پاکستان در آستانه یک بحران سیاسی است

دیپلماسی ایرانی: چالش های سیاسی نواز شریف در میانه سومین دور از نخست وزیری وی در پاکستان بی‎پایان به نظر می رسد و او مرتبا از یک بحران به دامان بحرانی دیگر پرتاب می شود. کمتر از یک سال پس از این که نواز شریف از بحران سیاسی پس از انتخابات ۲۰۱۳ و اتهام مخالفان به رهبری عمران خان مبنی بر تقلب در انتخابات جان سالم به در برد، او بار دیگر در معرض توفانی قرار گرفته که می تواند حیات سیاسی اش را به طور جدی تهدید کند. نخست وزیر پاکستان مدت هاست که با افزایش نارضایتی‎های عمومی، تشدید اختلافات با نظامیان، چالش های امنیتی، و نزاع های سیاسی با مخالفان داخلی دست به گریبان است. «اسناد پاناما» فاش کرده که خانواده نواز شریف املاکی در لندن دارد، افشاگری که موقعیت او را در داخل پاکستان بیش از پیش متزلزل کرده است. نواز شریف با چالش های خارجی جدی نیز روبه روست و کاهش روابط اسلام آباد با ایالات متحده، هند و افغانستان معضلات سیاسی او را بیشتر کرده است. ریشه این مشکلات فعلی نواز شریف در تمایل شدید او برای انباشت قدرت، سبک متمرکز وی در حاکمیت و روش شخصی شده حکومت اوست. در این میان عدم حضور او در جلسات پارلمان در چند ماه گذشته، منتقدان و مخالفان را بیش از پیش خشمگین کرده است. چرا که در نتیجه این عدم حضور، بسیاری از تصمیم سازی ها درباره مسائل داخلی و خارجی در خارج از پارلمان انجام می شود. این شرایط باعث شده که نگرانی ها نسبت به شایستگی این تصمیم سازی ها و شفافیت آن ها، به عنوان یکی از ارکان اساسی حکومت دموکراتیک، افزایش یابد. همچنین عدم شفافیت و نظارت پارلمانی بر تصمیم سازی ها این تصور را در میان احزاب مخالف تقویت کرده است که پروژه های عمرانی در دولت نواز شریف به دوستان خانوادگی و شرکای تجاری وی اهدا می شود. مخالفان بر این باورند که نواز شریف از قدرت سیاسی خود برای افزایش ثروت و کسب و کارهای فامیلی استفاده می کند. نیرومند ترین چالشی سیاسی شریف از زمان به قدرت رسیدن مجدد وی در سال ۲۰۱۳، انتشار اسناد پاناما است که اقتدار اخلاقی وی را به شدت تحت الشعاع قرار داده است. این احتمال وجود دارد که نخست وزیر پاکستان بتواند از این بحران نیز جان سالم به در ببرد اما واقعیت این است که افشای این اسناد او را (به عنوان یک سیاستمدار) بسیار ضعیف تر خواهد کرد. کاملا روشن است که این تهدید به مراتب بد تر از تهدید شورش های عمران خان در ۲۰۱۴ است. (چرا که) برخلاف بحران پیشین که اغلب احزاب سیاسی از نواز شریف حمایت می کردند، این بار بیشتر این احزاب علیه نخست وزیر، با عمران خان، رهبر حزب تحریک انصاف، متحد شده اند و می خواهند در صورت اثبات سوءاستفاده مالی و پولشویی خانواده نواز شریف توسط دادگاه عالی، نخست وزیر از سمت خود استعفا دهد. همین حالا هم اختلاف نظرهای گسترده ای میان دولت و مخالفان بر سر دامنه تحقیقات کمیسیون تحقیق عالی دادگاه وجود دارد. مخالفان می خواهند که کمیسیون تحقیق بر اساس قوانین جدیدی که به تازگی تصویب شده فعالیت کنند و مشخصا درباره فساد مطرح شده درباره خانواده نواز شریف تحقیق کند. مخالفان همچنین تاکید دارند که قانون جدید باید به کمیسیون این اختیار را بدهد که از تمامی ابزار ها از جمله مشارکت شرکت های حسابرسی بین المللی و سازمان های دولتی مربوطه برای رسیدگی به این مساله استفاده کند. در مقابل، دولت می خواهد که تحقیقات درباره تمامی پاکستانی هایی باشد که نامشان در اسناد پاناما آورده شده است. در حال حاضر کمیسیونی متشکل از دولت و مخالفان برای