چرا وزیر سعودی پس از ۲۰ سال برکنار شد؟

خبرگزاری تسنیم: هم‌زمان با افزایش مشکلات اقتصادی عربستان سعودی که ریشه در کاهش جهانیِ قیمت نفت دارد، بزرگ‌ترین صادرکنندۀ نفتِ جهان، وزیر اقتصاد کهنه‌کار خود را که طی دو دهۀ گذشته این مقام را برعهده داشت، اخراج کرده‌است. خبرگزاری رسمی عربستان سعودی با انتشار یک فرمان سلطنتی خبر داد که ابراهیم بن عبدالعزیز العساف از پُست وزارت اقتصاد کنار گذاشته‌شده و محمد بن عبدالله بن عبدالعزیز الجدعان که پیشتر مسئول سازمان بازار سرمایۀ پادشاهی سعودی بود، جایگزین وی شده‎است. البته العساف به عنوان یک وزیر دولتی در کابینۀ رژیم آل‌سعود باقی خواهد ماند. در پی سقوط قیمت نفت خام در تابستان سال 2014 میلادی، اقتصاد عربستان ضربه‌ای سخت خورد، به حدی که دولت این کشور در سال گذشتۀ میلادی (2015) با کسری بودجۀ حدودِ 100 میلیارد دلاری مواجه شد. این موضوع منجر به مقروض شدنِ پادشاهی سعودی در داخل و خارج از عربستان برای جبران این کسری شد. در نهایت محمد بن سلمان، وزیر دفاع و جانشین ولیعهد عربستان، اوایل سال 95، طرحی موسوم به «چشم‌انداز 2030 عربستان» را برای ایجاد تغییرات اساسی در اقتصاد این کشور، معرفی کرد. در پی اجرایی این شدنِ این طرح، سلمان بن عبدالعزیز، پادشاه عربستان، در تاریخ 18 اردیبهشت طی احکامی سلطنتی وزاری جدیدی برای وزارتخانه‌های نفت، آب‌وبرق، حمل‌‎ونقل، امور تجاری، امور اجتماعی، حج و بهداشت منصوب کرد. طی این تغییرات، علی النعیمی، که بیش از دو دهه سمت وزارت نفت عربستان را برعهده‌داشت، کنار گذاشته شد، اما العساف در موقعیت خود باقی ماند. به نظر می‌رسد حضور العساف در یک برنامۀ محبوب تلویزیونی در عربستان در اخراج وی از کار بی‌تاثیر نبوده باشد. این مقام سعودی ماه گذشته همراه با 2 مقام دیگر در این برنامه حضور یافت و سعی کرد از طرح‌های ریاضتیِ اخیر در عربستان دفاع کند. اما در نهایت، مردم عربستان به انتقاد از اظهارات این وزیر پرداختند و آن‎‌ها را قانع‌کننده ندانستند. برخی از تحلیل‌گران بر این باورند که طرح چشم انداز 2030 عربستان تاکتیکی برای منحرف کردن توجه مردم عربستان از خصوصی‎سازی تدریجی شرکت ملی نفت آرامکو، پول‌سازترین مؤسسه در کشور است؛ موسسه‎ای که همه چیز به آن بستگی دارد. جالب اینجاست که خالد بن عبدالعزیز الفالح که در اردیبهشت ماه جاری جایگزین وزیر کهنه‌کار نفت عربستان شد، پیشتر مدیر عامل آرامکو بود. در صندوق ذخیره ارزی که شاهزاده محمد بن سلمان از آن سخن می‎گوید درآمد 2 تریلیون دلاری آرامکو که قرار است در کشور سرمایه گذاری شود در نهایت تحت کنترل این شاهزاده جاه‎‏طلب خواهد بود. نشریه ایندیپندنت پیشتر در گزارشی نوشت اظهارات محمد بن سلمان دربارۀ اینکه خصوصی سازی آرامکو باعث شفافیت و کاهش فساد می‌شود، همچنان با بدبینی عمومی مواجه است. به گفتۀ جیسون تووی، اقتصاددان بخش خاورمیانه شرکت تحقیقاتی مشاوره‌ای «کاپیتال اکونومیکس»، طرح چشم‌انداز 2030 عربستان چندان حاوی طرح جدیدی نیست و کماکان دچار ضعف‌های مهمی است که مستلزم رسیدگی سیاستگذاران است. این کارشناس ادعای بن سلمان مبنی بر استقلال عربستان از نفت تا سال 2020 را غیرقابل قبول دانسته بود. براساس اعلام مؤسسۀ اعتیارسنجی فیچ، در طول هفت ماه اولِ سال 2016 میلادی، سپردۀ کلی دولت سعودی در «آژانس پول عربستان سعودی» (سما) با کاهش 92 میلیارد ریال سعودی روبرو شد و به 1.070 میلیارد ریال سعودی یا معادل حدود 46 درصد تولید ناخالص ملی رسید. در این گزارش آمده است که بدهی کلیِ پادشاهی عربستان تا پایان سال 2016 به احتمال زیاد به میزانی معادل با 14.7 درصد از تولید ناخالص داخلی خواهد رسید. این رقم در سال 2014، 1.6 درصد بود. به گزارش پرس تی وی، صندوق بین‌المللی پول در ماه آوریل (فروردین/اردیبهشت) پیش‌بینی کرد که اقتصاد عربستان در سال 2016 تنها 1.2 درصد و در سال 2017، 1.9 درصد رشد خواهد کرد.