امید درباره بهبود روابط تهران با آنکارا

خبرگزاری فارس: بامداد شنبه، 15 ژوئیه 2016 بود که خبری در رسانه‌های جهان منتشر شد: ارتش ترکیه بار دیگر دست به کودتا زده است. خبر به سرعت در رسانه‌ها پیچید. نیروهای ارتش، تلوزیون دولتی ترکیه و فرودگاه آتاتورک را اشغال کردند و با بستن پل بسفر، مانع از رفت و آمد خودروها شدند. نخست وزیر نیز ترکیه کودتا را تایید کرد و ارتش ترکیه اعلام کرد که کنترل کشور را در اختیار دارد. در این بین اما درخواست اردوغان از مردم برای به خیابان آمدن و حمایت از دولت، برگ دیگری را از وقایع آن شب پرهیجان رقم زد. پاسخ مثبت مردم به درخواست اردوغان مهمترین عاملی بود که باعث شد این کودتا شکست بخورد. این روز را می‌توان یک نقطه عطف تاریخی برای ترکیه خواند. کودتای دیگری در ترکیه رخ داد، ولی این بار ناموفق. اتفاقی که باعث شد رجب طیب اردوغان رییس جمهور ترکیه، خطر را بیخ گوش خود احساس کند. اما این بار مردم ترکیه بودند که جلوی کودتاچیان را گرفتند و نگذاشتند ارتش ترکیه دولت اردوغان را سرنگون کند. «احمد داووداوغلو» نخست‌وزیر سابق ترکیه در مصاحبه با الجزیره نیز گفت: «پیش از این هم با کودتا مواجه شده بودیم، اما این بار مردم در کنار حکومت ایستادند. فرماندهان ارتش اجازه ندادند این اقدام غیر قانونی به نتیجه برسد. مردم ترکیه نشان دادند که از لحاظ دموکراتیک رشد کرده‌اند. امشب شب عزت ماست. اکنون زمان مناسبی برای حمایت از دموکراسی بود.» در این بین، این اتفاق بهانه اردوغان برای حذف مخالفانش شد. هرچند وی تا قبل از کودتا توانسته بود پلیس و برخی عوامل داخلی معترض را از سیستم اداری بیرون کند، اما در پاکسازی ارتش و دستگاه قضایی اش موفق نبود و این اتفاق بهانه‌ای شد تا وی همه مخالفانش را از ارتش، دستگاه قضایی و دستگاهای مختلف دیگر کنار بزند. در صحنه بین الملل اما هرچند ترکیه در ماه‌های اخیر با تصمیمات و اقدامات جنجالی‌اش تا حدی در منطقه منزوی شده بود، ولی کودتای ناکام باعث شد تا این انزوا بیش از پیش به خصوص در ارتباط با کشورهای غربی، افزایش یابد. تا دستکم چند هفته پیش از کودتا ترکیه بر خلاف سیاست تنش صفر با همسایگان، تقریبا با تمام کشورهای پیرامونی خود با مشکل مواجه بود. حمله ترک‌ها به جت روسی یکی از این موارد بود که پیش از کودتا باعث شده بود روابط ترکیه و روسیه رو به سیاهی برود. در نتیجه این حمله، روسیه با تحریم اقتصادی ترکیه به دنبال تنبیه اردوغان و اجبار او به عذرخواهی بود. از طرفی مواضع ترکیه در قبال بحران سوریه، اعم از حمایت از تروریست‌ها، خرید نفت از آن‌ها و باز گذاشتن مرز خود برای انتقال تسلیحات آنها یکی دیگر از دلایل انزوای این کشور بود. اما کودتای ژوئیه و برخی شواهد موجود که نشان داد آمریکا و برخی از کشورهای منطقه احتمالا در کودتا دست داشته‌اند، روابط آنکارا با غرب را هم با چالش مواجه کرد. شبکه الجزیره به نقل از یکی از مشاوران ارشد اردوغان نوشته است که فتح‌الله گولن پشت کودتا بوده است. بینالی ایلدریم نخست وزیر کنونی و داوود اوغلو، نخست وزیر سابق ترکیه نیز انگشت اتهام را به سمت فتح الله گولن نشان دادند. به نظر می‌رسد این مسئله موجب تغییر دیدگاه دولت و مردم ترکیه نسبت به غرب شود. حمایت‌های پی در پی ایران و روسیه از دولت اردوغان در برابر کودتا و از طرف دیگر سکوت غرب و همچنین شماری از کشورهای عربی از جمله عربستان باعث