چرا روابط ما با کشورهای اسلامی در بدترین وضعیت است؟/ وزارت خارجه و دکتر ظریف بابت انفعال در معادلات سیاسی منطقه، قبول مسئولیت کنند

سرویس بین الملل فردا: علیرغم حضور عالی ترین مقامات دولتی ایران در استانبول ترکیه، کنفرانس سران سازمان همکاری های اسلامی در بیانیه پایانی خود با ادبیات تندی به ایران حمله و متحدان ایران را گروه های تروریستی خواند!

در بیانیه منتشره این سازمان اعلام شده سازمان همکاری اسلامی اظهارات تحریک آمیز ایران در مورد اجرای احکام قضایی صادره علیه شماری از تروریست های جنایت کار در عربستان را محکوم می کند و آن را مداخله آشکار در امور داخلی این کشور می داند.

آیا مجموعه دولت و وزارت خارجه می توانند کارنامه 30 ماهه خود در زمینه تحولات منطقه ای را به نخبگان داخلی ارائه دهند؟

سازمان همکاری اسلامی در بیانیه فرمایشی خود که با اعمال نفوذ سعودی ها صادر شد، آنچه را که مداخله ایران در امور داخلی کشورهای منطقه از جمله بحرین، یمن، سوریه و سومالی و تداوم حمایت از تروریسم خوانده شده محکوم کرد.

شورای وزرای امور خارجه سازمان همکاری اسلامی، اقدامات عربستان در مواجهه با حمله به سفارت و کنسولگری این کشور در ایران حمایت کرد. این شورا بدون اشاره به جنایات سعودی ها در یمن، از تلاش های ادعایی عربستان و تمام کشورهای عضو در مبارزه با تمام اشکال تروریسم حمایت کرد.

خشم روحانی از آن چه در کنفرانس همکاری های اسلامی می گذرد، به خوبی بیانگر موقعیت ایران در معادلات منطقه ای دولتی است.

آیا وضعیت کنونی - که بعد از 30 ماه از تشکیل دولت جدید رخ داده است - باز هم تقصیر دولت پیشین است؟

سازمان همکاری اسلامی در بیانیه خود کنار گذاشتن اهداف فرقه گرایانه و مذهبی به خاطر آثار و پیامدهای ویرانگر آن بر امنیت و ثبات کشورهای عضو و صلح و امنیت بین المللی را خواستار شد.

شاید در نگاه نخست، متن بیانیه برای ما تأسف آور خوانده شود؛ اما وقتی این تأسف به «شکست دیپلماتیک» نزدیک می شود که بدانیم به جز ایران، تنها کشوری که با این عبارات مخالفت کرد لبنان بود! البته الجزائر هم با بند مربوط به تقدیر از عربستان بابت قطع روباط با تهران مخالفت کرد.

با وجود خشم کاملا روشن و شفاف رئیس جمهور، دکتر ظریف همچنان با دیپلماسی لبخند در صدد حفاظت از منابع ایران در میان کشورهای منطقه است؟

به راستی دستگاه دیپلماسی و وزارت خارجه دولت یازدهم چه کرده که ایران تا این حد در منطقه خود و در میان کشورهای اسلامی منزوی و مطرود شده است؟ چه اتفاقی افتاده که حتی کشوری مانند عراق هم در این مواقع - که کشورهای عربی تمام قد علیه ایران و حزب الله موضع می گیرند - حاضر به حمایت از تهران و محور مقاومت نیست؟

طی دو روز گذشته، عمده حامیان دولت با منتسب کردن این بیانیه به فاجعه حمله به سفارت آل سعود در تهران تلاش کردند صورت مسأله اصلی را منتفی کنند! صورت مسأله اصلی را باید «بی عملی وزارت خارجه در معادلات منطقه ای» خواند. از ابتدای دولت یازدهم تا به حال، ائتلاف ها و همکاری های مشترک منطقه ای متعددی را شاهد بودیم که معادلات و موزانه پیشین داخل منطقه را کاملا تغییر داده است؛ اما متأسفانه مقامات دولتی هیچ کنش فعالی در معادلات منطقه ای نداشته اند!

