«بحران انرژی»، ثمره آخرین اشغال تدمر از سوی داعش/ پنجمین قسمت سریال جابجایی پالمیرا، قسمت نهایی خواهد بود؟

سرویس بین الملل فردا، علیرضا مجیدی: بعد از سه هفته عملیات، شهر باستانی «تدمر» یا «پالمیرا» آزاد شد و وزیر دفاع سوریه با حضور نمادین در این شهر باشکوه، آزادی و تثبیت امنیت در آن را رسما اعلام کرد. به این ترتیب، مهم ترین شهر اشغال شده از سوی گروه تروریستی داعش در استان حمص، بار دیگر به آغوش وطن مادری خود یعنی سوریه و دمشق بازگشت.

در پی آزادی کامل تدمر، جشن های مردمی و کارناوال های خیابانی در اکثر شهرهای بزرگ سوریه مانند دمشق، حلب، حمص، لاذقیه و طرطوس به راه افتاد. همزمان روسیه با برنامه های تبلیغاتی از پیش طراحی شده، توانست این پیروزی ارزشمند را به نام خود جا بزند و وانمود کند نیروی آزادیبخش تدمر، سربازان نیروی زمینی روس بوده اند! با این حال شیرینی آزادسازی تدمر نباید مانع دیدن نکات مهمی باشد که در بحران سوریه نقش اثرگذاری دارند. در این یادداشت اختصاصی، مهم ترین نکات مربوط به آزادسازی تدمر را بر شمرده خواهد شد.

سریال دست به دست شدن تدمر و عدم برخورد با فرماندهان خاطی!

تدمر طی دو سال گذشته پنج بار میان نظام سوریه و داعش دست به دست شده است! نخستین بار، سرعت عقب نشینی ارتش سوریه از تدمر به اندازه ای زیاد بود که تصاویر آن به یکی از صحنه های تاریخی جنگ نیابتی سوریه تبدیل شده است. در تصاویر داعش، سرعت فرار نیروهای ارتش سوریه در بیابان های غرب تدمر به اندازه‌ای زیاد است که حتی فیلمبردار تروریست داعش از صحنه جا می ماند!

سرعت بالای فرار نیروهای ارتش سوریه از تدمر، تنها سوژه فیلم مشهور داعش نبود! به شهادت همین فیلم، صدها نیروی ارتش سوریه و قوات دفاع وطنی (بسیج مردمی) با تجهیزات نظامی کامل از این شهر باستانی و تپه های اطراف آن فرار کردند؛ در حالی که بافت منطقه به صورتی است که حتی در صورت محاصره شهر هم می‌شد با همین تعداد نیرو تا ماه ها مقاومت کرد و مانع سقوط شهر شد.

به عبارت ساده تر، فرمانده میدانی وقت ارتش سوریه در شهر تدمر با دستور عقب نشینی خود، عملا شهری را به داعش تحویل داد که حتی در سال 2013 و دورانی که گروه های مسلح معارض سوری نزدیک به 70 درصد این کشور را از کنترل دمشق خارج کرده بودند، باز هم شهر تدمر امن مانده بود. علاوه بر آن، نخستین حمله داعش به تدمر در فاصله دو روز بعد از اشغال تأسیسات گازی «اراک» بود و بسیاری از تحلیلگران پیش بینی می کردند داعش در ادامه پیشروی خود به تدمر حمله کند!

با این حال هیچ گاه در مورد برخورد با فرمانده سهل انگاری که باعث سقوط تدمر شد، خبری منتشر نشد! در اثر بی تدبیری این فرمانده، نه تنها تدمر سقوط کرد بلکه انتشار فیلم فرار از تدمر باعث ایجاد شکوه پوشالی برای تروریست های داعش شد تا با افزایش روحیه تروریست های وابسته به آن، عملیات اشغال کامل شهر الرمادی (مرکز استان الانبار) در آن زمان کلید بخورد.

لزوم آزادسازی شهر السخنه و ایجاد حاشیه امن برای تدمر

تدمر مهم ترین دروازه غربی بیابان های بزرگ شرق سوریه موسوم به «بادیة الشام» می باشد. با توجه به مهارت تروریست‌های داعش در نبردهای بیایانی، تثبیت امنیت تدمر تنها زمانی ممکن می شود که کمربند امنیتی محکمی در حومه آن ایجاد شود.

طی دو سال گذشته، تدمر 5 بار میان ارتش سوریه و داعش دست به دست شده است! نخستین بار حدود 20 ماه قبل، تروریست های داعش بعد از سیطره بر شهر «السخنه»، روستای «اراک» و تأسیسات گازی اطراف آن تدمر را اشغال کرد. 9 ماه بعد، در مارس 2016 ارتش سوریه با همکاری روسیه و متحدین توانست این شهر را از اشغال داعش آزاد کند. 9 بعد، دوباره نوبت داعش رسید! در دسامبر 2016 داعش با سوء استفاده از تمرکز جبهه مقاومت بر شهر حلب، به تدمر حمله کرده و همزمان با نبردهای حلب شرقی توانست تدمر را اشغال کند. و حالا بعد از گذشت حدود 80 روز، تدمر بار دیگر آزاد شده است تا طی حدود 20 ماه پنج بار میان دمشق و داعش دست به دست شده باشد!