شد تا ترکیه بهتر بتواند متحدانش را شناسایی کند. کودتا ایران، ترکیه و روسیه را به هم نزدیک کرد پس از کودتا، مواضع ترکیه در قبال روسیه نرم‌تر شد. اردوغان که چند هفته قبل از «ولادیمیر پوتین» رئیس‌جمهور روسیه عذرخواهی کرده بود، در اولین سفر خارجی‌اش پس از کودتا به سن پترزبورگ رفت و با پوتین دیدار کرد. نخست وزیر ترکیه نیز به روسیه پیشنهاد داد تا در صورت نیاز می‌تواند از پایگاه اینجرلیک نیز استفاده کند. از طرف دیگر، مواضع ایران و ترکیه نیز پس از کودتا به هم نزدیکتر شد. «بینالی ایلدیریم» نخست وزیر ترکیه نیز در یک نشست خبری با اعلام اینکه «هیچ دو کشوری مثل ایران و ترکیه مسائل منطقه را درک نمی‌کنند» سعی کرد به مشترک بودن تهدیدات دو کشور و لزوم همگرایی آنها در این مورد بپردازد. از سوی دیگر نام محمدجواد ظریف، وزیر امورخارجه کشورمان نیز به عنوان یکی از اولین مقام‌های رسمی که بعد از کودتا به ترکیه سفر کرده‌اند، ثبت شد. وی ضمن دیدار و گفتگو با مولود چاووش اوغلو، وزیر امورخارجه ترکیه با شرکت در نماز جمعه همراه با همتای ترکش نشان داد که ایران از روند دموکراتیک در ترکیه حمایت میکند. دولت اردوغان در هفته‌های گذشته هرچند همچنان علیه «بشار اسد» رئیس‌جمهور سوریه صحبت کرده، اما در عین حال حضور وی در «دوره انتقالی» را ضروری و طبیعی توصیف کرده است. از طرف دیگر حضور «میخائیل بوگدانوف» نماینده ویژه پوتین در امور خاورمیانه در تهران و رایزنی‌های او با مقامات ایرانی در مورد بحران سوریه را نیز می‌توان برگ دیگری از این دفتر برشمرد. علاوه بر افزایش همکاری‌های اقتصادی و تجاری، همکاری نظامی ایران و روسیه در قبال سوریه و در جدیدترین مرحله موافقت با استفاده موقت روسیه از پایگاه هوایی شهید نوژه همدان، یکی دیگر از نشانه‌های نزدیکی ایران و روسیه است. ایران پس از انقلاب اسلامی ایران به هیچ کشوری اجازه استفاده از پایگاه‌هایش برای مسائل نظامی نداده است و این همکاری عمق ارتباط استراتژیک ایران با روسیه را با اثبات می‌رساند. این قضیه نشان داد که هر چند روسیه با کشورهایی مثل ترکیه و امریکا ائتلاف می‌کند اما در نهایت این ایران است که شریک قابل اعتماد روس‌ها در نبرد با تروریسم خواهد بود. از طرف دیگر روسیه هم می‌خواهد بگوید که شریک قدرتمندی در منطقه دارد. تشکیل ائتلافی که منافع هر سه کشور را تامین می‌کند مجموع این اتفاقات باعث شد تا کارشناسان، نسبت به احتمال تشکیل ائتلاف سه جانبه ایران، ترکیه و روسیه در خصوص سوریه گمانه‌زنی کنند؛ ائتلافی که در صورت شکل‌گیری می‌تواند تاثیرات مثبت و بزرگی در منطقه داشته باشد. ترکیه می‌تواند با ایجاد روابط تجاری و اقتصادی جدی‌تر و بیشتر با روسیه، اوضاع اقتصادی‌اش را تا حد زیادی بهبود بخشد. از طرفی این ائتلاف می‌تواند به حل معضل سوریه کمک شایانی کند. ترکیه می‌تواند با بستن مرزهای مشترکش با سوریه مانع از ورود تسلیحات و ادوات جنگی تروریست‌ها به این کشور شود. در عین حال روسیه هم احتمالا در ارتباط با مسئله کردها همکاری بیشتری با ترکیه خواهد داشت. لذا تشکیل این ائتلاف میتواند نقش مهمی در آرامش و ثبات منطقه داشته باشد. با این حال هرچند نشانه‌هایی از شکل‌گیری چنین همکاری سه‌جانبه بروز کرده، اما به نظر می‌رسد هنوز برای اعلام اینکه یک ائتلاف شکل گرفته زود است و باید منتظر بود و دید در هفته‌های آینده تحولات به کدام سمت پیش می‌رود.