فقر آهن با بدنتان چه می‌کند؟

تبیان: کمبود آهن زمانی رخ می‌دهد که بدن فرد، آهن معدنی به میزان کافی نداشته باشد. این اتفاق به سطح پایین و غیرطبیعی گلبول‌های قرمز خون منجر خواهد شد. دلیل وقوع این اتفاق این است که برای ساخت هموگلوبین در خون، نیاز به آهن است. هموگلوبین یک پروتئین در گلبول‌های قرمز خون است که این گلبول‌ها را قادر می‌سازد تا اکسیژن را به سراسر بدن منتقل کنند.

اگر بدن ما به‌اندازه کافی هموگلوبین نداشته باشد، عضلات و بافت‌های بدن نمی‌توانند اکسیژن کافی دریافت کنند و قادر به عملکرد درست و مؤثر نخواهند بود. این رویداد منجر به وقوع کم‌خونی خواهد شد. گرچه انواع متفاوتی از کم‌خونی وجود دارد، اما کمبود آهن شایع‌ترین نوع آن است.

رایج‌ترین دلایل کمبود آهن شامل دریافت ناکافی آهن ناشی از رژیم غذایی ناصحیح و یا رژیم‌های محدودکننده، بیماری روده التهابی، افزایش میزان آهن مورد نیاز در طول بارداری، از دست دادن خون طی دوره‌های قاعدگی سنگین و یا خون‌ریزی داخلی بدن است.

البته دلیل هرچه که باشد، کمبود آهن می‌تواند علائم ناخوشایندی در پی داشته باشد که کیفیت زندگی را تحت تأثیر قرار می‌دهد. این علائم شامل ضعف در سلامتی، تمرکز و بهره‌وری می‌شود.

علائم کمبود آهن می‌تواند بر اساس نوع کم‌خونی، سرعت رشد و توسعه آن، سن و وضعیت فعلی سلامت فرد متفاوت باشد. البته در برخی موارد فردی که دچار کم‌خونی است هیچ‌گونه علائمی مشاهده نمی‌کند. در ادامه این مطلب به ۱۰ نشانه کمبود آهن اشاره خواهیم کرد.

۱- خستگی نامعمول احساس خستگی زیاد یکی از شایع‌ترین علائم کمبود آهن است که این نشانه در بیش از نیمی از افراد دارای کمبود آهن حس می‌شود. این خستگی به این علت رخ می‌دهد که بدن انسان برای تولید پروتئینی به نام هموگلوبین که در خون یافت می‌شود به آهن نیاز دارد. هموگلوبین به انتقال و رساندن اکسیژن به سراسر بدن کمک می‌کند.

وقتی هموگلوبین خون پایین باشد، اکسیژن کمتری به سراسر بدن رسانده می‌شود و قلب برای جبران این کمبود اکسیژن، مجبور است سریع‌تر و محکم‌تر فعالیت کند تا اکسیژن بیشتری را به بخش‌های مختلف بدن برساند؛ بنابراین وقتی بدن انسان هموگلوبین کافی نداشته باشد، اکسیژن کمتری به بافت‌ها و عضلات می‌رسد و انرژی کافی برای آن‌ها تأمین نمی‌شود. علاوه بر آن قلب در این هنگام باید بیشتر و سخت‌تر تلاش کند تا "خون ناقل اکسیژن" بیشتری به سراسر بدن ارسال کند که این اتفاق نیز می‌تواند در بروز خستگی مؤثر باشد. البته از زمانی که خستگی به یکی از بخش‌های اصلی سبک زندگی مدرن و پرمشغله تبدیل شد، تشخیص کمبود آهن از روی خستگی کمی دشوار شده است. لازم به ذکر است بسیاری از افرادی که دچار فقر آهن هستند، کمبود انرژی را همراه با احساس ضعف، دشواری تمرکز، داشتن حسی نامعمول و بهره‌وری پایین تجربه می‌کنند.

۲- رنگ‌پریدگی پوست رنگ‌پریده و رنگ‌پریدگی بخش داخل و پایین پلک‌ها از دیگر علائم شایع کمبود آهن است. در واقع هموگلوبین موجود در گلبول‌های قرمز، عامل قرمزی رنگ خون هستند. این همان علتی است که باعث می‌شود حین کمبود آهن، پوست، رنگ معمول خود را از دست بدهد.

این رنگ‌پریدگی ناشی از کمبود آهن را می‌توان در تمام بدن و یا فقط در یک ناحیه از بدن مثل صورت، لثه‌ها، درون لب‌ها، درون چشم‌ها و حتی در ناخن‌ها مشاهده کرد. مشاهده رنگ‌پریدگی معمولاً در کم‌خونی متوسط یا شدید شایع است. به عنوان مثال اگر پلک پایینی خود را پایین کشیدید، در آن ناحیه باید یک رنگ قرمز فعال و سرحال ببینید؛ بنابراین اگر در این ناحیه با رنگی متمایل به صورتی کمرنگ و بی‌حال و یا زرد روبه‌رو شدید، احتمال آن وجود دارد که دچار کمبود آهن باشید.

۳- تنگی نفس همان‌طور که بیان شد هموگلوبین، خون را قادر به انتقال اکسیژن به سراسر بدن می‌کند. وقتی سطح هموگلوبین به دلیل فقر آهن پایین باشد، سطح اکسیژن نیز پایین خواهد بود. این به این معنی است که عضلات ما اکسیژن کافی برای انجام فعالیت‌های طبیعی مثل پیاده‌روی، دریافت نخواهند کرد.

