نگاهی به دکترین جدید سیاست خارجی «روسیه»

خبرگزاری تسنیم: دکترین جدید سیاست خارجی روسیه در تاریخ 30 نوامبر سال جاری و به فرمان ولادیمیر پوتین رئیس جمهور روسیه به تصویب رسید که به مهترین مفاد آن اشاره می‌کنیم. این سند که برخلاف بسیاری از ادوار گذشته، یک ماه پیش از اتمام سال میلادی به تصویب رسیده و منتشر شده است، جایگزین سند قبلی می‌شود. اگرچه برخی موضوعات در این سند مثل سند قبلی به قوت خود باقی‌ است، اما برخی موضوعات مانند مسئله داعش در این سند مورد توجه قرار گرفته است. این سند به طیف وسیعی از موضوعات از جمله روابط متقابل با آمریکا و ناتو، مبارزه با تروریسم، اوضاع سوریه، کاهش جنگ افزارها، گسترش روابط روسیه با دیگر کشورها، حمایت کرملین از اتباع روسیه و تقویت جایگاه زبان روسی در جهان پرداخته و شامل پنج فصل و 108 ماده می‌باشد. فصلها‌ی این سند به ترتیب عبارتند از فصل نخست شامل مفاد عمومی، فصل دوم، در رابطه با جهان معاصر و سیاست خارجی فدراسیون روسیه می‌باشد. فصل سوم این سند به اولویت‌های فدراسیون روسیه در حل و فصل مسائل جهانی که شامل تشکیل نظم جهانی پایدار و عادلانه، حاکمیت قانون در روابط بین‌المللی، تحکیم امنیت بین‌المللی، همکاری اقتصادی و زیست محیطی فدراسیون روسیه، همکاری بین‌المللی بشردوستانه و حقوق بشر و پشتیبانی اطلاعاتی از اقدامات سیاست خارجی فدراسیون روسیه مربوط می‌شود. در فصل چهارم اولویت‌های منطقه‌ای سیاست خارجی فدراسیون روسیه و در فصل پایانی آن شکل‌گیری و تحقق سیاست خارجی فدراسیون روسیه مورد بررسی قرار گرفته است. مطرح شدن اسپانیا و خط خوردگی انگلستان از نظر اولویت‌ها‌ی سیاست خارجی روسیه در مناسبات دوجانبه، به کشورهایی اشاره شده که در سند قبلی نامی از آنها برده نشده بود، برای مثال در بخشی که به همکاری‌ها‌ی دوجانبه با کشورهای اروپایی می‌پردازد، در کنار کشورهایی مثل آلمان، فرانسه و ایتالیا از روابط دوجانبه با اسپانیا نیز سخن به میان آمده است و درعین حال برخی از کشورها همچون انگلستان که در سند قبلی به عنوان یکی از اولویت‌ها‌ در سیاست خارجی روسیه مطرح شده بود، در این سند از قلم افتاده است. توسعه طلبی ناتو و اتحادیه اروپا عامل تیرگی مناسبات با غربی‌ها طبق سند جدید، توسعه طلبی ژئوپولتتیکی ناتو و اتحادیه اروپا در دهه‌ها‌ی اخیر به «بحران جدی در مناسبات روسیه با کشورهای غربی انجامیده است. در این سند آمده است: «سیاستی که آمریکا و متحدان آن برای بازدارندگی روسیه پی می‌گیرند و اعمال فشار سیاسی، اقتصادی، اطلاعاتی و سایر فشارها بر آن، ثبات منطقه‌ای و جهانی را برهم می‌زند». لازم به ذکر است که تا به حال، موضوعاتی