روابط عربستان سعودی و آمریکا در یک دو راهی

پس از درخواست‌های پی‌درپی خانواده‌های قربانیان حادثه یازده سپتامبر، «جو بایدن» رئیس‌جمهور آمریکا در فرمانی دستور داد تا اسناد تحقیقاتی فوق‌سری مربوط به این موضوع که تاکنون مخفی مانده بودند، از طبقه‌بندی خارج شوند تا در ماه‌های آینده به طور کامل این مسئله علنی شود.

اسناد اولیه‌ای که علنی شده است، نشان می‌دهد که «عمر البیومی» یکی از کارمندان کنسولگری عربستان سعودی در شهر لس‌آنجلس که مطابق با اسناد، جاسوس سازمان اطلاعات عربستان سعودی بوده، در این حادثه دست داشته و به مهاجمان کمک کرده است.

شبکه «المیادین» به تازگی در یکی از گزارش‌های خود به این مسئله پرداخت و نوشت سعودی‌ها که از تصمیم دولت آمریکا درباره افشای اسناد ناراضی بودند، اطلاعات افشاشده در این اسناد را نادرست خواندند آن هم در شرایطی که روابط میان ریاض و واشنگتن متشنج شده است؛ اما سؤال اینجاست که آیا روابط عربستان سعودی و آمریکا هم‌اکنون در یک دوراهی قرار گرفته است؟

المیادین در ادامه نوشت: «پاسخ مثبت به نظر می‌رسد. به‌رغم تأکید آمریکا مبنی بر محوریت کشور عربستان سعودی و اهمیت این کشور به عنوان شریک و متحد ایالات متحده آمریکا؛ اما حقیقت آن است که تغییر نگاه‌ها در قبال عربستان سعودی در آمریکا از زمان حملات یازده سپتامبر در سال ۲۰۰۱ ادامه داشته است؛ مسئله‌ای که باراک اوباما رئیس‌جمهور اسبق آمریکا به‌ روشنی آن را بیان کرد».

دوره جورج بوش پسر (۲۰۰۱ تا ۲۰۰۸)

با آنکه بسیاری از کارمندان سعودی در حملات یازده سپتامبر دست داشتند، اما روابط میان عربستان سعودی و دولت آمریکا خوب باقی ماند به خصوص آنکه ریاض خود این اقدام تروریستی را محکوم کرد و ضمن همکاری با آمریکایی‌ها، گفت که این کشور نیز پیشتر در معرض اقدامات تروریستی القاعده قرار گرفته است. 

در طرح خاورمیانه بزرگ که «کاندولیزا رایس» وزیر امور خارجه پیشین آمریکا برای آن بازار گرمی می‌کرد، آمریکایی‌ها خواستار تغییر دروس در عربستان سعودی شده بودند تا افراط‌گرایی در این کشور را از بین‌ ببرند و آن‌ها را به مدارای مذهبی فرا بخوانند؛ اما اتفاقی رخ نداد. آمریکایی‌ها در این برهه به علت نیازی که به حمایت کشورهای عربی خلیج فارس در جنگ‌های عراق و افغانستان داشتند، از این مسئله چشم‌پوشی کردند.

دوره اوباما (۲۰۰۹ تا ۲۰۱۶)

مطابق با این گزارش، روابط میان آمریکا و عربستان سعودی در دوره «باراک اوباما» رئیس‌جمهور اسبق آمریکا به‌شدت تیره شد چراکه سعودی‌ها، دولت آمریکا را به حمایت از اقداماتی متهم کردند که به دنبال تغییر در کشورهای عربی از راه پشتیبانی از تحرکات عربی بود؛ تحرکاتی که در سال‌های اول یا حکومت متحدان عربستان سعودی در منطقه را سرنگون کرد یا آن‌ها را در معرض تهدید قرار داد.

اما پس از صورت گرفتن تفاهم‌هایی درباره برنامه هسته‌ای ایران در سال ۲۰۱۵، روابط میان ریاض و واشنگتن متشنج شد که سعودی‌ها در جریان سفر باراک اوباما  به کشورشان با اخلال در پروتکل‌های رسمی و بیان اظهاراتی پراکنده درباره جدایی آمریکا و عربستان نارضایتی خود را از این موضوع ابراز کردند.

دوره ترامپ (۲۱۰۷ تا ۲۰۲۰)

روابط دونالد ترامپ رئیس‌جمهور سابق آمریکا با «محمد بن سلمان» ولی‌عهد سعودی بسیار خوب بود چراکه سعودی‌ها صدها میلیارد دلار بابت معاملات تسلیحاتی و سرمایه‌گذاری در آمریکا هزینه کردند و از سوی دیگر، موجی به منظور بازار گرمی برای دستاوردها و پیشرفتی که عربستان سعودی در دوره قدرت محمد بن سلمان به آن رسید، به راه انداخته شد که ترامپ نیز به نوبه خود در آن زمان محاصره تحمیلی علیه قطر را تأیید کرد.

