آیا دستگیری‌های امنیتی اردن «کودتای نظامی» بود؟

خبرگزاری تسنیم: «مجتبی فردوسی‌پور» در گفت‌وگو با خبرنگار بین‌الملل خبرگزاری تسنیم درباره تحولات امنیتی اخیر اردن و بازداشت 20 تن از مقامات ارشد این کشور گفت: تحولات این کشور مربوط به امروز نیست و ریشه در حوادث پس از فوت ملک حسین دارد. او پیش از فوتش به‌دستور آمریکا «حسن بن طلال» ولیعهد سابق را از سمت خود برکنار و عبدالله (پادشاه کنونی) را به این سمت منصوب کرد. ملک حسین انتظار داشت جانشینی خود را به امیر حمزه فرزند چهارم از ملکه خود واگذار کند اما قانون اردن اجازه این کار را نمی‌داد. براساس این قانون، ولیعهد نباید از سن پایین انتخاب شود لذا ملک عبدالله به‌عنوان ولیعهد انتخاب شد اما براساس وصیت ملک حسین قرار بر این شد، هنگامی که عبدالله جانشین پدر شود امیر حمزه را به‌عنوان ولیعهد خود انتخاب کند البته ملک حسین یک وصیتنامه مخفی در اختیار مادر امیر حمزه قرار داد که بعد از 5 سال عبدالله از سمت پادشاهی اردن کناره‌گیری کند و امیر حمزه جانشین او شود.

تحولات اردن مسبوق به سابقه است

سفیر سابق ایران در اردن با بیان اینکه امیر حمزه که در سال 1999 به سمت ولیعهدی اردن انتخاب شده بود در سال 2004 به‌دستور ملک عبدالله از این سمت برکنار شد، اظهار داشت: ملک عبدالله به‌دلیل ارتباط ساختاری با نهادهای اطلاعاتی و امنیتی اردن عهده‌دار سمت ولیعهدی و پادشاهی به‌طور همزمان شد. هدف او از این اقدام، آن بود که هنگامی که پسرش به سن قانونی برسد، او را به‌عنوان ولیعهد اردن انتخاب کند لذا تحولات اردن مسبوق به سابقه است، یعنی هنگامی که امیر حمزه را از تمام سمت‌های خود برکنار می‌کنند و ارتباطات او را با تمام مسئولان و اقشار جامعه اردن قطع و محکوم به بازداشت خانگی می‌کنند، این مربوط می‌شود به بخشی از وضعیت تاریخی اردن.

تلاش رژیم صهیونیستی برای حذف تولیت اردنی‌ها بر مسجدالاقصی

وی با اشاره به دستگیری رئیس دیوان پادشاهی اردن و نماینده ویژه پادشاه این کشور در امور عربستان و گمانه‌زنی برخی رسانه‌ها در خصوص نقش‌آفرینی ولیعهد عربستان در تحولات اخیر امان گفت: به‌دنبال انتصاب محمد بن سلمان به ولیعهدی عربستان اختلافات این کشور با اردن افزایش پیدا کرد. تنش میان اردن و عربستان در بحث معامله قرن شدت یافت. در این طرح آمریکایی (معامله قرن) صهیونیست‌ها به‌دنبال حذف تولیت اردنی‌ها از مسجدالاقصی بودند و می‌خواستند این تولیت به سعودی‌ها واگذار شود اما آن چیزی که در اینجا اهمیت دارد، انتصاب امیر نایف بن بندر به سکانداری سفارت عربستان در امان است. ارتباطات این شاهزاده سعودی به‌عنوان سفیر عربستان در اردن با قبایل و عشایر این کشور زیاد شد و حساسیت اردنی‌ها را برانگیخت.

سفیر سابق ایران در امان به وضعیت گروه‌های تکفیری و داعش در منطقه شامات اشاره کرد و اظهار داشت: نفوذ سلفی‌گری عربستان در جنوب اردن افزایش پیدا کرد و این موضوع باعث شد نگرانی‌های امنیتی برای اردنی‌ها تشدید شود. به‌رغم اینکه روابط امان ـ ریاض مقداری به سردی گراییده بود، سعودی‌ها برای اینکه حسن‌نیت خود را نشان دهند، یک صندوق مشترک تشکیل دادند و از شاه اردن خواستند نماینده ویژه‌ای برای آن تعیین کند لذا «باسم عوض‌الله» رئیس سابق پادشاهی و «شریف حسن» عضو خاندان هاشمی از کسانی بودند که به‌عنوان نمایندگان ویژه در امور عربستان تعیین شدند، اینان در مناسبات اردن و عربستان نقش‌آفرینی می‌کردند.