که در ارتباط با جهان غرب مطرح می‌شد، بسیار ملایم‌تر از نسخه فعلی سیاست خارجی روسیه بوده است. در پاراگراف پایانی ماده 5 این سند آمده است که تلاش دولت‌ها‌ی غربی برای حفظ موقعیت خود، از جمله به واسطه تحمیل دیدگاه‌ها‌ی خود در روندهای عمومی جهان و اجرای سیاست مهار مراکز بدیل قدرت، به افزایش بی ثباتی در مناسبات بین‌المللی و تشدید تنشها در سطوح جهانی و منطقه‌ای می‌انجامد». تمایل روسیه به برقراری ارتباط با آمریکا در این دکترین به روابط دوجانبه با ناتو و آمریکا توجه خاصی شده و اینطور آمده است: «روسیه به برقراری مناسبات دوجانبه با آمریکا، با توجه به مسئولیت ویژه دو کشور در امنیت بین‌المللی علاقمند است... ». همچنین در متن سند اشاره شده که اتحاد آتلانتیک شمالی نه تنها به مرزهای روسیه نزدیک شده، بلکه فعالیت نظامی آن نیز رو به افزایش است. لذا نظر روسیه نسبت به گسترش ناتو، نزدیکی زیرساخت‌ها‌ی اتحاد آتلانتیک شمالی به مرزهای روسیه و گسترش اقدامات نظامی آن منفی است. در ضمن روسیه ایجاد سیستم جهانی سامانه دفاع موشکی آمریکا را به مثابه تهدید در نظر می‌گیرد و حق اتخاذ اقدامات متناسب را برای خود محفوظ می‌داند. در عین حال، مسکو اهمیت زیادی برای اجرای قرارداد کاهش سلاح‌ها‌ی تهاجمی با واشنگتن قائل است و انتظار دارد آمریکا در اقدامات خود در عرصه جهانی دقیقاً به هنجارهای حقوق بین‌المللی متعهد باشد. تاکید بر کاهش تسلیحات تهاجمی راهبردی همچنین، «روسیه حمایت و تقویت قانونمندی بین‌المللی را به عنوان یکی از اولویت‌ها‌ی خود بر می‌شمارد». در ذیل عنوان تحکیم امنیت بین‌المللی به آمادگی روسیه برای کاهش جنگ افزارهای هسته‌ای اشاره می‌شود و در رابطه با کاهش جنگ افزارها، به رعایت دقیق شرایط کنترل بر تسلیحات و اهمیت قائل شدن برای اجرای توافق 8 آوریل 2010 بین روسیه و آمریکا درباره کاهش بیشتر و تحدید تسلیحات تهاجمی راهبردی تأکید دارد. در این سند از آمادگی روسیه برای کاهش گام به گام بیشتر ظرفیت‌های هسته‌ای و تلاش روسیه برای تحکیم رژیم منع گسترش تسلیحات هسته‌ای سخن گفته شده است. همچنین مسکو با معاهده پیشگیری از مسابقه تسلیحاتی در فضا موافق است. علی‌رغم اینکه خطر توسعه جنگ‌ها‌ی بزرگ مقیاس، از جمله جنگ هسته‌ای در میان قدرت‌ها‌ی بزرگ چندان زیاد نیست، اما خطر سوق پیدا کردن آنها به مناقشات منطقه‌ای و تشدید بحران‌ها‌ افزایش می‌یابد. اهمیت مبارزه با تروریسم برای روسیه روسیه مبارزه با تروریسم بین‌المللی را به عنوان وظیفه مهم دولتی و اولویت اساسی در حوزه امنیت بین‌المللی در نظر می‌گیرد. در این رابطه فدراسیون روسیه تروریسم را در همه اشکال و مظاهر