خشم دولت اردوغان از تیم بایدن

واقعیت این است که نه تماس تلفنی طولانی ابراهیم کالین سخنگو و مشاور امنیت ملی کاخ بش تپه با جیک سالیوان مشاور امنیت ملی کاخ سفید و نه مواضع 48 ساعت اخیر، هیچکدام نشان دهنده بهاری نیستند که نویدبخش سالی خوب و پررونق باشند.

وزارت امور خارجه آمریکا به تندی به اظهارات وزیر کشور ترکیه پاسخ داده و حمایت از اعتراضات دانشجویی استانبول نیز موضوعی است که دولت اردوغان را خشمگین کرده است.

حمایت واشنگتن از اعتراضات دانشجویی استانبول

موضوع اعتراضات دانشجویان در دانشگاه بوغاز ایچی استانبول، تبدیل به موضوع پیچیده ای شده است. از یک سو، رجب طیب اردوغان، با گماردن یک پروفسور به شدت حزبی و سیاسی  به عنوان رئیس این دانشگاه، به توصیه های هیات علمی دانشگاه دهن کجی کرده و معرفی این فرد، موجبات خشم دانسجویان و استادان را به دنبال آورده است.

از آن سو، مشخص شده که چندین حزب و گروه غیرقانونی و بعضاً گروه های تروریستی کمونیستی، نیروهای نفوذی خود را به این دانشگاه فرستاده و آنان نیز در صف دانشجویان قرار گرفته است.

توهین جمعی از این افراد به یک پوستر بزرگ کعبه در محوطه دانشگاه، موجب اعتراض اسلام گرایان شد و علاوه بر این، گروه های دیگری نیز در این ماجرا دخیل هستند که آمریکا، اقدام آنها را مصداق آزادی توجه به گرایش های جنسی متفاوت می داند، اما دولت ترکیه بر اساس عقاید دینی و اسلامی خود، حضور این گروه ها و مطالبات آنها را، مصداق انحراف و ترویج همجسنگرایی می داند.

با این وصف، وزارت امور خارجه آمریکا در این مورد موضع گیری کرده و «ند پرایس» سخنگوی وزارت خارجه آمریکا ضمن اعلام حمایت از همجنسگرایان نوشته است: «ما از نزدیک شاهد تظاهرات مسالمت آمیز علیه انتصاب رئیس جدید در دانشگاه بوغاز ایچی در ترکیه هستیم. ما نگران بازداشت دانشجویان و سایر معترضین هستیم.»

البته وزارت امور خارجه ترکیه نیز خیلی سریع به این اقدام واشنگتن پاسخ داده و با انتشار بیانیه ای رسمی اعلام کرد:«هیچ کسی در حدی  نیست که در مورد مسائل داخلی ما و مسائل مربوط به دانشگاه بوغاز ایچی استانبول دخالت کند.»

داستان قدیمی کودتا و عصبانیت دولت جدید

سلیمان سویلو وزیر کشور ترکیه، سیاست مداری است که همه او را با 2 ویژگی مهم می شناسند. نخست، اطاعت بی چند و چون و مریدانه از اردوغان. دوم، بیان مواضع بسیار تند و آتشین.

او چند روز پیش برای چندمین بار، آمریکا را مسئول و محرک شاگردان فتح الله گولن برای کودتای نافرجام سال 2016 میلادی دانست. اما این بار، دستگاه دیپلماسی آمریکا، خیلی زود دست به کار شد و پاسخ سلیمان سویلو را داد و قضیه آن قدر برای واشنگتن مهم بود که صرفاً به موضع گیری سخنگو و انتشار توییت فیصله نیافت و اطلاعیه ای رسمی با تیتر «پاسخ به اظهارات ترکیه در مورد کودتای 2016» بر روی پایگاه اینترنتی وزارت امور خارجه قراتر گرفت.  

