اهداف آنکارا از زیر سوال بردن توافق لوزان و سایکس پیکو

خبرگزاری مهر: «توافقنامه لوزان» نام پیمان صلحی بود که در لوزان سوئیس در سال ۱۹۲۳ میان ترکیه از یک سو و متفقین از سوی دیگر به امضا رسید و باعث به رسمیت شناخته شدن کشور تازه‌بنیاد ترکیه از سوی کشورهای جهان شد. متفقین پس از پیروزی در جنگ جهانی اول برای تنبیه امپراتوری عثمانی طی پیمانی به نام توافق «سور» قلمروی این امپراتوری را به منطقه آناتولی که اهالی آن منحصرا ترک‌تبار بودند، محدود کردند؛ در آن هنگام، بریتانیا و فرانسه تنگه‌های «داردانل» و «بسفور» و شهر استانبول را در تصرف خود داشتند. بر اساس همین پیمان ساحل غربی آناتولی نیز به یونانی‌ها داده شد و مقرر شد یک ارمنستان بزرگ مستقل و یک منطقه خودمختار کردنشین در بخش‌های شرقی آناتولی ایجاد شود؛ و این به معنای تجریه و پایان امپراتوری عثمانی بود. این پیمان اعتراض و شورش ملی گرایان ترک را در پی داشت. آنها با کمک بلشویک‌های روسیه کشور جدیدالتاسیس ارمنستان بزرگ را از بین برده و قلمروی ارامنه را محدود به سرزمین کوچک ارمنستان امروزی در ناحیه قفقاز کردند و سپس به جنگ یونان رفتند. در ماه اوت سال ۱۹۲۱ میلادی ترک‌ها پس از یک نبرد سه هفته‌ای یونان را از رودخانه «ساکاریا» عقب رانده و تا یک سال بعد موفق شدند به طور کامل نیروهای یونانی را تا دریای اژه عقب برانند. پیروزی های نیروهای ملی‌گرای ترکیه سرانجام باعث شد مقامات کشورهای متفق چون یونان، فرانسه، بریتانیا، ایتالیا، ژاپن، رومانی و پادشاهی صرب‌ و کروات‌ و اسلوونی چاره ای نداشته باشند جز اینکه در ۲۴ ژوئن سال ۱۹۲۳ میلادی در شهر لوزان سوئیس برای صلح با ترکیه و ملغی کردن توافق «سور» پشت میز مذاکره بنشینند. براساس پیمان جدید که به توافق لوزان معروف شد ترک‌ها تنگه‌های داردانل و بسفور، شهر استانبول، بخش اروپایی ترکیه و نیز ساحل شرقی دریای اژه را بازپس گرفتند و ترکیه مدرن را پایه گذاری کردند. همچنین موافقت‌نامه سایکس-پیکو توافقی سری میان بریتانیای کبیر و فرانسه بود که در ماه مه ۱۹۱۶ در خلال جنگ جهانی اول و با رضایت روسیه برای تقسیم امپراتوری عثمانی منعقد شد. این توافق‌نامه به تقسیم سوریه، عراق، لبنان و فلسطین میان فرانسه و بریتانیا منجر شد. این مناطق قبل از آن تحت کنترل ترک‌های عثمانی بودند. پس از گذشت صد سال از معاهده سایکس پیکو در هفته ها و روزهای اخیر شاهد اظهاراتی از سوی مقامات ارشد ترکیه در انتقاد از توافق لوزان و سایکس پیکو بوده ایم. «رجب طیب اردوغان» رئیس جمهور روسیه چندی پیش توافق نامه ۱۹۲۳ لوزان را مورد انتقاد قرار داد که به اعتقاد بسیاری از کارشناسان منظور وی از تصمیمات گرفته شده در این توافق درباره خاورمیانه و بخش های از عراق امروز است. همچنین چند روز قبل «نعمان کورتولوش» معاون نخست وزیر ترکیه در همایشی در استانبول با انتقاد از معاهده سایکس پیکو گفت در سال ۱۹۱۶ برندگان جنگ جهانی اول دور هم نشستند و بدون توجه به مسایل تاریخی و فرهنگی مردم خاورمیانه مرزهای مصنوعی را ترسیم کردند که عامل بسیاری از مشکلات امروز خاورمیانه است. اظهارات مقامات ترکیه و انتقادات آنها از توافقات لوزان و سایکس پیکو در هفته های اخیر و ورود نظامی این کشور به شمال سوریه و عراق و اصرار این کشور به مشارکت در عملیات آزادسازی موصل که قرار است در روزهای آینده آغاز شود با وجود مخالفت ها و هشدارهای دولت مرکزی عراق، تردیدهایی را درباره نیات واقعی و پشت پرده مقامات آنکارا به وجود آورده است. نیاتی که می تواند صرفا از طریق هماهنگی ها و توافقات