عقب نشینی اردوغان از شروط سختگیرانه با جهان عرب

سفر عبدالفتاح سیسی رییس جمهور مصر به ترکیه، رویداد دیپلماتیک مهمی بود که به انجماد 13 ساله در روابط آنکارا – قاهره خاتمه داد.

در این سفر اولین نشست شورای عالی همکاری استراتژیک دو کشور برگزار و در 17 حوزه از جمله انرژی، فناوری و گردشگری تفاهم نامه امضا شد. اما با وجود تمایل ترکیه برای فروش محصولات صنایع دفاعی به مصر، هنوز توافق نامه دفاعی امضا نشده و پیشبینی می‌شود که روابط، بیشتر در بخش تجارت و گردشگری توسعه پیدا کند و نه در حوزه‌های امنیتی و دفاعی.

تحلیلگران خارجی، درباره سفر سیسی به ترکیه، موضوع را از منظر سیاست خارجی و تحولات غزه بررسی کرده‌اند. اما تحلیلگران داخلی ترکیه، به مسائل اقتصادی پرداخته‌اند.

زوی بارئل از تحلیلگران نزدیک به رژیم صهیونیستی، در مقاله‌ای با عنوان «مصر به دلیل ترس از اسراییل، به ترکیه نزدیک می‌شود» به این اشاره کرده که اگر رژیم صهیونیستی بخواهد در آینده غزه را به طور طولانی مدت تحت اشغال خود نگه دارد، مصر نگرانی‌های امنیتی فراوانی خواهد داشت و سیاست‌های نتانیاهو باعث بی‌ثباتی بیشتر در روابط اسراییل و مصر می‌شود.

واکنش‌ها علیه راهبردهای اسراییل در غزه در میان مردم مصر نیز در حال افزایش است و مصر، ترکیه و ایران به عنوان بازیگران استراتژیک منطقه‌ای، فشار بین‌المللی بر نتانیاهو را افزایش می‌دهند.

زوی بارئل در ادامه، درباره روابط آنکارا – قاهره چنین نوشته است: همکاری‌های اقتصادی و نظامی مصر و ترکیه در حال تقویت است. این کشور مجموعه‌ای از قراردادهای اقتصادی، فناوری و استراتژیک را با ترکیه امضا کرد. مصر حتی می‌تواند هواپیماهای جنگی و کشتی‌های گشت زنی از ترکیه بخرد. علاوه بر این، یک شورای عالی رتبه برای هماهنگی راهبردی بین دو کشور ایجاد شده است.

از دید زوی بارئل، ائتلاف ضد ایرانی مورد حمایت آمریکا با شکاف‌های داخلی مواجه است. همکاری مصر و ترکیه توازن استراتژیک منطقه را تغییر می‌دهد و منافع راهبردی مصر به جای اسرائیل به سمت ترکیه می‌رود. در عین حال، توافقات تجاری مصر و ترکیه پیشرفت دیپلماتیک قابل توجهی را ایجاد می‌کند.

عقب نشینی اردوغان از شروط سختگیرانه

یکی از نقاط مشترک یادداشت‌های تحلیلی روزنامه نگاران و کارشناسان سیاسی ترکیه درباره عادی سازی روابط آنکارا – قاهره، اشاره مکرر آنان به سخنرانی‌های تند اردوغان است.

ابراهیم کیراز از تحلیلگران ترکیه درباره مواضع تند اردوغان درباره عبدالفتاح سیسی نوشته است: «با نگاه به آرشیوها خواهید دید که اردوغان، درباره سیسی گفته بود: «من هرگز با چنین فردی ملاقات نمی‌کنم. شرط اول آن است که عفو عمومی اعلام کند و همه زندانیان سیاسی را آزاد کند. تا آنها را آزاد نکند ما نمی‌توانیم با سیسی ملاقات کنیم. کسانی هم که با سیسی ارتباط دارند و مرتب با او دیدار می‌کنند، بدانند که بعداً تاریخ به نیکی از آنان یاد نخواهد کرد. اردوغان از آن زمان در راهپیمایی‌ها و سخنرانی‌های خود در جمع هواداران حزب عدالت و توسعه، با انگشتان دست خود، نماد میدان ربیعه را ترسیم می‌کرد و علیه سیسی کودتاگر حرف می‌زد. در آن زمان کشورهایی مانند مصر، عربستان سعودی و امارات به دلیل حمایت آشکار ترکیه از جنبش بهار عربی، جبهه خصمانه‌ای را علیه آنکارا تشکیل دادند. فقط قطر در کنار ترکیه بود. بعد که قطر مجبور شد خطای خود را جبران کند و به طرف همسایگانش برود، ترکیه باز هم تنها ماند. سپس با روی کار آمدن ترامپ در آمریکا، طرح صلح خاورمیانه عملی شد. وی تلاش کرد همه را به اسراییل نزدیک کند. ما دیگر نمی‌توانستیم در این طرح تنها باشیم. به همین خاطر شروع کردیم به صلح با همه دشمنان قدیمی! ما در مدت کوتاهی با سعودی‌ها و امارات دوستانی صمیمی‌تر از قبل شدیم. حتی اعلام شد که این دوستان جدید و ماندگار، آستین‌ها را بالا می‌زنند و در برابر مشکلات اقتصادی ترکیه به کمک ما می‌آیند. چنین شد که پرونده خاشقچی را به ریاض فرستادیم و با اسراییل هم از درِ دوستی درآمدیم و از سیاست خارجی آرمان گرا به سیاست خارجی واقع گرایانه، تغییر مسیر دادیم».

