اهداف سفر پادشاه عربستان به روسیه

خبرگزاری تسنیم: دیدار رئیس جمهور روسیه و پادشاه عربستان سعودی در پنجشنبه 13 مهرماه (5 اکتبر) سال جاری در مسکو انجام شد. پیش زمینه‌ها یا به عبارت دیگر انگیزه‌های طرف سعودی از سفر به روسیه و گفت­‌وگو با مقامات این کشور موضوعی است که پیامدهای دیدار را تقریباً قابل پیش بینی می‌کرد.

تحولات منطقه نشان می­‌دهد که تمامی طرح‌های سعودی برای اعمال نفوذ در منطقه و به تبع آن جلوگیری از بازیگری سایر دولت­‌ها با شکست روبرو شده است. افزون بر آن روی کار آمدن رئیس جمهوری غیرقابل پیش بینی و به گونه‌ای ناکارآمد در ایالات متحده آمریکا بسیاری از معادلات در منطقه آسیای غربی را بر هم زده است؛ بحران کره شمالی و درگیر شدن واشنگتن در مسائل آسیای شرقی، نبود سیاست منظم با اعلام مواضع حساب شده در قبال خاورمیانه، اختلاف و عدم تساوی اهداف اصلی دولت فعلی واشنگتن با انگیزه‌های محیطی آمریکا و نهادهای مشورتی آن در رابطه با کشورهایی مانند روسیه و مواردی از این قبیل موجب شده که مقامات ریاض با وجود حمایت‌های ترامپ، نسبت به سیاست‌های واشنگتن در قبال خاورمیانه تردید جدی داشته باشند.

گفته می‌شود که رویکرد تقریباً بی‌طرف مسکو در قبال بحران قطر، همچنین تلاش‌های مسالمت‌آمیز روس‌ها یا به گونه‌ای موضع نرم آنها درباره برخی موضوعات مانند مسئله یمن، مقامات ریاض را بر آن داشته تا با حرکت به سمت برداشت‌های خاورمیانه‌ای مسکو، توازن در منطقه را برقرار و ترس خود از مواضع نامنظم واشنگتن را برطرف کنند.

مسئله بعدی به رویکردهای خاورمیانه‌ای مسکو باز می‌گردد که تاکنون موفقیت آمیز بوده است. گفته می‌شود که در سیاست‌های روسیه ارتباط با ایران به عنوان یک کشور مرکز شیعی و عربستان سعودی به عنوان یک کشور مرکز سنی به لحاظ نفوذ مواضع آنها، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. بنابراین مسکو در ارتباط با عربستان منافع مهمی را دنبال کرده و تلاش می‌کند با جلب اعتماد مقامات ریاض به تدریج حضور آمریکا را تضعیف کند تا بدین طریق راهبردهای خود در قبال خاورمیانه را عملیاتی سازد.

مادامی که هر یک از کشورهای منطقه به تصمیمات مسکو اعتماد نداشته باشند، زمینه برای نفوذ آمریکا یا هر قدرت اروپایی دیگری فراهم است. حال که آمریکا به واسطه درگیری در مسائل مختلف، حضور نامنظمی در تحولات منطقه دارد و سعودی‌ها هم به ضرورت رابطه با روسیه پی برده‌اند، روس‌ها قطعاً از گسترش مناسبات با عربستان استقبال می‌کنند.

موضوع نفت و قیمت آن از مسائل دیگری است که همواره موجب اختلاف نظر مسکو و ریاض بوده است. توافق تعیین حدود (کاهش) استخراج نفت به واقع نشان داد که دو طرف می‌توانند با توافقات و مشارکت به سود مشترک برسند. روسیه بر این نظر است که جهان در آینده به منابع انرژی نفت و گاز نگاه ویژه‌ای دارد و حتی کاربرد آن در آینده متفاوت و بهتر خواهد بود. از این رو کنترل کشورهایی که مستقیماً بر قیمت یا به طور کلی ارزش آن تاثیر دارند، می‌تواند آینده سیاست بین‌الملل رقم بزند.

این رویکرد روسیه در قالب اهداف بزرگ می‌باشد که با پازل اهداف کوچک‌تر اما بلند مدتی مانند ارتباط با عربستان تکمیل می‌شود. ملک سلمان، پادشاه سعودی در دیدار خود با پوتین تاکید کرد که ریاض از همکاری‌های مثبت دو طرف برای ثبات در بازار نفت و رسیدن به رشد اقتصاد جهانی استقبال می‌کند.

تلاش مسکو برای ارتباطات تجاری و بازرگانی، همچنین همکاری‌های فنی و صنعتی با عربستان، خود ریشه در استراتژی‌های اقتصادی این کشور دارد که بخشی از آن در راهبرد کاهش نفوذ آمریکا خلاصه می‌شود؛ اما بخش عمده آن به تلاش روس‌ها جهت رشد اقتصاد غیرنفتی و در صورت فراهم بودن شرایط، گسترش بخش خصوصی باز می‌گردد.

