ریاضت‌های اقتصادی شدید در انتظار ملت‌های عرب

خبرگزاری تسنیم: پایگاه اینترنتی رای‌الیوم در مقاله‌ای در ستون «سخن سردبیر» به قلم «عبدالباری عطوان» نوشت: برای نخستین بار و پس از چندین ماه، عربستان سعودی خود را صاحب حرف اول و آخر نمی‌بیند، همان‌گونه که در نشست‌های سران سازمان همکاری اسلامی در «استانبول» و پیش از آن در نشست‌های وزرای کشور و خارجه عرب حرف اول و آخر را زد. در این نشست‌ها، قدرت‌هایی بزرگ و متوسطی حضور دارند که در گفتن کلمه «نه»، در صورتی‌که مواضع عربستان بر خلاف منافع‌شان باشد، تردید نمی‌کنند.

ما در اینجا درباره نشستی صحبت می‌کنیم که روز یکشنبه در دوحه، پایتخت قطر برگزار شد و در آن وزرای نفت کشورهای عضو سازمان «اوپک» (متشکل از 12 کشور) و وزیر 6 کشور تولید کننده نفت از جمله وزیر نفت روسیه، که خارج از اوپک هستند، شرکت کردند.

این نشست، که بیش از 6 ساعت ادامه یافت، پیشنهاد عربستان سعودی و روسیه مبنی بر توقف تولید نفت براساس میانگین تولید ماه ژانویه گذشته تا ماه اکتبر آینده -تا زمان برگزاری نشست دوم در مسکو- را بررسی می‌کرد. مانع اصلی، اصرار عربستان سعودی بر پایبندی همه کشورهای تولید کننده چه در داخل و چه در خارج از اوپک از جمله ایران به توافق توقف تولید نفت بوده است.

ایران این نشست را تحریم کرد و «بیژن زنگنه» وزیر نفت آن تأکید کرد هیچ‌گونه توافقی، که در نشست دوحه به دست آید، را امضا نمی‌کند. وی گفت که تولید نفت کشورش به دلیل محاصره تحمیلی، به یک میلیون بشکه کاهش یافته است؛ امری که بسیار کمتر از سهمیه تعیین شده آن توسط سازمان اوپک، که 2 میلیون و 400 هزار بشکه است، می‌باشد و توقف تولیدش یعنی ماندن در سطح تولید دوران محاصره، و این به نفع ایران نیست.

در سال 1990، زمانی‌که عربستان سعودی پذیرفت که نقش تولیدکننده «نوسانی» در سازمان اوپک ایفا کند، سهم آن 5 میلیون بشکه در روز بود و در حال حاضر تولیدش به بیش از 10 میلیون بشکه در روز افزایش یافته است. این افزایش مستمر از سال‌ها پیش به دلیل وضعیت عراق، که تحت محاصره و تحریم صادرات نفتی بود و نیز وضعیت نفتی ایران که بعدها تحت محاصره آمریکایی- غربی قرار گرفت، بود.

این عربستان بود که این بحران را 2 سال پیش به‌وجود آورد، زمانی‌که با هرگونه کاهش تولید نفت در داخل اوپک به منظور افزایش بهای نفت، که بین 118 تا 120 دلار در هر بشکه بود، مخالفت کرد تا بدین ترتیب باعث مختل شدن اقتصاد ایران و روسیه، به دلیل حمایت‌های آنها از دولت سوریه و «حزب‌الله» لبنان، شود. عربستان تصور می‌کرد که کاهش بهای نفت به زیر 70 دلار نخواهد رسید که این وضعیت برای مدتی کوتاه رخ خواهد داد ولی همه ارزیابی‌هایش کاملا اشتباه از آب درآمد.

قیمت نفت در عمل بیش از دو سوم کاهش یافت و به حدود 30 دلار در هر بشکه رسید و عربستان سعودی و کشورهای حوزه خلیج‌فارس بزرگ‌ترین بازندگان بودند. حجم این ضرر و زیان تا مرز 370 میلیارد دلار در سال رسید. ولی درخصوص نفت شیل (باید گفت)، که عربستان سعودی در پی خارج کردن آن از بازار به دلیل هزینه‌های هنگفت تولید آن به‌ویژه در آمریکا است (هزینه تولید یک بشکه نفت شیل حدود 60 دلار است)، برخی از تولید کنندگان این نوع نفت توانسته‌اند تا حدی از طریق تغییر ابزارهای تولید، خود را با کاهش بهای نفت سازگار دهند، میانگین تولید آمریکا از این نوع نفت در حدود 9میلیون و 500 هزار بشکه در روز ادامه یافت.