در این اطلاعیه کوتاه آمده است: «ایالات متحده هیچ مشارکتی در کودتای 2016 در ترکیه نداشت و بلافاصله آن را محکوم کرد. ادعاهای اخیر مقامات ارشد ترکیه خلاف واقع و کاملاً نادرست است. این اظهارات و سایر ادعاهای بی اساس و غیر مسئولانه، مغایر با این واقعیت است که  ترکیه به عنوان متحد ناتو و شریک استراتژیک ایالات متحده، مورد توجه قرار گرفته است.»

عصبانیت دستگاه دیپلماسی آمریکا از اظهارات وزیر کشوری که به عنوان مهم ترین عضو کابینه اردوغان شناخته می شود، موید این نکته است که آمریکا در مورد تغییر ادبیات موسوم  به ضد آمریکایی، انتظاراتی از حزب عدالت و توسعه دارد. چرا که این ادبیات، ممکن است در داخل برای احزاب رای جمع کند و به محبوبیت سیاستمداران بیفزاید اما از طرف مقامات دولت جدید آمریکا، همچون سخنان تحریک کننده و بی فایده، قلمداد می شود؟

بایدن به جای اردوغان، با چه کسی تماس گرفت؟

مدت هاست در رسانه های ترکیه این موضوع مطرح شده که رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه در یک و نیم ماه گذشته، مداوماً منتظر یک تماس تلفنی از سوی جو بایدن بوده که نشان دهد رابطه بین آنکارا و واشنگتن، وارد فاز خوب و مثبتی خواهد شد. اما این اتفاق روی نداده و نهایتاً، این جیک سالیوان بوده که حاضر شده با همتای ترک خود ابراهیم کالین، صحبت کند.

احمد تاکان تحلیل گر روزنامه کورکو سوز نوشته است: «در شرایطی که اردوغان منتظر تماس جو بایدن بود، آمریکایی ها در این مورد بهانه می آوردند و ادعا می کردند که بایدن وقت ندارد. اما حالا، اطلاعاتی به کاخ بش تپه آنکارا رسیده که نشان می دهد مدتی پیش، جو بایدن با مظلوم عبدی کوبانی فرمانده شبه نظامیان موسوم به نیروهای سوریه دموکراتیک (SDF) تماس گرفته و به خاطر فوت مادرش به او تسلیت گفته است.»

انتشار این خبر از آنجایی مهم است که دونالد ترامپ نیز قبلاً با مظلوم کوبانی تماس گرفته و او را ژنرال مظلوم خوانده بود و حالا آنکارا نگران این است که با وجود کنار رفتن دونالد ترامپ و جمهوری خواهان، جو بایدن و دموکرات ها نیز بخواهند با نهادهای اقماری پ.ک.ک در مناطق کردنشین شمال شرقی سوریه روابط مثبتی داشته باشند و برآیند این رابطه، منجر به تضعیف ترکیه شود.

برخورد با مخالفین در داخل و خارج از مرزها

چند و چون مواجهه دولت برآمده از حزب عدالت و توسعه با احزاب و سیاستمداران مخالف، همواره مورد توجه غربی ها قرار گرفته و نه تنها آمریکا، بلکه اروپایی ها نیز ترکیه را در این مورد، آماج انتقادات تند خود قرار داده اند. حالا علاوه بر اتحادیه اروپا، برخی اتاق فکرها و نهادهای مدنی آمریکایی نیز در این مورد علیه دولت اردوغان موضع گرفته و اطلاعاتی ارائه داده اند که به مذاق رهبر حزب عدالت و توسعه خوش نمی آید. آنها معتقدند که دولت اردوغان، نه تنها در داخل مرزهای ترکیه، بلکه در کشورهای دیگر و در خارج از مرزها نیز، مخالفین را راحت نمی گذارد.