دولت در راستای کاهش تنش های منطقه ای، در صدد احیای رابطه با اردوغان و آنکارا است؛ اما در اجلاسی که به ریاست اردوغان و میزبانی ترکیه برگزار شد، ایران متهم به حمایت از تروریسم شد.

تنها مقطعی که شاهد کنش فعال مسئولین دولتی بودیم، ابتدای حمله آل سعود به یمن بود که دکتر ظریف با سفر به پاکستان و مذاکره با وزرای خارجه عمان و آمریکا تلاش کرد ریاض را تحت فشار قرار دهد! گرچه همان مورد هم ناتمام ماند، زیرا وزیر خارجه ایران پای آمریکا را رسما به معادلات باز کرده بود که به صورت طبیعی با واکنش های منفی در داخل مواجه شد؛ اما حتی اگر آن اقدام را بستاییم باز هم باید پرسید چرا طی 30 ماه حضور در وزارت خارجه هیچ نمونه دیگری از برنامه های راهبردی وزارت خارجه در مسائل منطقه ای را مشاهده نمی کنیم؟

شاید در نگاه اولیه، انزوای ایران در منطقه به حضور پررنگ ایران در سوریه منتسب شود. اما واقعیت این است که این ادعا کاملا بی پایه است! ایران در سال 2012 و 2013 بابت حضور در سوریه، به مراتب بیش تر از الآن تحت فشار بود. در آن زمان، ایران علنا به سرکوب و ترور متهم می شد و حتی بسیاری از شخصیت های جهان عرب و اسلام، ایران را به «انتقام» تهدید می کردند! وضعیت دولت مستقر در دمشق و نظام سوریه هم به مراتب بدتر از الآن بود؛ و بیش از 40 کشور جهان رسما دولت انتقالی و در تبعید معارضان سوری را به رسمیت شناخته بودند. این در حالی است که الآن به جز 3 کشور (عربستان سعودی، ترکیه و قطر) تمام کشورهای جهان در مذاکرات اولیه ژنو4 با بقای بشار اسد در رأس نظام سوریه برای مدت معین موافقت کرده اند و همگرایی و تعامل فعلی میان روسیه (به عنوان اصلی ترین بازیگر سیاسی حامی دمشق در مذاکرات بین المللی) و آمریکا و غرب در پرونده سوریه به بالاترین سطح خود طی 6 سال اخیر رسیده است.

درخواست ظریف از پادشاه فرتوت کویت برای وساطت با آل سعود و اعطای ویزای حضور وزرای (غیرسیاسی) ایرانی در عربستان بی نتیجه ماند!

این عکس ماه ها در رسانه های عربی برای تحقیر ایران مورد استفاده قرار می گرفت.

با توجه به توضیحات فوق، هرگز نباید بحران سوریه را بهانه ای برای توجیه انزوای ایران در منطقه خواند! مشابه همین استدلال در مورد یمن هم صادق است! متأسفانه بی عملی ما در معادلات سیاسی یمن به اندازه ای پررنگ بود که انصار الله رسما و مستقیما با آل سعود در حال مذاکره و تبادل امتیاز است؛ اما همزمان مقامات آل سعود شدیدترین حملات را متوجه جمهوری اسلامی ایران می کنند و از همه کشورهای عربی و اسلامی می خواهند روابط خود با تهران را قطع کنند!

وضعیت کنونی نشان دهنده شکست کامل استراتژی های وزارت خارجه در مسائل منطقه ای است. 30 ماه از حضور تیم جدید در رأس وزارت خارجه می گذرد، اما حتی یک مورد از تلاش های مستمر و مؤثر برای گشودن افق های همکاری با کشورهای منطقه ای را شاهد نیستیم!

دکتر ظریف از دیدارهای صمیمانه با وزیر خارجه امارات شروع کرد؛ اما نهایتا به دعوای توئیتری وحشتناک میان طرفین منتهی شد!