سه سناریوی مطرح درباره تحولات اخیر اردن

وی با ابراز اینکه باسم عوض‌الله رئیس دیوان پادشاهی اردن روابط نزدیکی با ولیعهد عربستان داشت درباره تحولات اخیر در امان گفت: چند سناریو در اینجا مطرح است که اولین آن نقش‌آفرینی عربستان در این ماجراست چراکه باسم عوض‌الله در شمار افراد دستگیرشده توسط نیروهای امنیتی اردن قرار دارد البته اتباع عربستانی نیز در شمار دستگیرشدگان این شبه‌کودتا به چشم می‌خورند لذا این موضوع می‌تواند نقش عربستان در تحولات اخیر امان را قدری پررنگ‌تر کند.

فردوسی‌پور درباره دومین سناریو گفت: وضعیت امنیت اردن همواره تحت پوشش «ام.آی.6» انگلیس و «شین‌بت» رژیم صهیونیستی قرار دارد. علت اینکه سرویس امنیت داخلی این رژیم، اردن را تحت پوشش دارد، این است که صهیونیست‌ها مدعی‌اند سرزمین‌های شرق اردن از آن اسرائیل است. در اینجا باید گفت طی چند سال اخیر اختلافات تل‌آویو و امان افزایش پیدا کرد چراکه اردنی‌ها توانستند با رأی سازمان ملل دو منطقه در وادی العربه را از رژیم صهیونیستی پس بگیرند و این باعث خشم تل‌آویو شد، این اختلافات زمانی شدت پیدا کرد که صهیونیست‌ها اجازه  ندادند شاهزاده حسین ولیعهد اردن به سرزمین‌های اشغالی فلسطین سفر و از مسجدالاقصی دیدن کند. نفس این اختلافات می‌تواند این سناریو را مطرح کند که صهیونیست‌ها به اردنی‌ها یک نوع هشدار دادند که درحقیقت حیات و مرگ اردن به خواست تل‌آویو بستگی دارد.

وی سومین سناریوی تحولات اخیر امان را اعتراضات داخلی اردن دانست و گفت: مدت زمان کوتاهی است که بر اثر اعتراضات مردمی در اردن دولت این کشور تغییر کرده‌ است. این دولت به‌دلیل فوت  چند بیمار کرونایی (قطع اکسیژن) در یکی از بیمارستان‌های این کشور مجبور شد وزیر بهداشت خود را عزل کند لذا پایه‌های دولت امان متزلزل شد و اکنون اعتراضات مردمی از حوزه معیشتی به مطالبات اجتماعی در سطح حوزه کرونایی کشیده شده‌ است.

اردن از لحاظ وضعیت کرونا آسیب دیده است و به همین دلیل اعتراضات مردمی در این کشور گسترش یافته است، در اینجا باید به این نکته اشاره شود با توجه به جایگاهی که امیر حمزه با عشایر دارد و ارتباطاتی که سفیر عربستان در امان با قبایل اردنی دارد اعتراضات به سطح مردمی کشیده شده است چراکه برخی از رؤسای قبایل و عشایر اردنی میان دستگیرشدگان اخیر امان به چشم می‌خوردند، این نشان می‌دهد که اعتراضات در اردن گسترده است اما از کنترل خارج نیست.

امنیت اردن تحت نظارت ام‌آی6 و شین‌بت است

وی تأکید کرد: امنیت اردن تحت نظارت ام‌آی6 و شین‌بت قرار دارد و هرگونه تحرک و تخلفی که بخواهد در وضعیت حاکمیتی امان رخ دهد، طبیعتاً این دو سرویس اطلاعاتی و امنیتی هشدارهای لازم را به دستگاه‌‍‌های امنیتی اردنی می‌دهند و مانع از ایجاد دگرگونی در این کشور خواهند شد اما برخی مسائل را می‌توانند استندبای قرار بدهند تا مقامات اردنی بدانند حافظ منافع آنان، کسی دیگر است و نباید دست از پا دراز کنند.

این تحلیلگر ارشد تحولات غرب آسیا درباره نقش‌آفرینی «ام.آی.6» انگلیس در امور داخلی اردن اظهار داشت: انگلیس به‌صورت تاریخی اردن را مستعمره خود می‌داند. ازدواج ملک حسین با دختر صحنه‌گردان فیلم لورنس عربستان سبب شد فرزند او یعنی ملک عبدالله امروز حاکم مطلق اردن باشد. بدیهی است هرگونه تغییر و تحولات در اردن بی‌ارتباط به سرویس ام‌آی6 نیست و طبیعتاً این سرویس جاسوسی بر این تحولات اشراف کامل دارد.