نهاد موسوم به «خانه آزادی» (Freedom House) در گزارش جدید خود به این اشاره کرده که دولت ترکیه، از سال 2014 میلادی به این سو، در چندین کشور جهان، مامورین امنیتی خود را برای آزار و اذیت سیاستمداران مخالف و فراری به کار گرفته و پس از کودتای نافرجام سال 2016 میلادی، میزان تعقیب و گریز و تهدیدهای حضوری یا تلفنی و سایبری علیه مخالفین خارج از کشور، بیشتر و بیشتر شده است.

بر اساس اطلاعاتی که این نهاد آمریکایی منتشر کرده، نیروهای امنیتی ترکیه در 31 کشور جهان، مخالفین دولت اردوغان را تحت تعقیب قرار داده اند و در کشورهایی همچون اوکراین، کوزوو، جمهوری آذربایجان و چندین کشور دیگر، افرادی را دستگیر و به کشور بازگردانده اند.

البته ترکیه در برابر این قبیل گزارش ها و انتقادات، دفاعیات و استدلال های خودش را دارد و معتقد است که تمام افرادی که تحت تعقیب قرار گرفته و زیر چتر مامورین امنیتی ترکیه بوده اند، مرتکب جرایم تروریستی و ضد امنیتی شده اند.

ترکیه یا یونان و قبرس؟ مساله این است

رویکرد تیم جو بایدن در قبال تحولات مرتبط با شرق مدیترانه، از نکاتی است که برای دولت اردوغان، اهمیت حیاتی دارد. تا اینجای کار، شواهد نشان داده که بایدن – بلینکن، نمی خواهند در این مورد عجله کنند اما در عین حال، حاضر نیستند میدان را به تمامی برای ترکیه رها کنند.

یکی دیگر از نشانه های سیاسی نگران کننده برای ترکیه در ماجرای اژه  مدیترانه، این است که دولت یونان به تازگی، 10 فروند بالگرد نظامی آمریکایی را در جزیره دده آغاچ مستقر کرده است. مقامات آتن اعلام کرده اند که این جزیره از این به بعد یک پایگاه نظامی مهم خواهد بود.

عادت آنکارا به انتقادات دموکرات های واشنگتن

در حال حاضر، دولت بایدن نشان داده که در سطوح کلان بین المللی، مسائلی همچون چین و روسیه را به عنوان اولویت های اصلی برگزیده است. اما در هر حال، زمانی که تیم بایدن، به طور جدی سراغ پرونده هایی همچون عراق، سوریه، قره باغ و شرق مدیترانه برود، با ترکیه سر و کار دارد و باید دید چه طرحی را در نظر گرفته است.

در پایان باید گفت، قدرت گرفتن دموکرات ها در آمریکا، همواره برای ترکیه یادآور طرح انتقادات گسترده واشنگتن در مورد کُند بودن روند توسعه سیاسی و دموکراسی در ترکیه بوده است.

به عبارتی روشن، حالا آنکارا از مواضع دولت جدید آمریکا غافلگیر نشده و با یک وضعیت غیرقابل پیش بینی روبرو نشده است. امیلی هورن سخنگوی جیک سالیوان نیز بدون تعارف اعلام کرده که سالیوان در تماس تلفنی با ابراهیم کالین، با ادبیاتی شفاف به او خبر داده که مساله میزان پایبندی دولت ترکیه به حقوق بشر و آزادی های سیاسی، برای آمریکا مهم است و این مساله در روابط، مورد توجه قرار خواهد گرفت.  

اما باید دید، آیا میزان این انتقادات، به حدی خواهد رسید که واشنگتن در حمایت های عملی و اثرگذار از مخالفین اردوغان، راسخ و ثابت قدم شود؟ سوال مهم دیگر این است که آیا انتقادات دولت برآمده از دموکرات های آمریکا، انتقاد از دولت برآمده از حزب عدالت و توسعه را به ابزاری برای تنظیم باد و اعمال فشار تبدیل می کند یا در سطوح بالا و در مورد پرونده های حساسی همچون مسائل تاریخی 1915 میلادی، فشار بر ترکیه و حمایت از ارمنستان را در دستور کار قرار می دهد؟