سری پشت پرده این کشور با شرکای غربی خود به ویژه آمریکا محقق شوند. «صادق ملکی» کارشناس ارشد خاورمیانه درباره اظهارات اردوغان درباره توافق نامه لوزان و اظهارات وی درباره عراق و اصرار وی به مشارکت ترکیه در عملیات آزادسازی موصل با وجود مخالفت بغداد معتقد است: گویا اردوغان علاوه بر آنکارا بر بغداد نیز حکمرانی می نماید. بی شک جسارت اردوغان در بکارگیری ادبیاتی که طی آن حقوق و حاکمیت کشور ها در آن نادیده گرفته می شود، نمی تواند حاصل بهره گیری از قدرت و قابلیت های درونی جامعه متفرق و چند قطبی ترکیه باشد. وی معتقد است بحران صوری روابط آنکارا- واشنگتن را نباید باور کرد. در خاورمیانه اگر ستون و پای اول آمریکا، اسرائیل است، ستون و پای دوم آمریکا، ترکیه است. وی معتقد است پروژه خاورمیانه جدید نمرده است بلکه بازبینی و باز تعریف گردیده است و اردوغان در خدمت پروژه خاورمیانه جدید است. همچنین پروفسور «نادر انتصار» استاد علوم سیاسی دانشگاه آلابامای جنوبی آمریکا درباره علت اظهارات اخیر مقامات ترکیه و انتقاد آنها از توافقات لوزان و سایکس پیکو به خبرگزاری مهر گفت: مدتی است که به نظر می رسد ترکیه و یا حداقل برخی از مسئولان این کشور نمی توانند در خصوص این مسئله که آیا امپراطوری عثمانی را احیاء کنند و یا اینکه ترکیه را یک کشور مدرن در حال صلح با همسایگانش حفظ کنند، تصمیم گیری کنند. وی در ادامه گفت: همچنین در حال حاضر توهمی وجود دارد مبنی بر اینکه نئو عثمانی گری هنوز در قرن بیست و یکم پایدار است. من بر این باورم که شرکای ترکیه در ناتو از جمله آمریکا از این مسئله آگاه هستند و می خواهند از این کارت ترکی خود در پیشبرد اهداف و برنامه های کلان تر خود در قالب خاورمیانه بزرگ استفاده کنند. انتصار درباره موافقت احتمالی پشت پرده آمریکایی ها درباره احتمال تلاش ترکیه برای الحاق بخش هایی از خاک عراق از جمله منطقه نفت خیز موصل به خاک خود، گفت: چیزی که ما باید درباره سیاست خارجی آمریکا در خاورمیانه بدانیم این است که سیاست سیال است یعنی هر سناریویی محتمل است. با این حال من فکر نمی کنم که دولت کنونی آمریکا از الحاق موصل توسط ترکیه حمایت کند. وی در ادامه گفت: دولت اوباما ممکن است تجاوزات دوره ای نظامی ترکیه در خاک عراق را تحمل کند، اما بطور علنی از الحاق خاک کشور همسایه ترکیه به این کشور که از متحدان آمریکا است حمایت نخواهد کرد. انتصار درباره اختلافات ترکیه و متحدانش در ناتو بر سر مسئله کردهای ترکیه و احتمال حمایت آمریکا از تشکیل یک دولت مستقل کردی در منطقه، گفت: ترکیه و متحدانش در ناتو وقتی که به مسئله کردهای ترکیه می رسند با هم اختلاف نظر دارند. البته غرب روابط بسیار نزدیک ترکیه با اقلیم کردستان عراق را پذیرفته و از افتادن این اقلیم تحت چتر ترکیه حمایت کرده است. با این حال نه آمریکا و نه هیچ یک از کشورهای عمده غربی در حال حاضر از ایجاد یک دولت مستقل کردی حمایت نمی کنند. وی درباره موضع احتمالی روسیه درباره تشکیل چنین دولت مستقل کردی و یا تلاش احتمالی ترکیه برای الحاق بخش هایی از خاک عراق به خاک خود گفت: این مسئله درباره روسیه هم صادق است زیرا مسکو از بروز بی ثباتی های بیشتر در کشورهای همسایه خود نگران است. انتصار درباره احتمال حمایت دولت های بعدی آمریکا از الحاق بخش هایی از خاک عراق به ترکیه گفت: این مسئله ممکن است اما احتمال آن زیاد نیست، مگر اینکه در آمریکا رئیس جمهوری غیرقابل پیش بینی و دم دمی مزاج روی کار آید و کنگره هم بیشتر از آنچه اکنون است در سیطره راست گراهای افراطی قرار گیرد.