عربستان همواره در صدد تضعیف خاندان هاشمی بود

این دیپلمات سابق ایران درباره منافع عربستان و رژیم صهیونیستی از نقش‌آفرینی در تحولات اردن گفت: ریاض در حمله به یمن خواهان آن بود که شاه اردن کنار عربستان بایستد اما اردن به‌صورت نمایشی کنار ولیعهد عربستان قرار گرفت و دو فروند اف16 به جنگ یمن اعزام کرد که جنگنده‌ها فقط در مأموریت‌های تجسسی شرکت می‌کردند. اردن پس از اجرای این نمایش فوراً از جنگ یمن خارج شد، این موضوع سبب افزایش اختلاف ولیعهد عربستان و شاه اردن شد، این درحالی است که ریاض از گذشته‌‎های دور با طرز تفکر خاندان هاشمی مخالف بوده است و همواره می‌کوشد خاندان حاکم بر اردن را تضعیف کند. همان‌طوری که قبلاً گفتم ریاض از طریق ارتباط با عشایر جنوب اردن کوشید سلفی‌گری را در این منطقه ترویج کند. عربستان با تربیت نسل تکفیری در اردن در بحران سوریه نقش‌آفرینی کرد اما با گذشت بیش از دو سال از بحران سوریه حاکمان امان دیدگاهشان نسبت به این بحران تغییر پیدا کرد و از همین لحاظ با ریاض دچار اختلاف شدند و این اختلاف شکاف در رویکرد سیاست منطقه‌ای عربستان و اردن را بیشتر کرد، لذا عربستان به‌دنبال آرامش در اردن نبوده بلکه در پی به‌خدمت گرفتن این کشور در راستای منافع و سیاست‌های خود است.

«معامله قرن» به اختلاف شاه اردن با نتانیاهو دامن زد

وی درباره منافع رژیم صهیونیستی برای مداخله در امور اردن گفت: صهیونیست‌ها مدعی‌اند اردن جزئی از سرزمین‌های اشغالی (اسرائیل) است لذا آنان هیچ‌گاه نامی از اردن به‌عنوان یک کشور مستقل نمی‌برند و از آن به‌عنوان سرزمین شرق یا غرب نهر یاد می‌کنند، این موضوع سبب ایجاد اختلاف و تنش میان اردن و رژیم صهیونیستی است. هرچند که امان و تل‌آویو پیمان صلح امضاء کرده‌اند و براساس این پیمان صهیونیست‌ها باید نقش مناطق مین‌گذاری‌شده و ایستگاه‌های شنود را تحویل اردن دهند اما هیچ‌گاه این موضوع تحقق نیافته‌ است.

در اینجا باید گفت که نوع رویکرد اردن به تحولات سازش به اختلافات امان ـ تل‌آویو دامن زد، به‌ویژه این اختلافات با طرح معامله قرن ترامپ افزایش پیدا کرد. اردن یکی از مفاد اصلی معامله قرن بود و این کشور باید محو می‌شد و به‌عنوان وطن جایگزین فلسطینیان به‌شمار می‌رفت، درحقیقت، معامله قرن اختلافات شاه اردن با نخست وزیر رژیم صهیونیستی را تشدید کرد.

در مجموع صهیونیست‌ها به اردن به‌عنوان حیاط خلوت اسرائیل می‌نگرند.

تحولات اردن، کودتای نظامی یا نمایش قدرت؟

وی درباره چشم‌انداز تحولات داخلی اردن خاطرنشان کرد: اردنی‌ها از واژه  کودتا درباره تحولات اخیر امان یاد می‌کنند و معتقدند که طرف‌های داخلی و خارج در آن نقش‌آفرینی دارند اما بنده معتقدم این تحولات می‌تواند یک نمایش قدرت باشد یعنی اردن می‌خواهد خط پایانی بر این تحولات داخلی بکشد و در واقع می‌خواهد آن را کنترل و مدیریت کند و طبیعتاً باید طراحی سناریو می‌شد و این سناریو در قالب کودتا تعریف شده‌ است. گرچه گفته می‌شود نیروهای امنیتی و نظامی دستگیر شده‌اند و عناصر خارجی بین آنان به‌چشم می‌خورند اما به‌نظر می‌رسد این موضوع از مدت‌ها پیش مدنظر بوده‌ و کنترل می‌شده است، در واقع جلساتی که در عشایر برگزار می‌شدند، شنود و به‌نوعی مدیریت می‌شدند تا بتوانند از اعتراضات مردمی جلوگیری کنند لذا این مسئله را در قالب کودتا علیه حاکمیت مطرح کردند.

فردوسی‌پور در پایان تصریح کرد: بنده فکر می‌کنم اینها می‌خواستند پرونده مخالفان را در خاندان حاکمیتی و خارج از آن  ببندند چراکه بحث بیماری ملک عبدالله مدت زیادی است که مطرح است یعنی از زمانی که پروسه حاکمیتی او وارد 20سالگی شد و اکنون 22 سال است که ملک عبدالله بر تخت پادشاهی اردن تکیه زده‌ است. ملک عبدالله می‌خواهد پادشاهی اردن برای فرزندش حسین نهادینه شود لذا طبیعی است که  این مسائل (مخالفان) را مدیریت کند.