میانجیگری محتاطانه قطر برای آتش‌بس میان روسیه و اوکراین

با تداوم جنگ روسیه علیه اوکراین کشورهای دیگری غیر از کشورهای عضو ناتو، تماس‌ها و رایزنی‌های خود برای پایان این جنگ و برقراری آتش‌بس میان مسکو و کی‌یف را آغاز کرده‌اند. در‌این‌میان قطر که رابطه خوبی با روسیه و همچنین غرب دارد، برای پایان‌دادن به این جنگ و همچنین احیای توافق هسته‌ای با ایران که به دلیل مانع‌تراشی مسکو، روند آن دچار وقفه شده، اعلام آمادگی کرده و محمد بن عبدالرحمن آل‌ثانی، وزیر خارجه قطر، برای آغاز رایزنی‌ها به مسکو سفر کرد.

پیش‌از‌این، وزیر خارجه قطر در تماس تلفنی با دیمیترو کولبا، همتای اوکراینی خود، خواستار خویشتن‌داری همه طرف‌ها و اجتناب از تشدید تنش‌ها در بحران اوکراین شد. بر‌اساس بیانیه وزارت خارجه قطر، شیخ محمد بن عبدالرحمن آل‌ثانی در این تماس گفته است که قطر از همه طرف‌ها می‌خواهد تا با خویشتن‌داری، اختلاف‌ها را از طریق گفت‌وگوی سازنده و روش‌های دیپلماتیک حل‌وفصل کنند و منازعات بین‌المللی را با روش‌های صلح‌آمیز متوقف کنند.

بر‌اساس برنامه اعلام‌شده، آل‌ثانی قصد دارد با سرگئی لاوروف، همتای روس خود و همچنین احتمالا با ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهوری روسیه، دیدار کند. پیش‌‌از‌این نیز شیخ تمیم بن‌حمد آل‌ثانی، امیر قطر، دو بار با ولودیمیر زلنسکی، رئیس‌‌جمهوری اوکراین، تلفنی گفت‌وگو کرده بود. حمله روسیه به اوکراین، باعث شده تا قطر به‌عنوان کشوری ثروتمند که به‌طور سنتی سیاست خارجی متعادلی دارد، فرصت را برای ایفای نقش در حل این بحران مناسب ببیند تا از این طریق موقعیت خود را ارتقا ببخشد. از زمان اشغال خاک اوکراین از سوی روسیه، قطر و کویت حداقل در موضع‌گیری‌های خود، تنها اعضای شورای همکاری خلیج فارس بوده‌اند، جدی‌ترین دفاع را از تمامیت ارضی اوکراین انجام داده‌اند. این اولین بار نیست که دوحه علیه مسکو موضع‌گیری می‌کند. روسیه به‌عنوان یک بازیگر مخالف وقوع انقلاب در جهان عرب و فراتر از آن، منافعی در سوریه، لیبی و دیگر مناطق دارد که اغلب با منافع امارات متحده عربی همسو و در تضاد با رویکرد سیاست خارجی قطر است. اگرچه هیچ خصومتی بین روسیه و قطر وجود ندارد؛ اما آنها در درگیری‌های مختلف که در خاورمیانه و شمال آفریقا رقم خورده، هر‌کدام از یک طرفِ درگیر حمایت کرده‌اند. به‌همین‌دلیل حمایت قطر از اوکراین را نمی‌توان امری عجیب دانست.

منافع در حوزه انرژی

در کنار عوامل ژئوپلیتیکی، منافع مرتبط با انرژی هم باعث می‌شود تا دیدگاه قطر درمورد جنگ اوکراین، همسو با کی‌یف باشد. دوحه به‌عنوان یک تولیدکننده مهم گاز، با توجه به رقابت با روسیه در این زمینه، می‌تواند دستاوردهای چشمگیری داشته باشد و از تحریم‌های اعمال‌شده علیه مسکو به سود خود استفاده کند؛ آن‌هم در شرایطی که اروپایی‌ها مصمم به تنوع‌بخشیدن به منابع گازی خود و کاهش وابستگی به انرژی روسیه هستند. روسیه در‌حال‌حاضر حدود 40 درصد گاز کشورهای اروپایی را تأمین می‌کند. اعضای اتحادیه اروپا اکنون به قطر و سایر کشورهای غنی از گاز از‌جمله الجزایر، جمهوری آذربایجان، نروژ و ایالات متحده برای تأمین گاز روی آورده‌اند.

«آندریاس کریگ»، استادیار کینگز کالج لندن، به رویترز می‌گوید: «در‌واقع این جنگ در خدمت منافع قطر است. کشورهای اروپایی به دنبال جایگزین‌هایی هستند تا گاز خود را تأمین کنند و قطر یکی از این تأمین‌کنندگان LNG (گاز طبیعی مایع) است. اگر این جنگ رخ نمی‌داد، اروپایی‌ها شاید هیچ‌وقت به فکر کاهش یا قطع وابستگی به انرژی روسیه نمی‌افتادند».