به نظر می رسد تنها زمانی می توان امنیت تدمر را تثبیت کرد که عملیات محدود به آزادسازی این شهر نشده و رزمندگان جبهه مقاومت در کنار ارتش سوریه بعد از تدمر به سمت روستای اراک و شهر السخنه حرکت کنند. این نکته قابل توجه است که به نظر می رسد تعداد زیادی از تروریست های داعش با فرار از تدمر، در شهر السخنه سنگرگیری کرده اند و ممکن است بار دیگر از این شهر به تدمر حمله کنند.

نقش حیاتی تدمر برای تأمین برق و گاز سوریه

بخش عمده ای از تأسیسات نفتی و گازی سوریه در بیابان‌های اطراف تدمر قرار دارند. در واقع عمده منابع زیرزمینی و انرژی سوریه در حاشیه تدمر و دیرالزور قرار دارند که با توجه به اشغال 90 درصد استان دیر الزور از سوی داعش، عملا نظام دمشق توان بهره برداری از میادین نفتی و گازی دیرالزور را ندارد. در این شرایط، دمشق نیاز ضروری و حیاتی به منابع گازی و نفتی اطراف تدمر دارد.

داعش در جریان اشغال تدمر در سال 2015، به تأسیسات نفتی و گازی حومه تدمر آسیب جدی نزد و حتی بخشی از آن را بازسازی کرد تا بتواند با استخراج و فروش آن در بازارهای سیاه، سازمان جنایتکار خود را تأمین مالی کند. اما با آغاز عملیات درع الفرات در شمال سوریه و موفقیت های قابل توجه ارتش عراق و رزمندگان حشد الشعبی در استان الانبار عراق، داعش از نظر جغرافیایی محاصره شد و نمی توانست محموله های نفتی و گازی را به دلال های بازار سیاه برساند تا از این راه درآمدزایی کند.

به همین علت داعش در جریان اشغال مجدد تدمر، به تأسیسات نفتی و گازی این منطقه حمله کرد؛ زیرا به خوبی می دانست که به راحتی نمی تواند از این منابع برای تأمین مالی سازمان تروریستی خود استفاده کند. با حمله و نابودی تأسیسات میادین مذکور، عملا هیچ نفت و گازی در حومه تدمر تولید نشد و در نتیجه دست نظام دمشق از هر گونه محموله انرژی تولیدی سرزمین سوریه خالی ماند!

با قطع شدن تولیدات میادین نفتی و گازی حومه تدمر، بحران انرژی سراسر سوریه را در بر گرفت. تمام شهرهای بزرگ سوریه دچار بحران جدی بنزین شدند تا حدی که در برخی شهرها مانند درعا و حماه، شهروندان بعضا 4 ساعت در صف پمپ بنزین می ماندند! نتیجه این وضعیت، قفل شدن تمام صنایع و افزایش نارضایتی در میان شهروندان بود.

علاوه بر بحران بنزین، پس از گذشت چند هفته بحران نیروگاه های گازی کلید خورد! در اثر بحران کمبود گاز، نیروگاه های تولید برق که باید گاز را می سوزاندند عملا از کار افتادند یا تولیدات آن ها به حداقل رسید. در نتیجه چنین وضعیتی، شهرهای بزرگی مانند حماه، درعا و حتی حلب دچار خاموشی های بزرگ شدند. بحران خاموشی حتی به شهری مانند لاذقیه رسید که در خلال جنگ داخلی سوریه کم ترین آسیب ها به زیرساخت های آن وارد شده است!

در واقع این بار داعش یک راه مناسب به تمام مخالفان بشار اسد نشان داد تا بتوانند حکومت دمشق را فلج کنند. این موضوع به صراحت از سوی بخشی از معارضین نیز بیان شده است. «خلیل مقداد» استراتژیست فعال بخشی از گروه های سلفی تکفیری حاضر در سوریه که رسما از افراطی گری حمایت می کند، در یادداشت کوتاهی با تحسین رفتار اخیر داعش در قبال میادین نفتی و گازی حومه تدمر صریحا نوشت: «اگر از سال 2012، همین رویکرد را در دستور کار قرار داده بودیم سال ها قبل دمشق فتح شده و کار بشار اسد تمام شده بود...» به نظر می رسد نظام سوریه در برنامه های نظامی و جنگی خود باید الویت ها را تغییر داده و وزن و اعتبار به مراتب بیش تری برای این میادین انرژی قائل شود.

دو هفته قبل با ورود رسمی الجزائر به بحران سوریه و ارسال میلیون‌ها بشکه نفت و محموله گاز، دمشق به صورت موقت از بحرانی خانمان سوز رهایی یافت و روشنایی به اکثر شهرهای سوریه بازگشت. اما همین تجربه می‌تواند به اهرم فشار بین المللی مؤثری تبدیل شود تا خواسته های کشورهای بزرگ فرامنطقه ای را بر نظام قانونی دمشق تحمیل کند.

این بار داعش در جریان فرار از حومه غربی تدمر، چاه های نفت و گاز را آتش زد. مهار آتش چاه‌های نفت و گاز، امری زمانبر است و به نظر می رسد طی هفته‌ها و ماه‌های آینده دمشق به راحتی نمی تواند این میادین استراتژیک و حیاتی را بازسازی کند. در نتیجه دمشق تا اطلاع ثانوی به ارسال محموله های انرژی کشورهای دیگر وابسته است و نمی تواند در تصمیمات سرنوشت ساز مذاکرات سیاسی حل بحران سوریه، به صورت کاملا مستقل تصمیم گیری کند!