اسناد همکاری‌های امضا شده میان طرفین از تفاهم‌نامه‌ها درخصوص همکاری در زمینه ارتباطات و فناوری اطلاعات، تجارت و سرمایه گذاری، تبادل سند برنامه اجرایی جهت همکاری در زمینه استفاده صلح آمیز از انرژی اتمی و قرارداد تامین سیستم نظامی، همچنین تفاهم نامه انتقال و بومی سازی فناوری این سیستم از جمله اسناد امضا شده بین مقامات ریاض و مسکو در حضور پوتین و ملک سلمان بود.

البته ماهیت سخت افزاری بودن این تفاهم‌نامه‌ها نیز به صنعت روسیه باز می‌گردد که در حال حاضر در این عرصه توان و ظرفیت بیشتری دارد.

ایران موضوعی مهم در اثنای گفت‌وگوهای روسی و سعودی

پادشاه عربستان در دیدار با پوتین خواستار آن شد که ایران در مسائل سوریه دخالت نکند. با وجود موفقیت‌های ارتش سوریه با حمایت‌های روسیه و ایران، در واقع تهران موضع پیروز در تحولات خاورمیانه دارد و این موضوع به هیچ وجه قابل کتمان نیست.

با نگاهی به گفت‌وگوهای پوتین و نتانیاهو در سوچی که تقریباً دو ماه پیش انجام شد، می‌توان به تشابه گفته‌های نتانیاهو با ملک سلمان پی برد. چه تل آویو و چه ریاض ابتدا تصور می‌کردند که با حضور ایران در تحولات سوریه توان راهبردی و ظرفیت نظامی ایران تضعیف شده و بدین صورت کنترل دولت ایران و به واقع شکست آن قریب الوقوع‌ خواهد بود، اما واقعیات منطقه کاملاً خلاف راهبرد سعودی_صهیونیستی پیش رفت.

در تحلیل‌های آنها، با توجه به مناسبات گسترده روسیه با ایران، تنها مسکو می‌تواند تحولات فعلی در منطقه را به سود عربستان و اسرائیل تغییر دهد، بنابراین ریاض با گسترش روابط با مسکو، مسیر جلوگیری از نفوذ و قدرت بیشتر ایران را پیگیری می‌کند. در واقع سعودی‌ها به وضوح قدرت و موفقیت ایران را پذیرفته‌اند و با تمسک‌های خود به این موضوع اذعان می‌کنند.

اس-400 در شبه جزیره

موضوع دیگری که در جریان سفر ملک سلمان سر و صدای زیادی کرد، توافقنامه فروش اس-400 روسی به سعودی‌ها بود. بدین صورت عربستان سومین کشور بعد از چین و ترکیه خواهد بود که قرارداد خرید اس-400 را امضا کرده است.

هنوز بر سر تحویل اس-400 به ترکیه و نوع انتقال (فیزیکی و نرم افزاری) بحث‌های زیادی وجود دارد و این طور تحلیل می‌شود که عملیاتی شدن انتقال این سامانه به ترکیه در آینده نزدیک ممکن نیست. حال در این میان بعید است که روسیه بخواهد پیش از تحویل این سامانه به ترکیه، آن را به عربستان منتقل کند. البته وقوع این امر غیرممکن نیست، اما به هر حال ترکیه از اولویت برخوردار است.

وضعیت عربستان با ترکیه درباره موانع انتقال اس-400 متفاوت است، اما وجه تشابه آن نگرانی غرب و به خصوص ایالات متحده آمریکا از عملی شدن این قرارداد فروش است. به خصوص آنکه ریاض رابطه خوبی با واشنگتن دارد. نگرانی و انتقاد وزارت دفاع آمریکا از خرید موشک‌های اس-400 روسی توسط عربستان سعودی که در فاصله زمانی کوتاه بعد از نشر این خبر منتشر شد به خوبی بیانگر این واقعیت می‌باشد.

نکته دیگر این است که در حال حاضر مجامع حقوق بشری و بشردوستانه با مشاهده جنایت‌های سعودی‌ها علیه مردم یمن، دیدگاه خوبی نسبت به عربستان ندارند و درخواست این مجامع از دولت‌هایشان جهت توقف فروش تسلیحات به عربستان جدی شده که نمونه آن در انگلستان به وقوع پیوسته است. حتی قرار گرفتن این کشور در فهرست ناقضان حقوق بشر از جمله اقدامات بین‌المللی می‌باشد. در این شرایط قراردادهای تسلیحاتی روسیه با عربستان از جمله تقاهم‌نامه خرید و بومی سازی انواع سلاح از جمله کلاشینکف و مهمات روسی می‌تواند به وجهه روسیه آسیب بزند.

در جمع بندی نهایی باید گفت که روسیه همواره استراتژی مشخص و حساب شده‌ای را در قبال دیدارها، تمایلات کشورها و مواضع آنها دارد و نتایج و پیامدهای مناسبات روسیه با عربستان در پسادیدار خود را نشان می‌دهد. در حال حاضر عربستان سیاست دیگری را چه در داخل و چه در خارج دنبال می‌کند و افزون بر آن رویکردهای محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان نشانگر این تفاوت است، می‌توان گفت که در مقام تفسیر سیاسی و روان شناسی یقیناً روس‌ها ورای این موضوعات را دیده‌اند.