با اینکه قطر ظرفیت جایگزینی کامل صادرات گاز روسیه به اروپا را ندارد؛ اما می‌تواند به کشورهای اروپایی کمک کند تا منابع واردات گاز خود را متنوع کنند. اعضای اتحادیه اروپا مانند ایتالیا نگران احتمال اعمال تحریم‌های غرب علیه نفت و گاز روسیه هستند. این امر باعث می‌شود کشورهایی مانند ایتالیا و حتی آلمان دچار خاموشی، افزایش قیمت انرژی و اختلال در انتقال کالاها ناشی از کمبود گاز شوند. این کشورها مایل هستند تا در بحبوحه این بحران بین‌المللی، به قطر و سایر کشورهای صادرکننده گاز روی بیاورند.

در همین راستا به‌تازگی لوئیجی دی مایو، وزیر خارجه ایتالیا، به همراه مدیر شرکت «انی» (بزرگ‌ترین شرکت نفت و گاز ایتالیا) راهی الجزایر شدند و کمی پس از این سفر هم به قطر رفتند تا درمورد همکاری‌های ایتالیا و قطر در حوزه انرژی گفت‌وگو کنند.

«لی چن سیم»، استادیار دانشگاه خلیفه، هم می‌گوید: «قطر می‌تواند یک برنده در این جنگ باشد؛ زیرا گسترش مداوم ظرفیت گاز طبیعی مایع این کشور ممکن است به‌مرور جای روسیه را بگیرد».

با وجود تنش بین دوحه و مسکو ناشی از سیاست‌های روسیه در خاورمیانه و شمال آفریقا، این دو کشور راه‌هایی برای همکاری عملی پیدا کرده‌اند و در حوزه‌های ورزش، گردشگری، زیرساخت‌ها و سرمایه‌گذاری همکاری خود را گسترش داده‌اند. سرمایه‌گذاری‌های درخور‌توجه اداره سرمایه‌گذاری قطر (QIA) در شرکت بزرگ روسی «روس نفت» بر دیدگاه دوحه درمورد چگونگی واکنش به این درگیری و تلاش‌های غرب برای تحت فشار گذاشتن اقتصادی روسیه تأثیر گذاشته است.

به‌همین‌دلیل دوحه مراقب بوده تا از واکنش تند به این جنگ به گونه‌ای که خشم حکومت پوتین را برانگیزد، اجتناب کند. دوحه درمورد تأکید بر دفاع از تمامیت ارضی و حاکمیت اوکراین به‌درستی موضعی محافظه‌کارانه اتخاذ کرد؛ موضعی که می‌تواند به قطر کمک کند تا نشان دهد عنوان «متحد اصلی غیر ناتو» برای واشنگتن شایسته این کشور است. با‌این‌حال، قطر از حمایت مالی و نظامی اوکراین در این جنگ خودداری کرده است.

ورود اسرائیل به مناقشه

از سوی دیگر اسرائیل نیز در روزهای گذشته تحرکاتی برای برقراری آتش‌بس در اوکراین انجام داده و ولودیمیر زلنسکی، رئیس‌جمهوری اوکراین، هم پس از تماس‌های تلفنی با نفتالی بنت، نخست‌وزیر اسرائیل، ادعا کرده که بنت آمادگی میانجیگری میان روسیه و اوکراین و میزبانی مذاکرات برای آتش‌بس را مطرح کرده است. این اظهارات زلنسکی هنوز با تأیید اسرائیل و روسیه روبه‌رو نشده است.

نفتالی بنت به‌تازگی در سفری از پیش اعلام‌نشده به مسکو، به مدت سه ساعت در کرملین با ولادیمیر پوتین دیدار کرد. به گزارش رسانه‌های اسرائیلی، زلنسکی در جریان سفر نفتالی بنت به مسکو قرار گرفته بود و بلافاصله در پایان دیدار او با ولادیمیر پوتین، بنت در تماس تلفنی مجدد با رئیس‌جمهوری اوکراین، او را از جزئیات این ملاقات آگاه کرده است.

با‌این‌حال مقام‌های اوکراینی می‌گویند طرف میانجیگر در یک بحران نباید فقط نقش «صندوق پست» پیام‌ها را بازی کند؛ بلکه باید طرحی برای پایان تنش ارائه دهد. به گفته مقام‌های اوکراینی اسرائیل به منافع خود در قبال روسیه توجه دارد و هدفش از میانجیگری، حفظ این منافع بوده است. این مقام اوکراینی تأکید کرده است که بنت علیه تجاوز روسیه به اوکراین موضع‌گیری نکرده، به اوکراین سلاح نمی‌دهد و روسیه را نیز تحریم نکرده است و شاید نتواند نقش واقعی یک میانجیگر را ایفا کند./ منبع: شرق