چرا آزادسازی موصل از چنگ داعش به تاخیر افتاد؟/ اوضاع پساداعش عراق بعد از نبرد موصل

ژوئن سال 2014 بود که ابوبکر البغدادی در مسجد موصل خلافت خود در ممالک اسلامی را اعلام کرد. آن هم با آن شکل و شمایل عجیب که برای خارجی‌های وحشی جذابیت داشته باشد. اما خیلی زود دولت عراق این ویدئو را جعلی اعلام کرد. جعلی بودن ویدئوی داعش یعنی رویای تشکیل دولت اسلامی و خلافت بر مسلمین برای البغدادی و سایر تکفیری‌ها و همینطور فتنه انگیزی و امید به ادامه روند جنگ‌های داخلی در عراق توسط آمریکا، اسرائیل و عربستان به زودی به کابوس تبدیل خواهد شد. کابوسی که با صدور فرمان تشکیل الحشد الشعبی و حمایت مرجعیت حکیم شیعی در عراق و همینطور دست برداشتن دولتی‌ها از اختلافات و بازسازی ارتش و پلیس در عراق، با بازپس گرفتن و آزادسازی تکریت، فلوجه و رمادی و سایر شهرها و مناطقی که توسط داعش اشغال شده بود، همچون سیل خروشان، خانه بی‌بنیان داعش را در عراق را از بین برد و اکنون زمان آزادسازی موصل فرا رسید.

موصل سومین شهر پرجمعیت عراق بعد از بغداد و بصره است که ساکنین آن شامل اعراب، کردها و اقلیت ترکمن‌ها می شود. اهالی موصل اکثرا از اهل تسنن هستند ولی اقلیت‌هایی از شیعیان و همینطور مسیحیان نیز در این شهر زندگی می‌کنند. موصل در ابتدای اشغال توسط داعش شاهد مهاجرت گسترده ساکنین خود به مناطقی در ترکیه یا حتی اروپا بود و قوانین و اعمال غیر انسانی داعش در این شهر طی دو سال گذشته همواره به یکی از سوژه‌های اصلی رسانه‌ها برای تخریب وجهه مسلملنان در سراسر دنیا تبدیل شده بود. سه میلیون آواره در دو سال گذشته، محصول همین وحشی‌گری‌های داعش در موصل و سایر شهرهای اشغال شده توسط آنها بود.

اما چند عامل نبرد با داعش در موصل را به تعویق انداخت. تعیین راه‌حل های نظامی برای شکست داعش که از تاکتیک شرم‌آور استفاده از سپر انسانی استفاده می‌کرد، در میان اختلافات سیاسی و نابه‌هنگام بین دولت‌مردان عراقی، ساز همیشه مخالف کردهای عراق و همینطور دخالت‌های کشورهای خارجی به خصوص آمریکا، ترکیه و عربستان سعودی، مانع بزرگی در ایجاد یک ائتلاف سراسری برای شکست داعش در موصل و سایر شهرهای شمالی عراق در یک سال گذشته بود. تعیین تکلیف حضور نیروهای نظامی غیر دولتی در نبرد برای آزادسازی موصل به خصوص نیروهای بسیج مردمی عراق (الحشد الشعبی) که مورد مخالفت عربستان و آمریکا (و در این اواخر ترکیه) قرار گرفته بودند نیز، ترکیب نظامی عراقی‌ها را برای حضور در این نبرد در اوضاع نامعلومی قرار داده بود. از همه‌این چالش‌ها هم که بگذریم، مساله مهم اوضاع امکانات شهری در موصل و حل معضل آوارگان این شهر، چه آوارگانی که با ورود داعش از این شهر گریختند و چه آن خانواده‌هایی که در نبرد آزادسازی اخیر، مجبور به ترک خانه‌هایشان می‌شوند و همینطور دخالت نظامی آشکار ترکیه در موصل و اصرار اردوغان به تبدیل این جنگ، از یک چالش ملی برای عراقی‌ها به یک جنگ تاریخی و مذهبی، مهمترین عواملی بودند که نبرد برای آزاسازی موصل از چنگال داعش را به تاخیر انداختند.

