حال، دولت عراق در عمل به مصوبات پارلمان این کشور درنگ نکرد و بدون هیچ معطلی نتایج همه پرسی غیرقانونی اقلیم کردستان را رد کرد. بغداد همچنین لغو فوری نتایج همه پرسی توسط سران اقلیم کردستان را خواستار شد. بعد از شکست تمامی راه های سیاسی و دیپلماتیک برای عقب نشینی نیروهای پیشمرگه از مناطق مورد مناقشه، دولت بغداد دیگر راهی جز انجام عملیات نظامی برای بازپس گیری اراضی و ثروت های نفتی و گازی خود به ویژه در کرکوک، نداشت.

عملیات نظامی کرکوک سند شکست توطئه جدایی طلبی

در دوران قبل و بعد از همه پرسی استقلال اقلیم کردستان، ایران و ترکیه مواضع قاطعانه خود در قبال این همه پرسی را اعلام کردند. شورای امنیت ملی ترکیه با صدور بیانیه ای اعلام کرد که مرزهای هوایی خود با اقلیم کردستان را بسته است و به زودی گذرگاه های مرزی خود با اربیل را به دولت مرکزی بغداد واگذار می کند. ترکیه همچنین اعلام کرد که از این پس دیگر تمامی مبادلات تجاری آنکارا با بغداد صورت خواهد گرفت و نه اربیل. از سوی دیگر، جمهوری اسلامی ایران نیز اعلام کرد که تحت هیچ شرایطی نه تنها از همه پرسی استقلال کردستان حمایت نمی کند، بلکه در مقابل آن نیز می ایستد. حتی «علی اکبر ولایتی» مشاور رهبر عالی ایران در امور بین الملل، پس از عملیات ارتش عراق در کرکوک گفت: «عملیات کرکوک به مثابه شکست توطئه رئیس اقلیم کردستان عراق است. این توطئه، امنیت منطقه را هدف قرار داده بود که در نطفه خفه شد». تمامی این تحولات که جملگی آنها یکی پس از دیگری رخ داد موجب شد تا ضربه سهمگینی بر پیکره «مسعود بارزانی» و طرح های جدایی طلبانه وی وارد شود. اما بارزانی از رهگذر برگزاری همه پرسی جدایی از دولت مرکزی به دنبال تحقق چه اهدافی بود؟

باقی ماندن در قدرت و سیطره بر مناطق مورد مناقشه

یکی از مهمترین اهداف مسعود بارزانی از برگزاری همه پرسی استقلال اقلیم کردستان، باقی ماندن وی در عرصه قدرت در این اقلیم بود. هم اکنون دو سال از مهلت قانونی ریاست بارزانی بر اقلیم کردستان سپری شده است و به همین دلیل وی قصد داشت با محقق ساختن دستاوردی تحت عنوان «تشکیل کردستان بزرگ» تا سالیان متمادی آینده بقای خود در قدرت را تضمین کند؛ مسأله ای که احزاب و جریان های سیاسی کُردی در داخل اقلیم کردستان به شدت با آن مخالف هستند. یکی دیگر از اهداف بارزانی این بود که بتواند به طور کامل بر مناطق مورد مناقشه میان اربیل و بغداد و به ویژه بر کرکوک، سیطره کامل یابد. بارزانی به خوبی می داند که میادین و چاه های نفت و گاز بزرگی در کرکوک وجود دارد که بهره برداری از آنها برای اقتصاد اربیل بسیار حیاتی است.