ایران می‌خواهد، که طعم قهوه تلخی، که عربستان برای آن چشاند را به عربستان بچشاند، یعنی اینکه به خواسته‌های سعودی درباره توقف تولید پایبند نماند؛ چرا که ایران به خوبی می‌داند، عربستان، که درآمدهای نفتی‌اش از هم فرو پاشیده و بخش بزرگی از ذخایر نفتی‌اش را به دلیل کسری بودجه (100میلیارد دلار) و هزینه‌های گزاف جنگ‌های یمن و سوریه از دست داده است، بسیار نیازمند افزایش بهای نفت است تا بتواند بخش معقولی از نیازهای خود را تامین کند و مشکلات مردمش را که در نتیجه تدابیر ریاضتی است، کاهش دهد.

شاهزاده «محمد بن سلمان» جانشین ولیعهد و مرد قدرتمند و نیز رئیس کمیته عالی اقتصادی سعودی، که بر بخش اقتصاد و نفت نظارت دارد، یکشنبه در گفت‌و‌گو با خبرگزاری «بلومبرگ» تهدید کرد: در صورتی‌که در در دوحه توافقی حاصل نشود یا توافق حاصل شود و ایران به آن پایبند نماند، عربستان سعودی تولید نفت خود را یک یا 2 میلیون بشکه افزایش خواهد داد. اگر بن‌سلمان تهدیدش را عملی کند قیمت نفت تا مرز 20 دلار و چه بسا کمتر از این حد کاهش یابد. این شاهزاده سعودی اکنون مانند کسی می‌ماند که می‌خواهد به پای خود شلیک کند.

«عبدالصمد العوضی» کارشناس نفت و معاون اسبق وزیر نفت کویت به روزنامه «رأی الیوم» گفت: مازاد کنونی نفت در حال حاضر حدود یک میلیون بشکه است و هرگونه افزایش جدیدی در تولید نفت عربستان یا کشور دیگری به کاهش زیاد بهای نفت منتهی می‌شود. این وضعیت با توجه به خوش‌بینی‌ها به توقف تولید در نشست دوحه، اخیرا اندکی بهبود یافته و به بالای 40 دلار در هر بشکه رسیده است.

العوضی می‌گوید، بازار در وضعیت فعلی خود باقی خواهد ماند چه در دوحه توافق کنند و چه توافق نکنند، ریشه بحران به مازاد در بازار برمی‌گردد.

عربستان اکنون خود را در مقابل روسیه می‌بیند و برخی اطلاعات که از نشست دوحه به بیرون درز کرده، حاکی است که درگیری‌های (کلامی) شدیدی میان طرفین درباره تدوین بندهای توافقنامه و ابزارهای نظارت و کنترل و نیز تولید ایران صورت گرفته است.

ایران تا پایان سال جاری (میلادی) نیم میلیون بشکه نفت اضافی تولید خواهد کرد و شاید این میزان در سال آینده 2 برابر شود؛ همین امر باعث سرگیجه مزمن عربستان سعودی و کشورهای حوزه خلیج‌فارس خواهد شد.

به عقیده بساری از کارشناسان، عربستان سعودی خودش بود که باعث ایجاد این بحران شد آن زمان که بر عدم توقف تولید نفت اصرار کرد و بیش از 2 میلیون و 500 هزار بشکه نفت اضافی به بازار پمپاژ کرد و اکنون می‌خواهد با حفظ سهمیه کنونی‌اش، دیگران را برای پذیرفتن شروطش برای توقف تولید تحت فشار قرار دهد، وگرنه معبد را روی سر خود و دیگر تولید‌کنندگان خراب می‌کند و ما فکر نمی‌کنیم که عربستان در این کار موفق شود؛ چرا که روسیه مانند مصر، پاکستان یا دیگر کشورهای خلیج‌فارس نیست و ایران نیز که به همراه هم‌پیمانانش در نشست سران اسلامی مورد اهانت قرار گرفتند و منزوی شدند، چه بسا این بار به گونه‌ای دیگر رفتار کنند.

به احتمال زیاد، قیمت نفت کاهش یابد و ملت‌های کشورهای حاشیه خلیج‌فارس و دیگر کشورهای عربی تولیدکننده نفت باید کمربندهای خود را سفت ببندند و در انتظار تدابیر ریاضتی بیشتری بنشینند مگر این‌که معجزه‌ای رخ دهد.

ما در زمان وقوع معجزه‌ها به‌سر نمی‌بریم و نشست دوحه بدون توافق پایان یافت و جهان منتظر واکنش سعودی است. آیا شاهزاده محمد بن سلمان تهدیدهای خود را عملی می‌کند و بازار را با 2 میلیون بشکه اضافی غرق می‌کند و قیمت نفت را به پایین‌‌تر از 20 دلار کاهش می‌دهد؟ ما وقوع این وضعیت را دور از ذهن نمی‌دانیم... ما در زمان «توفان قاطعیت» هستیم.