با همه این اوصاف نیروهای عراقی شامل لشکر 15 و 16 ارتش عراق، یگان‌های ویژه مبارزه با تروریسم، پلیس فدرال، پلیس استان نینوی، الحشد اشعبی (نیروهای مردمی شیعیان)، الحشد العشایری، نیروهای کرد پیشمرگه (به رهبری بارزانی)، الحشد الوطنی (نیروهای مردمی اهل تسنن) و همچنین نیروهای الحشد الشبک (اقلیت‌های مذهبی مسیحیان و صائبیان) از بامداد دیروز، جهاد علیه تکفیری‌های داعش را آغاز کردند. نبردی که اکنون طبق آخرین اخبار موجب فرار نیروهای داعش از سمت چپ شهر موصل و عقب‌نشینی آنها از روستاهای جنوبی و تصرف برخی مناطق جنوبی تا مرز 20 کیلومتری موصل توسط نیروهای عراقی گردیده است. اکنون نبرد آزادسازی موصل تحت شعاع دو مشکل قرار دارد. مشکل اول احتمال فراری دادن عناصر داعش از موصل، وپناه بردن به برخی شهرهای سوریه از جمله رقه، تدمر و دیرالزور است. فراری که با موافقت و حمایت پشت پرده آمریکا و عربستان سعودی قرار است، اتفاق بیفتد. پیتر کوک، سخنگوی وزارت دفاع آمریکا، در اظهار نظری مشکوک، مبنی بر عدم مداخله نیروهای آمریکایی در نبرد زمینی موصل، به بهانه قوت فزاینده نیروهای عراقی، بر قوت عملیاتی شدن این «احتمال» افزوده است. آمریکا اکنون صرفا با پشتیبانی در حملات هوایی به کمک نیروهای عراقی آمده است.

مشکل دوم، دخالت نظامی آشکار ترکیه در عراق و در نبرد آزادسازی موصل است. اردوغان که همچنان با خیالات توسعه طلبانه تاریخی خود به دخالت در امور سوریه و عراق می‌پردازد، با استقرار یک گردان سه هزار نفری در پادگان بعشیقه در شمال شرق موصل به طور علنی به حاکمیت عراق و حق دولت و مردم این کشور در تعیین سرنوشت کشور خود تعرض کرده است. حیدر العبادی، نخست وزیر عراق و سایر مقامات عراقی از جمله نیروهای پیشمرگه کرد و حتی مقتدی صدر و طرفداران وی (با تجمع در مقابل سفارت ترکیه) به طور مکرر این اقدام ارتش ترکیه را محکوم کرده‌اند و خواستار خروج نیروهای ترکیه از خاک کشورشان شده‌اند. موضوعی که در این چند روز صرفا با تهدیدات و سخنان وقیحانه اردوغان و سایر مقامات ارشد دولت ترکیه مواجه شده است. برخی خبرها حاکی از آن است که اردوغان با طرح دعوای مذهبی و تاکید بر جمعیت اکثریتی اهل تسنن مردم موصل، به مخالفت صریح با حضور نیروهای شیعه مردمی عراق (الحشد الشعبی) و حضور مستشاری نیروهای ایرانی در نبرد موصل پرداخته است و با لشکرکشی به عراق، به دنبال نفوذ مذهبی و توسعه طلبی عثمانی در خاک عراق است. امری که تا حدی اردوغان در پیشبرد آن موفق بوده است.

طی اخبار واصله از عراق نیروهای الحشد الشعبی، هر چند به طور محدود فرماندهی برخی از محورهای نبرد آزادسازی موصل را برعهده دارند، اما برای جلوگیری از حملات گردان‌های نظامی ترکیه به محاصره منطقه بعشیقه و پادگان نظامی آن روی آورده‌اند. موضوعی که موجب اتلاف توان و وقت نیروهای حشد الشعبی گردیده است و دولتمردان ترکیه و عربستان را خوشحال خواهد کرد. سنگ‌اندازی‌های آمریکا و عربستان در مسیر ورود نیروهای مردمی (الحشد الشعبی) به میدان نبرد با داعش، اکنون فضا را برای افزایش تهدیدات ترکیه و تخریب وجهه و توان نیروهای الحشد الشعبی مهیاتر کرده است.