 ابراهیم کیراز در ادامه از مشی سیاسی اردوغان انتقاد کرده و به این اشاره کرده که او، سیاست خارجی را به ابزار سیاست داخلی و حزبی تبدیل کرده و حالا اردوغان باید با خود عهد ببندد و از این به بعد، به راحتی درباره شخصیت‌های سیاسی کشورها، سخنان تندی بر زبان نیاورد که جبران آنها، مستلزم یک عملیات دیپلماتیک طولانی و طاقت فرسا باشد.

خطاهای اردوغان در مصر و جهانِ عرب

طاها آک یول از تحلیلگران ترکیه درباره رویکرد اردوغان به تحولات مصر و کشورهای عربی نوشته است: «شاید فکر کنید شوخی می‌کنم. ولی واقعاً، اردوغان در میادین این کشور، تریبون به دست می‌گرفت و می‌گفت: هر کسی به رفیق من بن علی ییلدرم رای ندهد، به کشورش لطمه زده و مانند آن است که به سیسی رای داده باشد! بله. اردوغان واقعاً چنین حرف‌هایی می‌زد. وقتی که در دانشگاه قاهره در دوران زمامداری محمد مرسی سخنرانی کرد، خطاب به جهان گفت: اسارت صد ساله به پایان رسیده و برادران مسلمان ما در مصر به قدرت رسیده‌اند. درباره سوریه هم که یادتان هست چه گفت: می‌خواست در مسجد اموی نماز بخواند. همه اینها خطاهایی بود که باعث شد کشورهای عربی علیه ترکیه موضع بگیرند».

آک یول در ادامه نوشته است: «عادیسازی روابط با سوریه و مصر، اقدام صحیح و ارزشمندی است. اما باید از خطاهای گذشته درس عبرت گرفت. رییس جمهور نباید با سخنرانی های تند و هیجانی و بیان سخنانی از جنس احساسات و سویه های ایدیولوژیک، به سیاست خارجی کشور لطمه بزند».

دو تناقض عمده در روابط آنکارا – قاهره

بسیاری از تحلیلگران ترکیه در بیان اهمیت عادیسازی روابط ترکیه و مصر، به این نکته اشاره کرده‌اند که حجم مبادلات تجاری 15 میلیارد دلاری کنونی بین این دو کشور، در آینده‌ای نزدیک به 20 میلیارد دلار خواهد رسید و این یکی از مهمترین انگیزه‌های اردوغان برای دوستی با سیسی است. اما در این میان، اختلافات و تناقض‌هایی نیز وجود دارد.

مراد یتکین از تحلیلگران مشهور ترکیه در بیان دو اختلاف و تناقض مهم بین این دو کشور، چنین نوشته است: «یکی از ویژگی‌های مشترک دو کشور، اشتهای فراوان هر دو آنها برای جذب سرمایه گذاری خارجی است. اما در این موضوع، یک مشکل جدی وجود دارد که عبارت است از یکسان بودن سرمایه گذاران بالقوه مورد نظر آنها. یعنی هر دو کشور، نهایتاً چشم امید به کشورهای حوزه خلیج فارس از جمله امارات، کویت و عربستان بسته‌اند. خود این نکته باعث می‌شود ترکیه و مصر در این زمینه رقیب همدیگر باشند».

یتکین درباره دومین موضوع اختلاف و تناقض، به این اشاره کرده که روسای جمهور ترکیه و مصر به شکل مفصل در باب مساله فلسطین نیز گفتگو کرده‌اند. اما به زعم او، انتظار افزایش همکاری بین آنکارا و قاهره برای کمک به غزه، یک انتظار غیر واقعی است.

او نوشته است: «اردوغان همیشه از حماس و اسماعیل هنیه حرف می‌زد. اما در کنفرانس خبری با عبدالفتاح سیسی، به حماس و هنیه اشاره نکرد و نشان داد که حساسیت طرف مقابل را درک کرده است. به طور خلاصه، رئیس جمهور اردوغان و سیسی گفتند که ترکیه و مصر موضع مشترکی در قبال فلسطین دارند، اما جدای از درخواست برای پایان دادن به تجاوزات اسرائیل، حمایت از راه حل تشکیل دو کشور و ارسال کمک‌های بشردوستانه، ترکیه و مصر در این پرونده دارای مواضع متفاوتی هستند. بنابراین، انتظارِ شکل‌گیری یک همکاری ملموس و سازنده از آنها غیر واقعی است».

در پایان باید گفت؛ ترکیه در راستای تغییر مسیر سیاست خارجی خود، سیاست عادیسازی را دنبال کرده و تمایل دارد با مصر نیز روابط گسترده‌ای داشته باشد. اما شواهد کنونی نشان می‌دهد که مصر درباره توسعه روابط در حوزه همکاریهای امنیتی و خرید محصولات صنایع دفاعی از ترکیه نگرش محتاطانه‌ای دارد و می‌توان چنین پیشبینی کرد که روابط بی‌مابین، غالباً در حوزه تجاری و گردشگری توسعه پیدا کند./تسنیم