آن محکوم می‌کند و مخالف هرگونه بهره‌برداری از سازمان‌ها‌ی تروریستی به منظور حصول اهداف سیاسی، ایدئولوژیکی و یا سایر اهداف است. در بحث مبارزه با تروریسم در سوریه، بر لزوم ایجاد یک ائتلاف گسترده بین‌المللی تأکید شده است. بی‌ثباتی افغانستان تهدید جدی برای کشورهای مشترک‌المنافع در رابطه با تهدیدهای امنیت ملی روسیه، علاوه بر سامانه دفاع موشکی آمریکا، ضمن اشاره به موضوع افغانستان در ماده 97 می‌گوید: «حفظ اوضاع بی‌ثبات در جمهوری اسلامی افغانستان در شرایطی که بخش اعظم یگان‌های نظامی بین‌المللی از این کشور خارج شده‌اند، تهدید جدی برای امنیت روسیه و دیگر کشورهای عضو جامعه کشورهای مستقل مشترک المنافع به دنبال دارد». تقویت رسانه‌های روسیه شایان ذکر است که این سند تأکید دارد مسکو با اقدامات مداخله‌آمیز در امور داخلی دولت‌ها‌ برای تغییر غیرقانونی حکومت مخالفت خواهد کرد. همچنین مسکو از فناوری‌ها‌ی نوین برای تقویت موقعیت رسانه‌ها‌ی روسیه در خارج از کشور و دفاع از امنیت اطلاعات خود بهره برداری خواهد کرد. افزایش حضور روسیه در قطب شمال در این سند اشاره شده است که روسیه حضور خود را در قطب شمال افزایش خواهد داد و از دنبال کردن خط مشی‌هایی با هدف حفظ صلح، ثبات و همکاری‌ها‌ی بین‌المللی سازنده در قطب شمال سخن گفته است. بر اساس ماده 63 این سند، اتحادیه اروپا همچنان یک شریک مهم اقتصادی-تجاری و سیاست خارجی برای روسیه است و مسکو برای همکاری سازنده، پایدار و قابل پیش بینی با کشورهای اتحادیه اروپا مبتنی بر اصول برابری و احترام متقابل به منافع یکدیگر علاقه‌مند است. توسعه همکاری‌ها با کشورهای مشترک‌المنافع توسعه همکاری‌ها‌ی همه جانبه و دوستانه با جامعه کشورهای مستقل مشترک المنافع به عنوان اولویت نخست روسیه در میان اولویت‌ها‌ی منطقه‌ای روسیه یاد شده و گسترش تعامل راهبردی با بلاروس مورد تأکید قرار گرفته است. طبق این سند هدف تعمیق و گسترش اتحادیه اقتصادی اوراسیا نیز به منظور توسعه پایدار، نوسازی همه جانبه فناوری، همکاری و افزایش رقابت‌پذیری کشورهای عضو این اتحادیه است. کمک به استقرار جمهوری آبخازیا و اوستیای جنوبی نیز از دیگر اولویت‌ها‌ی روسیه یاد می‌شود. توسعه مناسبات با اوکراین! در این سند از علاقمندی روسیه برای توسعه روابط متنوع سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و معنوی با اوکراین بر اساس اصول احترام متقابل و برقراری روابط با رعایت منافع ملی و علاقه‌مندی روسیه برای عادی‌سازی روابط با گرجستان در حوزه‌ها‌یی که طرف گرجی برای آن آمادگی دارد، با توجه به واقعیت‌ها‌ی سیاسی پیچیده در حوزه قفقاز سخن به میان آمده است.