یکی از نتیجه‌ها می‌تواند این باشد که میزان نفس‌های ما افزایش یابد چراکه بدن در تکاپو برای دریافت اکسیژن بیشتر است. این اتفاق، دلیل شایع بودن تنگی نفس در افراد دچار کمبود آهن است.

۴- سردرد و سرگیجه کمبود آهن می‌تواند باعث سردرد شود. این نشانه در مقایسه با نشانه‌های قبلی، کمتر رایج است و معمولاً با سبک‌سری و سرگیجه همراه است.

کمبود هموگلوبین در افرادی که دچار کمبود آهن هستند باعث می‌شود اکسیژن کمتری به مغز برسد و یکی از نتایج این رویه این است که رگ‌های خونی در مغز می‌توانند متورم شوند و باعث فشار به سر و سردرد گردند. البته سردرد می‌تواند ناشی از دلایل متفاوتی باشد. لازم به ذکر است که سردرد‌ها و سرگیجه‌های مکرر ممکن است علامتی مبنی بر کمبود آهن در بدن باشند.

۵- تپش قلب (ضربان غیرعادی قلب) ضربان‌های غیرعادی قلب تحت عنوان تپش قلب شناخته می‌شوند. این ضربان‌های غیرعادی که ضربان‌های سریع، محکم و یا نامنظم را شامل می‌شوند می‌توانند نشانه کمبود آهن در بدن باشند.

همان‌طور که گفته شد وقتی هموگلوبین خون پایین باشد، اکسیژن کمتری به سراسر بدن رسانده می‌شود و قلب برای جبران این کمبود اکسیژن، مجبور است سریع‌تر و محکم‌تر فعالیت کند تا اکسیژن بیشتری را به بخش‌های مختلف بدن برساند. این اتفاق می‌تواند منجر به احساس نامنظمی و یا سریع‌تر بودن ضربان قلب نسبت به حالت طبیعی شود.

گفتنی است این روند در مواردی استثنایی می‌تواند منجر به بزرگ شدن قلب، سوفل قلب و یا نارسایی قلبی شود. منظور از سوفل قلب، صدا‌هایی نامعمول است که در بین ضربان‌های قلب شنیده می‌شود. البته این علائم نیز نسبت به سایر علائم یاد شده دارای شیوع کمتری هستند و در واقع فرد باید مدت‌زمان زیادی درگیر کمبود آهن باشد تا با این علائم مواجه شود.

۶- پوست و موی خشک و آسیب‌دیده پوست و موی خشک و آسیب‌دیده نیز می‌تواند از علائم فقر آهن باشد. نکته جالب اینکه این اتفاق نیز ناشی از اکسیژن ناکافی در ارگان‌ها است. اگر اکسیژن کافی به پوست و مو‌ها رسانده نشود دچار خشکی و ضعف خواهند شد. خوب است بدانید کمبود آهن شدید با ریزش مو مرتبط است. البته ریزش چند مو در روز و در حین شستشو یا شانه زدن طبیعی است، اما اگر فردی دچار ریزش مو به‌طور توده‌ای و یا بیش‌ازحد طبیعی باشد باید این موضوع را بررسی کرد.

۷- تورم و احساس درد در زبان و دهان گاهی اوقات با نگاه کردن به درون و یا اطراف دهان می‌توان متوجه کمبود آهن شد. اگر زبان دچار تورم، التهاب، رنگ‌پریدگی و یا سطح صاف غیرطبیعی باشد، می‌تواند از علائم کمبود آهن باشد. هموگلوبین پایین ناشی از کمبود آهن می‌تواند باعث رنگ‌پریدگی زبان و میوگلوبین پایین در بدن می‌تواند باعث درد، تورم و التهاب زبان شود.

میوگلوبین پروتئینی در گلبول‌های قرمز خون است که عضلات از جمله عضله زبان را پشتیبانی می‌کند. همچنین کمبود آهن می‌تواند باعث خشکی دهان، خراش‌های قرمز دردناک در گوشه‌های دهان و زخم‌های داخل دهان شود.

۸- پای بی‌قرار کمبود آهن با سندروم پای بی‌قرار مرتبط است. سندروم پای بی‌قرار، نوعی مشکل یا بیماری است که فرد مبتلا به آن در حین استراحت، به‌ویژه در اواخر شب و به هنگام خواب دچار احساس ناخوشایندی مثل خارش، خزیدن حشره، و یا احساس نامطلوب دیگری در پا شده و به‌ناچار به تکان دادن پا‌های خود می‌پردازد. البته دلیل اصلی این سندروم فعلاً مشخص نشده، اما ۲۵ درصد از افرادی که سندروم پای بی‌قرار دارند دچار کمبود آهن هستند و هر چه کمبود آهن شدیدتر باشد، علائم این سندروم نیز شدیدتر خواهد بود.

۹- ناخن‌های قاشقی و شکننده یکی از نشانه‌های کمبود آهن که کمتر شایع است، ناخن‌های شکننده و قاشقی شکل است. به این شرایط کویلونیکیا می‌گویند. این مشکل معمولاً با ناخن‌های شکننده که به‌راحتی ترک می‌خورند و می‌شکنند شروع می‌شود و با ادامه روند کمبود آهن، ممکن است به وقوع شرایط ناخن‌های قاشقی منتهی شود که درواقع وسط ناخن گود شده و اطراف آن به بالا متمایل می‌شوند و ناخن حالتی شبیه به قاشق به خود می‌گیرد. البته گفتنی است این مورد از موارد نادر است و در فقر آهن و کم‌خونی بسیار شدید دیده می‌شود.