سلفی‌گری، بلای جان روابط عربستان و مصر

دیپلماسی ایرانی: پس از بیانیه تند و تیز کنفرانس اسلامی ماه گذشته در مرکز چچن که در آن با رویکردی انتقادی آمده بود "گروه های وهابی و سلفی بخشی از اسلام سنی نیستند"، الازهر مصر تلاش کرده تا از تبعات این کنفرانس فاصله بگیرد. چرا که وهابیون و سلفی ها از گروه های برجسته در عربستان سعودی به شمار می روند. این کنفرانس با عنوان "سنی ها چه کسانی هستند؟" بیست و پنجم تا بیست و هفتم اوت در گروزنی، مرکز چچن، برگزار شد و احمد الطیب، خطیب ارشد دانشگاه الازهر به همراه هیاتی پرشمار از مصریان در آن شرکت داشتند. اگرچه الازهر تلاش داشته تا نقش خود را در این کنفرانس کم اهمیت جلوه دهد اما تبعات آنچه در این نشست روی داد، به ویژه برای رابطه قاهره ـ ریاض هنوز مشخص نیست. عباس شومان، معاون شیخ الازهر، ششم اوت با انتشار بیانیه ای گفت که الازهر حامی مالی این کنفرانس نبوده است و هیات این دانشگاه در فعالیت های این کنفرانس یا بیانیه پایانی آن مشارکتی نداشته است. به گفته شومان، نقش الازهر در این کنفرانس به سخنرانی الطیب در مراسم افتتاحیه محدود شده که در متن این سخنرانی هم هیچ انتقادی از وهابیون و سلفی ها وجود ندارد. شومان گفته، به اعتقاد او اگر برگزارکنندگان این کنفرانس در بیانیه پایانی خود به سخنان احمد الطیب مراجعه می کردند از این جنجال پیشگیری می شد. احمد الطیب 25 اوت در سخنرانی آغازین این کنفرانس گفت که "جامعه سنی به اشعریون، ماتُریدون و اهل حدیث" (اشاره به سلفی ها) اشاره دارد. این سخنان الطیب در تضاد با بیانیه پایانی بود که تعریف سنی ها را به پیروان اشعریون و ماتریدون، پیروان چهار مکتب فقهی اهل سنت (حنفی، مالکی، شافعی و حنبلی) و پیروان تصوف ناب محدود کرده بود. شرکت کنندگان اما در بیانیه پایانی آورده اند که "تلاش های اخیر بنیادگرایان برای مصادره عنوان اسلام سنی بر جامعه سنی مذهب ها تاثیر گذاشته و به همین دلیل جلوگیری از این انحراف شدید و خطرناک و بازگشت به مسیر درست ضرورت داشته و از اهمیت بسیاری برخوردار است." در این بیانیه همچنین مهمترین مدارس اسلامی به موسسات قدیمی و معتبری چون دانشگاه الازهر، دانشگاه القرویین (مراکش)، دانشگاه الزیتون (تونس) و دانشگاه حضرت الموت (یمن) محدود شده است. دبیرخانه شورای علمای ارشد عربستان سعودی در واکنش به توصیه های مطرح شده در بیانیه پایانی این کنفرانس، ضمن هشدار نسبت به اختلاف افکنی میان مذاهب مختلف اسلامی، اعلام کرد که چنین اقداماتی بیشتر از این که متحدکننده جامعه اسلامی باشد تفرقه افکنانه است. ریاض از انقلاب 30 ژوئن 2013 یکی از حامیان جدی عبدالفتاح السیسی، رییس جمهوری مصر، بوده است. احمد کریم، استاد فقه تطبیقی دانشگاه الازهر، می گوید از آن جایی که این کنفرانس به جامعه سنی ها خطر بنیادگرایانی را که به دنبال مصادره به مطلوب عنوان اسلام سنی هستند، را گوشزد کرد در مجموع نشست مثبتی بود. احمد کریم به المانیتور می گوید: «سلفی ها خود تلاش کرده اند تا این ایده را ترویج کنند که تنها سنی های واقعی هستند. آنها به دنبال این بودند که اشعریون را که الازهر تایید کرده را از جامعه سنی ها کنار بگذارند. آنها حتی از این هم فراتر رفتند و در کتاب دایره المعارفی که توسط مجمع جهانی جوانان مسلمان عربستان سعودی منتشر کرده، ما را جزء غیرمومن خوانده اند.» واکنش ها به بیانیه پایانی کنفرانس چچن به همین جا ختم نشد. کاربران سعودی با راه اندازی هشتگی در توئیتر ضمن حمایت از واکنش عربستان، بیانیه پایانی این کنفرانس را پیام روسیه به عربستان سعودی خواندند. در حالی که برخی دیگر از کاربران نیز دو طرف را به خودداری از درگیری فراخوانده و هشدار می دادند که این مساله می تواند بحران های سیاسی منطقه را به درگیری های فرقه ای تبدیل کند. از طرف دیگر، برخی نیز با هشگ "کنفرانس چچن" به استقبال از نتایج این نشست رفته و چنین اقداماتی را گامی درست در جهت مبارزه با تروریسم خواندند. محمد الشیخ، نویسنده سعودی، در توئیتر خود نوشت: «حضور احمد الطیب از دانشگاه الازهر در کنفرانس گروزنی ما را مجبور خواهد کرد که رفتارمان را در قبال مصر تغییر دهیم. کشور ما به مراتب مهمتر از مصر است و السیسی برود به جهنم. ما قبلا از السیسی حمایت کردیم چون اخوان المسلمین و سلفی ها، هر دو، دشمنان ما هستند. اما مصر در گروزنی پشت خود را به ما کرد. پس ما هم باید اجازه دهیم که به تنهایی با سرنوشت خود روبه رو شود.» الشیخ معتقد است که کنفرانس چچن به طور مشخص عربستان سعودی را نشانه رفته است. او معتقد است که عربستان سعودی باید به حضور الازهر در این کنفرانس واکنشی جدی و محکم نشان دهد. در مقابل علی قوما، یکی از مفتی های الازهر که در کنفرانس چچن حضور داشته و همواره به دلیل انتقادهای کوبنده اش از سلفی ها شناخته شده است، می گوید که تنها سه درصد از مسلمانان سلفی هستند در حالی که اکثریت مسلمانان (سنی) را اشعریون تشکیل می دهند. محمد صادق اسماعیل، رییس مرکز عربی مطالعات سیاسی و استرات‍ژیک، اما با اشاره به تحولات اخیر به المانیتور می گوید، مصر و عربستان در حوزه هایی منافع مشترک دارند به همین دلیل با وجود اهمیت مسائل مذهبی برای سیاست خارجی عربستان سعودی، بعید است که این رابطه تحت تاثیر تحولات اخیر قرار بگیرد. البته تمامی کارشناسان چون محمد صادق اسماعیل چنین خوشبین نیستند. به نظر می رسد برای این که ببینم آیا روابط مصر و عربستان دستخوش تحولات اساسی خواهد شد یا خیر، باید به انتظار روزهای آینده نشست.