یکی از مفاد این سند به آمادگی روسیه در ایجاد روابط با کانادا بر اساس احترام متقابل به منافع یکدیگر و مبتنی بر انبوهی از تجربه همکاری‌ها از جمله در قطب شمال اشاره کرده است. لازم به ذکر است که کانادا از جمله کشورهایی بوده است که در پی بحران اوکراین و الحاق کریمه به روسیه، تحریم‌ها‌یی را علیه این کشور وضع کرده است. عدم اشاره صریح به روابط روسیه و اسرائیل ضمناً این سند به رابطه روسیه با اسرائیل اشاره‌ای نکرده و تنها در ذیل مباحث خاورمیانه و شمال آفریقا به تداوم تلاش‌های روسیه برای حل و فصل پایدار مناقشات عربی-اسرائیلی در همه جوانب یادآور شده است. حمایت روسیه از تمامیت ارضی سوریه و تلاش برای حل مشکلات سیاسی این کشور مسکو ضمن اعلام حمایت از وحدت، استقلال و تمامیت ارضی جمهوری عربی سوریه، در ماده 93 این سند در رابطه با سوریه می‌گوید: «روسیه خواهان حل و فصل سیاسی اوضاع در سوریه و تعیین آینده این کشور توسط مردم بر اساس مفاد اعلامیه 30 جولای 2012 ژنو، بیانیه‌ها‌ی گروه بین‌المللی حمایت از سوریه و قطعنامه‌ها‌ی مربوطه شورای امنیت سازمان ملل متحد است.» توسعه همه‌جانبه همکاری‌ها با ایران در ماده 94 این سند در رابطه با ایران اینگونه آمده است: «روسیه خط مشی توسعه همه‌جانبه همکاری با جمهوری اسلامی ایران را دنبال می‌کند و همچنین در اجرای مداوم توافق جامع هسته‌ای ایران بر اساس قطعنامه 2231 شورای امنیت سازمان ملل متحد مصوب 20 جولای 2015، متناسب با تصمیمات شورای حکام آژانس انرژی اتمی می‌کوشد و به طور همه‌جانبه‌ای به این روند مساعدت می‌‌کند». گسترش ارتباط با کشورهای جهان اسلام افزون بر این، روسیه از امکان حضور خود در سازمان همکاری‌های اسلامی به عنوان عضو ناظر، به منظور گسترش بیشتر تعامل با کشورهای جهان اسلام و توسعه شراکت با آنها در امور گوناگون استفاده خواهد کرد. افزایش ارتباطات با هند و مغولستان ماده 85 این سند بر تمایل روسیه برای تعمیق بیشتر شراکت راهبردی برخوردار از امتیازات خاص با جمهوری هند تأکید دارد. در این سند به علاقه‌مندی روسیه برای روابط دوستانه با مغولستان نیز اشاره شده است. حضور موثر در منطقه آسیا-اقیانوس آرام همچنین، به لحاظ راهبردی تقویت موقعیت روسیه در منطقه آسیا- اقیانوس آرام، به مثابه جهت گیری مهم سیاست خارجی روسیه عنوان شده و به افزایش روابط روسیه با دولت‌ها‌ی منطقه برای حضور فعال در فرآیندهای همگرایی در این منطقه اشاره شده است. روابط دوستانه با کره جنوبی، همکاری فعال با چین و رعایت حسن همجواری با ژاپن این سند ضمن تأکید بر تمایل روسیه در حمایت از روابط دوستانه سنتی با کره جنوبی اشاره دارد که برای کاستن از سطح تقابل‌ها و تضعیف تشنج‌ها در شبه جزیره کره و همچنین به منظور آشتی و توسعه همکاری بین دو کره از طریق گفت‌وگوی سیاسی خواهد کوشید. ضمناً طبق مفاد 84 و 88 این سند تعامل راهبردی با چین و توسعه فعال همکاری با آن در همه زمینه‌ها و همچنین حسن همجواری روابط با ژاپن ادامه می‌یابد. گفتنی است که در میان کشورهای منطقه آسیا و اقیانوس آرام بر شراکت راهبردی با جمهوری سوسیالیستی ویتنام تأکید شده است. تعامل با شرکای خود در دریای خزر و دریای سیاه در ماده 60 این سند در رابطه با حوزه دریای سیاه و دریای خزر نیز اینگونه آمده است: «رویکرد روسیه نسبت به تعامل با شرکای خود در حوزه دریای سیاه و دریای خزر با توجه به حفظ پایبندی به اصول منشور سازمان همکاری اقتصادی دریای سیاه و همچنین با توجه به ضرورت تحکیم سازوکارهای همکاری 5 کشور ساحلی خزر بر اساس اجماع یا اتخاذ تصمیمات جمعی توسط آنهاست».