حل این اختلافات تشکیل شده است. در همین حال، انور ظاهر جمالی، رئیس دیوان عالی قضایی، درخواست دولت برای تشکیل یک کمیسیون قضایی با هدف بررسی اتهامات مطرح شده در اسناد پاناما را رد کرده است. تقابل با ارتش همزمان با اختلافات سیاسی، تقابل دولت با ارتش معضلات نخست وزیر پاکستان را تشدید کرده است. گفته شده، در حال حاضر اختلافات جدی میان دولت نواز شریف و ارتش پاکستان بر سر عملیات قریب الوقوع مبارزه با تروریسم در ایالت پنجاب به وجود آمده است. ایالتی که پایگاه قدرت نواز شریف به شمار می رود. پس از بمبگذاری طالبان در لاهور در ماه مارس، ارتش پاکستان به صورت یکجانبه (بدون مشورت با دولت) تصمیم گرفت تا عملیاتی نظامی را علیه طالبان در پنجاب اجرا کند. مقام های محلی پنجاب تحت امر شهباز شریف، برادر جوان تر نواز شریف، با دخالت ارتش مخالفت کرده و اصرار کردند که خود رهبری عملیات را به دست بگیرند. دولت نواز شریف اصرار داشت که تصمیم گیری درباره این که چه نیروهایی باید در این عملیات حضور داشته باشند در حوزه اختیارات دولت (و نه ارتش) قرار دارد. مقام های ارشد نظامی پاکستان همچنین از سکوت نخست وزیر در برابر دستگیری کولبوشان یاداو، جاسوس هندی، از بلوچستان نیز خشنود نیستند. نواز شریف آنطور که مورد نظر نظامیان بود از این مسئله در مجامع بین المللی علیه هند استفاده نکرد. علاوه براین، در پی افشای اسناد پاناما، ارتش پاکستان با انتشار بیانیه ای از برکناری ۱۱ تن از فرماندهان ارشد به اتهام فساد خبر داد، اقدامی که به اعتقاد برخی ناظران سیاسی تاکتیکی است برای تحت فشار گذاشتن دولت به منظور رفع اتهام های مبنی بر دست داشتن در فساد. در جبهه خارجی، روابط اسلام آباد و دهلی به دلیل خودداری طالبان از مشارکت در گفت وگوهای صلح به شدت متشنج شده است؛ گفت وگوهای صلحی که به ابتکار ایالات متحده، چین، پاکستان و افغانستان آغاز شده است. طالبان نه تنها در گفت و گوهای صلح شرکت نکرد بلکه عملیات های خود در فصل بهار را شدت بخشید. حال کشته شدن ملا منصور، رهبر طالبان، در حمله هواپیماهای بدون سرنشین آمریکایی، مسائل را برای پاکستان بیش از پیش پیچیده کرده است. در همین حال، کابل فشار ها بر اسلام آباد برای اقدام کردن علیه شبکه حقانی، گروهی از طالبان که گفته می شود با القاعده در ارتباط است را شدت بخشیده است. عدم مقابله اسلام آباد با شبکه حقانی حتی باعث شده که رفتار ایالات متحده نیز در قبال پاکستان تغییر کند. کنگره طرح دولت اوباما برای فروش هشت هواپیمای نظامی به پاکستان را متوقف کرده است. ایالات متحده همچنین شرط ادامه یافتن کمک های نظامی خود را به پاکستان، سرکوب شبکه حقانی توسط اسلام آباد اعلام کرده است. تصمیم هایی که به اعتقاد پاکستانی ها، نتیجه لابی های موفق هند در واشنگتن بوده است چرا که پاکستان به پشتگرمی چین، برای رقیب خود (هند) که تلاش می کند تا عضویت دائم در شورای امنیت سازمان ملل را به دست بیاورد چنگ و دندان نشان می دهد. در مجموع، با توجه به فضای آشفته سیاسی پاکستان، اگر اختلافات مخالفان و دولت بر سر نحوه فعالیت کمیسیون تحقیق درباره فساد در این کشور حل نشود، شرایط می تواند به طرز غیرمنتظره ای از کنترل خارج شود. عمران خان همین حالا هم تهدید کرده که حامیان خود را به خیابان ها کشانده و در مقابل محل اقامت نخست وزیر دست به تحصن خواهد زد. در صورتی که این بحران ادامه پیدا کند، احتمال بالا گرفتن یک بحران تمام عیار سیاسی در پاکستان بسیار زیاد خواهد بود، بحرانی که در این برهه توان مدیریت کردن آن را نخواهد داشت.