احتمال پایان مذاکرات صلح سوریه

خبرگزاری تسنیم: روزنامه الکترونیکی «رأی‌الیوم» در مقاله‌ای در ستون «سخن سردبیر» به ‌قلم «عبدالباری عطوان» تحلیلگر مطرح جهان عرب نوشت: دلایل واقعی استعفای محمد علوش و «اخراج» الزعبی از هیات مذاکرات سوریه در ریاض چیست؟ آیا روزهای آینده شاهد استعفاهای دیگری خواهیم شد؟ آینده مذاکرات ژنو چه می‌شود؟ بسیاری از کسانی که پرونده سوریه و تحولات آن را رصد می‌کنند، معتقدند که هیات عالی معارضان سوری برآمده از نشستی در ریاض تحت نظارت عربستان سعودی از انسجام بیشتر، نمایندگی گسترده‌تر و شانس بیشتری نسبت به هیات‌های سابق مانند «شورای ملی سوریه» یا «ائتلاف معارضان» برخوردار خواهد بود ولی وضعیت سردرگمی که بر هیات ریاض، که روز شنبه در پی استعفای محمد علوش به عنوان مذاکره کننده ارشد این هیات و نیز خبرها درباره اخراج «اسعد الزعبی» رئیس آن حاکم شد عکس این نظریه کاملا خوش‌بینانه را ثابت کرد. از همان روز نخست مذاکرات ژنو، روسیه و آمریکا به مشارکت «جیش الاسلام» در کنفرانس معارضان سوری در ریاض که به تشکیل هیات عالی معارضان منجر شد، اعتراض می‌کردند. روسیه و نظام دمشق گروه جیش الاسلام را یک گروه تروریستی می‌دانند؛ چرا که این گروه جنایات و قتل‌عام‌هایی در غوطه شرقی دمشق مرتکب شده است. ولی حکومت سعودی با بی‌توجهی به این اتهام‌ها، بر مشارکت جیش الاسلام در کنفرانس مذکور اصرار ورزید و بدین ترتیب با انتصاب محمد علوش در پست جدیدی به عنوان مذاکره کننده ارشد و اعزام وی به ژنو برای مشارکت در مذاکرات، در رویارویی با طرف‌های روسی و سوری قرار گرفت. به باور بسیاری از کارشناسان مسائل سوریه، محمد علوش از مهارت‌ها و تجربیات سیاسی و دیپلماتیک عالی برای بر عهده گرفتن این پست برخوردار نبوده است و انتصاب وی به سمت مذاکره کننده ارشد هیات معارضان به دلیل خویشاوندی با «زهران علوش» (پسر عمویش) رهبر و موسس جیش الاسلام صورت گرفت. زهران علوش، که با عربستان سعودی روابط نزدیکی داشت، در یک عملیات انفجاری در «غوطه شرقی» در ریف دمشق، که اعتقاد بر این است نظام دمشق مسئول آن بود، ترور شد. به باور ناظران، نخستین و بارزترین اشتباه علوش اظهارات معروف وی در بدو ورود به ژنو- برای نخستین بار- و یک روز مانده به از سرگیری مذاکرات بوده است. علوش آن زمان تأکید کرد: «بشار اسد» رئیس‌جمهوری سوریه نباید هیچ‌گونه نقشی در مرحله انتقالی داشته باشد و از قدرت یا از طریق راه‌حل سیاسی و یا مرگ کنار خواهد رفت. بسیاری از تحلیل‌گران در تفسیر حرف آخر این اظهارات وی یعنی «مرگ» گفتند که شاید این حرف از وجود یک طرح مورد توافق آمریکا، روسیه و عربستان سعودی برای ترور بشار اسد حکایت می‌کند. هر چند دلایلی، که علوش برای استعفای خود مطرح کرد، از قبیل «شکست سه دور از مذاکرات غیرمستقیم صلح در ژنو همزمان با تداوم درگیری‌ها و عدم حصول هیچ‌گونه پیشرفتی در پرونده انسانی»، موجه به نظر می‌رسد، ولی واضح است که دلایل قوی‌تری برای این استعفا وجود دارد که بارزترین آن می‌تواند پاسخ مثبت عربستان سعودی و برخی دیگر از کشورهای عرب حوزه خلیج‌فارس به خواسته‌های طرف روسی در جریان نشست چند روز اخیر طرفین در مسکو مبنی بر ضرورت کنار گذاشتن علوش و جیش الاسلام از هیات معارضان در مذاکرات، باشد. با وجود آن که «ریاض حجاب» رئیس کمیته عالی مذاکره کننده معارضان سوری تاکید کرده است که هنوز درباره استعفای علوش تصمیم‌گیری نشده، ولی قدر مسلم آن است که این یک استعفا و یا اخراج نهایی بود و همین مساله همچنین درباره اسعد الزعبی به عنوان رئیس هیات مذاکره کننده معارضان گفته می‌شود. با توجه به تجربیات هیات‌ها و سازمان‌های پیشین معارضان سوری از قبیل ائتلاف ملی، این زلزله‌ای، که معارضان سوری در ریاض را لرزاند، ممکن است پس لرزه‌ها و استعفاها و یا اخراج‌های دیگری نیز به دنبال داشته و آغازی برای پایان مذاکرات ژنو در شکل و شمایل کنونی خود باشد. در هر صورت، مذاکرات همچنان در یک دایره خالی در حال گردش است و هم اکنون نیز در بخش مراقبت‌های ویژه قرار گرفته است؛ زیرا از سرگیری مذاکرات طی چند هفته و چند ماه آینده به دلیل آغاز ماه مبارک رمضان و نیز آغاز فصل تابستان، سرگرم بودن دو قدرت جهانی حامی آن به سرکوب «داعش» و نزدیک بودن انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا بعید به نظر می‌رسد. پایان دادن به تسلط عناصر داعش بر فلوجه از سوی نیروهای عراقی و بسیج مردمی با حمایت و پشتیبانی هوایی آمریکا و نیز پیشروی‌های شبه‌نظامیان حزب «اتحاد دموکراتیک» (کٌردها در سوریه) می‌تواند موضع معارضان سوری را بسیار دشوار کند. صحنه سوریه به سرعت در حال تغییر است و استعفای علوش و برکناری الزعبی آن هم در این برهه بارزترین علامت‌های این تغییر است.