تبدیل اقلیم کردستان به پایگاه آمریکایی ـ صهیونیستی

ازجمله دیگر اهداف مهم بارزانی از برگزاری همه پرسی استقلال اقلیم کردستان عراق، تبدیل این اقلیم به یک پایگاه آمریکایی ـ صهیونیستی بود. بارزانی قصد داشت در ازای حمایت آمریکایی ها و صهیونیست ها از همه پرسی اقلیم کردستان، اربیل را به منطقه ای برای حضور نظامی آنها تبدیل کند. بارزانی همچنین گمان می کرد که با این معامله می تواند آمریکا را در مقابل ترکیه عَلَم کرده به گونه ای که آنکارا قادر به اعمال تحریم های اقتصادی علیه اربیل نباشد. با این حال، بارزانی پس از عملیات کرکوک به خوبی دریافت که هیچیک از سرمایه گذاری هایش روی واشنگتن و تل آویو مثمر ثمر نبوده است.

اتهام زنی به طرف های کُردی به دلیل شکست

مسعود بارزانی پس از متحمل شدن شکست سنگین از نیروهای عراقی در کرکوک راهی جز اتهام زنی به دیگر احزاب و جریان های کُردی پیدا نکرد. البته نیروهای عراقی با درگیری نظامی بر کرکوک مسلط نشدند، بلکه پس از عقب نشینی داوطلبانه پیشمرگه از کرکوک بود که چنین اتفاقی افتاد. بارزانی با اتهام زنی به احزاب کردی از جمله اتحادیه میهنی کردستان و متهم کردن آنها به «خیانت» در واقع نشان داد که دو دستگی و تفرقه در میان کُردهای اقلیم کردستان وجود دارد و آنگونه که وی مدعی بود، همه با اقداماتش موافق نبوده اند. البته در این میان اظهارات «فؤاد معصوم» رئیس جمهوری کُرد عراق مبنی بر وجود اختلافات میان کُردها در قبال همه پرسی اقلیم کردستان، خود گواه دیگری بر انشقاق در صفوف کُردها بود.

عدم حمایت عملی آمریکا و اسرائیل از اربیل

از زمان برگزاری همه پرسی استقلال اقلیم کردستان تا کنون ایالات متحده آمریکا و رژیم اسرائیل از ارائه هرگونه حمایت عملی به اربیل خودداری کرده اند. در واقع، واشنگتن و تل‌آویو عملا هیچ حمایتی از اربیل دربرابر نیروهای عراقی نکردند. اسرائیل که کاملا سکوت اختیار کرد و واشنگتن نیز طرف های درگیر را به خویشتنداری دعوت کرد. بنابراین، بارزانی به خوبی به این واقعیت پی بُرد که تکیه کردن بر هم‌پیمانان و متحدانی همچون آمریکا و اسرائیل نتیجه ای جز ناامیدی و چشیدن طعم تلخ شکست ندارد. بارزانی باید خیلی زودتر درمی یافت که آمریکا و اسرائیل به خاطر اربیل خود را وارد یک تنش منطقه ای نخواهند کرد. بارزانی این واقعیت را درک نکرد که اسرائیل در صورت حمایت عملی از اربیل در مسأله همه پرسی، ممکن بود هم پیمان استراتژیک خود یعنی ترکیه را از دست دهد و درست به همین دلیل، تل آویو تصمیم به سکوت در برابر تحولات عراق گرفت.

بارزانی در بن بست

بدین ترتیب می توان گفت که بارزانی پس از همه پرسی اقلیم کردستان خود را در بن بست دیده و می بیند. اصرار و پافشاری بیش از حد بارزانی بر جدایی طلبی اقلیم کردستان در واقع یک خودکشی سیاسی بود. اکنون اقلیم کردستان با شرایط بسیار بدی مواجه شده است. از یک طرف، کرکوک را از دست داده و از طرف دیگر از سوی کشورهایی نظیر ترکیه با تحریم مواجه شده است. لذا ماجراجویی بارزانی برای برگزاری همه پرسی نتیجه ای جز تسلط بغداد بر مناطق مورد مناقشه نداشت! این درس جدیدی برای بارزانی است که سیاست های محکوم به شکست آن طی سال های اخیر، چیزی جز بحران و ویرانی برای مردم کُرد نداشته است.