طی هفته های اخیر، در مورد تغییر معاونت خاورمیانه و آفریقای وزارت خارجه گمانه زنی های مختلفی منتشر شده است. این گمانه زنی با عدم حضور دکتر امیر عبدالهیان در مذاکرات کنفرانس استانبول کاملا برجسته شد و حتی برخی روزشمار تغییر نامبرده را کلید زده اند! اما به نظر می رسد به جای تغییر افراد، وزارت خارجه باید تغییر برنامه ها و نگرش خود را نشان دهد. اگر قرار باشد انتصاب ها و چینش های داخلی وزارت خارجه به صورتی تغییر کند که در داخل هم تنش بیش تر شود، قطعا می توان ادعا کرد معاون جدید کامیاب نخواهد بود؛ زیرا بسیاری از مواضع منطقه ای جمهوری اسلامی در خارج از وزارت خارجه تنظیم و اجرا می شود و معاونت مربوطه باید حداکثر هماهنگی را با دیگر ارکان قدرت داشته باشد.

شاید بهتر باشد مقامات دولتی به جای در دستور کار قرار دادن سیاست هایی که تنش را در داخل بالا می برد، سیاست هایی را به کار گیرند که مخالفتی در داخل به دنبال نداشته باشد و در ادامه به صورت گام به گام تغییرات مد نظر خود را اعمال کنند. در بحران یمن، اگر دکتر ظریف پای وزیر خارجه آمریکا را وسط نمی کشید، احتمالا بیش تر می توانست ورود کند و اثرگذار شود. در جریان سفر داود اوغلو به تهران نیز مقامات دولتی نسبت به حل تمام اختلافات با ترکیه و تجدید و تعمیق روابط با آنکارا ابراز تمایل کردند؛ در حالی که به خوبی از عمق اختلافات در داخل باخبر بودند! اگر مسئولین دولتی - حداقل در گام های اولیه - برای جلب همکاری کشورهای شمال آفریقا و کشورهای اسلامی آسیای میانه و شرق آسیا (که نفوذ آل سعود در آن ها کم تر است) تلاش جدی خود را کلید بزنند به مراتب مؤثرتر می توانند باشند.

همزمان با خط مذکور، تهران باید راهبرد ایجاد شکاف در کشورهای عربی را به صورت فوری در دستور کار قرار دهد. در این زمینه، وزارت خارجه در دوران دکتر صالحی - و معاونت آقای امیر عبدالهیان - تجربه موفقی در زمینه ایجاد اختلاف میان مسقط و ریاض در کارنامه دارد. در همین بحران یمن، کشورهای قطر، عربستان و امارات سه قطب کاملا رقیب و حتی متضاد را تشکیل می دهند؛ اما ایران نه تنها نتوانست از اختلافات میان سه قطب مذکور بهره برداری کند؛ بلکه با رویه اشتباه خود کار را به جایی رساند که وجود «دشمن مشترک» (ایران!) این سه رقیب را به همکاری های نظامی و سیاسی با یکدیگر کشاند!

در دوران اوج انزوای ایران و طرد از سوی کشورهای غربی، ایران با استفاده از شکاف موجود میان مسقط و ریاض توانست شکاف تاریخی و مؤثری در میان کشورهای حاشیه خلیج فارس ایجاد کند و از این محمل برای حل بحران های بین المللی خود (مانند پرونده هسته ای) مدد گرفت.

اما در دولت یازدهم، ایران - با وجود اصلاح روابط با غرب - روز به روز شاهد افزایش تنش با همسایگان بود...

شاید مقایسه این دو تجربه به خوبی بیانگر شکست و ناکارآمدی دولت یازدهم در معادلات منطقه ای باشد. در این شرایط، نزدیکی به آنکارا یا ریاض با تغییر معاونت مربوطه، تنها به موقعیت وزارت خارجه در داخل ضربه می زند و با انتقال تنش های منطقه ای به داخل، موقعیت ایران در منطقه را بیش از پیش تضعیف می کند.