اما با این حال، کشته شدن «جمال خاشقچی» ستون‌نویس روزنامه آمریکایی «واشنگتن پست» در مقر کنسولگری عربستان سعودی در ترکیه، ترامپ و دولت او را در تنگنا قرار داد چراکه در پی این ترور، خشم شدیدی محافل رسانه‌ای، آکادمیک و سیاسی آمریکا را فراگرفت و مطالبات در این کشور درباره پایان دادن به حمایت‌های آمریکا از عربستان سعودی و محاکمه ولی‌عهد بیشتر و بیشتر شد.

دولت جو بایدن

المیادین در ادامه گزارش خود نوشت: «امروز، به نظر می‌رسد که دولت بایدن در بسیاری از تحولات راهبردی جهان دنباله دولت اوباما است از این‌رو می‌توانیم نگرش بایدن در قبال روابط با عربستان سعودی را با نظر به "دکترین اوباما" متوجه شد؛ دکترینی که او آن را در گفت‌وگویی بلند و جامع با مجله "دِ آتلانتیک"  شرح داد».

این وبگاه لبنانی اضافه کرد: «اوباما "از دکترین سیاست خارجی که او را مجبور به تعامل با عربستان سعودی به عنوان یکی از متحدان [آمریکا] می‌کرد، خشمگین" بود. اوباما در گفت‌و‌گو با "مالکوم ترنبول" نخست‌وزیر استرالیا نیز چگونگی تبدیل شدن تدریجی اندونزی از یک کشور مسلمانِ مدارا‌کننده به تندروترین کشور مخالف با مدارا را شرح داد».

در ادامه این گزارش آمده است: «ترنبول از او پرسید "چرا این مسئله اتفاق افتاد؟" و اوباما به او پاسخ داد "زیرا عربستان سعودی و یگر کشورهای [حاشیه] خلیج [فارس] پول و تعداد زیادی پیشوای [دینی] و مدارس به این کشور فرستادند". اوباما در ادامه افزود "در سال ۱۹۹۰، عربستان سعودی مدارس وهابی را به‌طور چشمگیری تأمین مالی کرد و دوره‌هایی برای تدریس نگرش افراطی به اسلام و آنجه موردنظر خانواده سلطنتی بود، به راه انداخت" که ترنبول اینجا از او پرسید: "آیا سعودی‌ها دوستان شما نیستند؟" و اوباما در پاسخ گفت: "این مسئله پیچیده است" ».

المیادین در ادامه نوشت: به همین ترتیب، به نظر می‌رسد که سطح روابط عربستان سعودی و آمریکا با روی کار آمدن جو بایدن به روشنی کمرنگ شده است که ما بخشی از نشانه‌های آن را می‌آوریم:

• از زمان روی کار آمدن بایدن، او اسنادی مربوط به کشته شدن جمال خاشقچی منتشر کرد؛ اسنادی که نشان می‌داد سازمان اطلاعات آمریکا بر این عقیده است که بن سلمان شخصا در این مأموریت دست داشته است.
• آمریکا جدیدترین سامانه‌های موشکی و آتشبارهای پاتریوت را تابستان امسال از عربستان سعودی خارج کرد؛ به‌رغم آنکه عربستان سعودی در پی حملات یمنی‌ها علیه خود که در پاسخ به جنگ مستمر ریاض علیه اراضی یمن تداوم دارد، به سامانه‌های پدافند هوایی پیشرفته نیاز داشت.
• عربستان سعودی در جریان سفر ماه آگوست «خالد بن سلمان» معاون وزیر دفاع سعودی به مسکو  یک توافق همکاری نظامی با روسیه امضاء کرد که پس از آن، آمریکا به تمام شرکای و متحدان خود درباره «خودداری از معامله‌های جدید با بخش دفاع روسیه مطابق با بند ۲۳۱ قانون مبارزه با دشمنان آمریکا از راه تحریم‌های کاتسا» هشدار داد.
• وزارت دفاع آمریکا تعویق سفر «لوید آستین» وزیر دفاع خود به عربستان سعودی را اعلام کرد؛ سفری که قرار بود هفته گذشته، در جریان سفرهای دوره‌ای آستین به کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس صورت بگیرد. علت لغو این سفر «مسائل مربوط به زمان‌بندی» اعلام شد؛ اما این در حالی بود که محمد بن سلمان ولی‌عهد سعودی در همان روز در کاخ نئوم با «لئونید اسلوتسکی» رئیس کمیته امور بین‌الملل مجلس دومای روسیه دیدار کرد.

المیادین در پیان نوشت: در نتیجه، به نظر می‌رسد که منطقه به سوی برهم خوردن چینش در حال حرکت است که از جمله [نشانه‌های آن]، تمایل آمریکا به توسعه دامنه نفوذ برخی از کشورهای کوچک [حاشیه] خلیج [فارس] در برابر برادر بزرگتر یعنی عربستان سعودی است بنابراین نمی‌توان نقشی را که آمریکایی‌ها پس از خروج از افغانستان به قطر و همچنین به امارات به عنوان آغازکننده موج عادی‌سازی روابط با اسرائیل دادند، نادیده گرفت. شاید مصر نیز در آینده در مشرق عربی نقش راهبردی داشته باشد»./فارس