هزینه سنگین بحرین برای همراهی با عربستان

دیپلماسی ایرانی: اعدام شیخ نمر باقر النمر در اوایل ژانویه توسط عربستان سعودی، خشم شیعیان در بحرین را برانگیخت و اعتراض ها به این امر با واکنش خشونت آمیز پلیس روبه رو شد. کشمکش های دیپلماتیک عربستان و ایران که پس از اعدام این روحانی برجسته روی داد و با حمله معترضان به سفارت عربستان در تهران و کنسولگری این کشور در مشهد همراه بود، باعث شد بحرین به عنوان یکی از کوچکترین کشورهای شورای همکاری خلیج فارس خود را در میانه تشدید تنش های ژئوفرقه ای در خاورمیانه ببیند.

همان طور که انتظار می رفت در بحران دیپلماتیک ریاض ـ تهران، بحرین تمام قد در جبهه همسایه و متحد نزدیک خود، یعنی عربستان ایستاد. بحرین از جمله کشورهای شورای همکاری خلیج فارس بود که پس از این واقعه روابط دیپلماتیک خود را با ایران به طور کامل قطع کرد. دو روز پس از این که جهان از سرنوشت شیخ نمر مطلع شد، وزارت کشور بحرین اعلام کرد بحرینی هایی را که به حکم دادگاه عربستان مبنی بر اعدام شیخ نمر اعتراض کنند تحت پیگرد قانونی قرار خواهد داد. چند روز بعد خبرگزاری های بحرین مدعی شدند که چند تن به اتهام فعالیت های تروریستی و دریافت کمک مالی از ایران و حزب الله لبنان بازداشت شده اند و از آنجایی که اعضای شورای همکاری خلیج فارس حزب الله لبنان، متحد ایران، را یک گروه تروریستی خوانده اند، مقام های بحرینی تاکنون تعدادی از شیعیان خارجی ساکن در این کشور را به اتهام ارتباط با حزب الله اخراج کرده اند.

بحرین به عنوان کشوری که بیشترین جمعیت شیعه را در شبه جزیره عربستان دارد از زمان انقلاب اسلامی ایران در سال ۱۹۷۹ تاکنون جایگاه خاصی را در رقابت منطقه ای و جنگ سرد میان ریاض و تهران داشته است. به ویژه این که خاندان سنی آل خلیفه همواره از شورش شیعیان این کشور علیه خود نگران بوده اند، شیعیانی که تقریبا ۷۰ درصد از جمعیت بحرین را تشکیل می دهند. به دلیل همین نگرانی است که آل خلیفه در بحرین مصرانه به دنبال نزدیکی به عربستان سعودی، رقیب ایران، است.

از نگاه عربستان سعودی و دیگر مقام های شورای همکاری خلیج فارس، هر نشانه ای مبنی بر درخواست اصلاحات از سوی جنبش مردمی شیعی در بحرین و الهام بخشی ایران در این کشور می تواند تهدیدی برای وضعیت موجود منطقه باشد. (به همین دلیل بود که) وقتی بهار عربی در سال ۲۰۱۱ آغاز شد و شیعیان بحرین مشروعیت خاندان حاکم را به چالش کشیدند، عربستان سعودی از پیامدهای بالقوه سیاسی و اجتماعی سرنگونی یک دولت سنی دیگر با جامعه بزرگ شیعی به شدت نگران شد. از دیدگاه ریاض، یک انقلاب به رهبری شیعیان در منامه، می توانست موج بزرگی از اعتراض ها را در مناطق شیعه نشین عربستان سعودی نیز به راه بیندازد. به ویژه این که شیعیان عربستان همواره ارتباط نزدیکی به بحرینی ها داشته و با آنان احساس همبستگی دارند. به همین دلیل تنها یک ماه پس از آغاز اعتراض ها در بحرین، ریاض به همراه نیروهای امنیتی امارات برای سرکوب شیعیان وارد خاک بحرین شد. از همان زمان مسئله استقلال بحرین از عربستان سعودی به امری حساسیت زا تبدیل شده است.

از نگاه بسیاری، مقام های سعودی بحرین را یک کشور مستقل نمی دانند و با آن مانند یکی از استان های خود رفتار می کنند. البته عبدالله بن عبدالمالک الشیخ، سفیر عربستان در منامه، حتی از این نیز فرا تر رفته است. وی اخیرا گفته «بحرین و عربستان با توجه به پیشینه تاریخی، میراث فرهنگی و پیوندهای اجتماعی ریشه دار یک کشور هستند.»

در زمینه چالش های داخلی، آل خلیفه به دلیل ادامه ناآرامی ها و اعتراض های مردمی و چالش های جدی اقتصادی به لحاظ امنیتی و مالی بیش از پیش به عربستان وابسته شده است. اگرچه بحرین موفق شده که بیش از اعضای دیگر شورای همکاری خلیج فارس از وابستگی خود به نفت بکاهد، اما کاهش ۷۰ درصدی قیمت نفت در بازارهای جهانی از اواسط ۲۰۱۴ اقتصاد این کشور را شدیدا تحت تاثیر قرار داد. گفته می شود، بیش از ۸۰ درصد از بودجه ملی بحرین را درآمدهای نفتی تشکیل می دهد و بحرین انتظار دارد که کسری بودجه اش در سال جاری میلادی به نزدیک ۵.۸ میلیارد دلار برسد. دولت بحرین برای غلبه بر این بحران ریاضت اقتصادی را در پیش گرفته است: از جمله یارانه بنزین را قطع کرده و گوشت را از فهرست کالاهایی که شامل یارانه می شوند، حذف کرده است. اما این اقدامات کافی نبود و بحرین برای مدیریت این بحران ناچار شد که از عربستان کمک مالی درخواست کند.

با توجه به تشدید اختلافات مذهبی در خاورمیانه، (از نگاه آل خلیفه) اتحاد بحرین و عربستان اجتناب ناپذیر به نظر می رسد. با این حال با توجه به چالش های اقتصادی و سیاسی ـ اجتماعی که عربستان سعودی خود با آن دست به گریبان است، پیامدهای چنین اتحادی را نیز نباید از نظر دور داشت. همچنین در صورت بالا گرفتن تنش های دپیلماتیک میان عربستان و ایران، بحرین نیز ممکن است که بیش از پیش با چالش نارضایتی و اعتراض شیعیان خود روبه رو شود، به ویژه اگر شیعیان بحرین احساس کنند که دولتشان تابع سعودی هاست.

مهم ترین نتیجه سیاسی چنین شرایطی می تواند شکست فرایند آشتی ملی میان خاندان سنی آل خلیفه و مخالفان بومی شیعه این کشور باشد؛ شکستی که بحرین را برای مدت طولانی بی ثبات و ناآرام خواهد کرد. (واقعیت این است) که بحرین با توجه به چالش های جدی اقتصادی و اجتماعی نیازمند آشتی ملی است. اما گروه های شیعه جوانی چون «ائتلاف ۱۴ فوریه» که اخیرا از طرف منامه به عنوان یک گروه تروریستی شناخته شده، این فرایند گفت وگو ها را تضعیف خواهد کرد. برای تغییر این شرایط بحرین باید خط روشنی میان استقلال خود و اتحاد با عربستان سعودی ترسیم کند.