چرخه معیوب درمان زباله دارویی تولید می‌کند/ آلودگی محیط زیست و آب‌های زیرزمینی با پسماندهای دارویی

سرویس اجتماعی فردا؛ زهرا چیذری: زباله‌های بیمارستانی و امحای آنها سالهاست مورد توجه قرار گرفته و میان نهادهای مسئول دست به دست می‌شود اما شیوه امحای داروهای تاریخ گذشته و زباله‌های دارویی موضوعی است که کمتر مورد توجه قرار گرفته است در حالی که برخی عناصر به کار رفته در داروها در مقادیر بسیار کم هم می‌تواند آلودگی‌های شدید زیست محیطی را موجب شود. با وجود این بنا به تاکید دبیرانجمن علمی داروسازان ایران چالش درباره شیوه امحای داروهای تاریخ انقضا گذشته و زباله‌های دارویی، حکایت از چرخه معیوب درمان دارد.

قفسه‌ای پر از داروهای مصرف نشده ای که اگر وقت بگذاریم و نگاهی به آنها بیندازیم متوجه خواهیم شد بسیاری از این داروها تاریخ انقضایشان گذشته است و باید دور بیندازیم. بخشی از این داروها مسکن‌ها یا داروهای بدون نسخه ای است که خودمان برای روز مبادا خریده‌ایم و بخشی دیگر هم تلنباری از داروهایی است که با یک بیماری و مراجعه به پزشک برایمان تجویز شده و باقی مانده است. به هر حال این داروها دیگر قابل استفاده نیست و ما به راحتی آنها را در سطل زباله در کنار دیگر زباله‌ها می‌اندازیم در حالی که زباله‌های دارویی به شدت محیط زیست را آلوده می‌کند و نباید به عنوان یک زباله معمولی در کنار دیگر زباله‌ها وارد شود و در کشور ما اغلب مردم این را نمی‌دانند چراکه اگر در این باره اطلاعاتی هم داشته باشند فایده ای ندارد چون وزارت بهداشت و نهادهای مسئول هیچ زیرساختی را برای جمع آوری زباله‌های دارویی پیش بینی نکرده اند. راهکاری که شاید اصلی ترین آن کنترل میزان داروهای تجویزی باشد. این چرخه معیوب سید حمید خویی دبیرانجمن علمی داروسازان ایران درباره علت تولید زباله‌های دارویی در منازل مردم معتقد است: از مهم‌ترین دلایلی که مردم در منازل خود دارو انباشته می‌کنند می‌توان به 2 دلیل اشاره کرد، از جمله اینکه داروی باید به اندازه بیماری توسط پزشک تجویز شود و اگر اضافه بر آن تجویز شود اشکال دارد. از طرفی هم باید بیمار دارو را درست مصرف کند تا دارو اضافه نماند، بنابراین این دو دلیل از مهمترین دلایلی است که باعث می‌شود مردم داروهای زیادی را در منزل انبار کند.

وی همچنین با اشاره به بحث مصرف مسکن‌ها برای کاهش درد در بیماران تاکید می‌کند: هر چند مسکن‌ها مانند آنتی بیوتیک‌ها نیستند که با مصرف بالای آنها با مقاومت دارویی مواجه شویم اما درباره مسکن‌های مخدر با مصرف دردوزهای بالا اثر بخشی دارو کم می‌شود و این هشداری است برای افراد که در بروز برخی بیماریها مانند سر درد ازداروهای مخدری مانند ترامادول استفاده نکنند. عوارض زیست محیطی زباله‌های دارویی نوشاد هاشمیان نایب رئیس انجمن علمی داروسازان نیز با تاکید بر اینکه اگر از داروهایتسکین دهنده درد به درستی استفاده نشود،‌اثرگذاری آن کاهش می‌یابد، می‌افزاید: استفاده از دارو به شکل صحیح ،‌دوز دارویی مناسب بهتناسب بیمار موجب می‌شود تا حداکثر رضایت و کمترین عوارض جانبی را شاهد باشیم.

بنا به تاکید وی انباشت دارو در خانه‌ها یکی از معضلاتی است که در کشور وجود دارد و افراد به دلیل این مسئله داروها را در کنار زباله‌های دیگر قرار داده و این مسئله عوارض زیست‌محیطی فراوانی را به همراه خواهد داشت، بنابراین ایجاد شرایط لازم برای پیشگیری از این مسئله ضرورت دارد اما در حال حاضر زیرساختهای لازم برای جمع آوری زباله‌های دارویی وجود ندارد. آلودگی آبهای زیر زمینی با دارو! به گفته هاشمیان اگر همین حالا در یخچال خانه بسیاری از خانواده‌ها را باز کنید با انبوهی از داروها به ویژه مسکنها مواجه می‌شوید که خیلی‌هایشان تاریخ گذشته هستند و باید معدم شوند. وی تصریح می‌کند: داروها هم مانند زباله‌های بیمارستانی روشهای معدوم سازی ویژه ای دارند که در همه جای دنیا رعایت می‌شود چراکه این داروها می‌توانند آلودگی‌های زیست محیطی بالایی را موجب شوند. این داروساز با اشاره به شیوه نادرست دور انداختن دارو ماند زباله‌های دیگر می‌افزاید: با این کار ما دارو را وارد چرخه ای میکنیم که ممکن است ترکیبات پایدار و خطرناک آن به آبهای زیر زمینی وارد شده و موجودات زنده دیگر را آلوده کند. ‌هاشمیان به نتایج تحقیقی اشاره می‌کند که نشان می‌دهد در بدن ماهی‌ها ترکیبات قرص اعصاب وجود داشته و این ترکیبات به دلیل دفع نادرست زباله‌های دارویی و ورود آنها به آبهای زیر زمینی و بعد آبهای سطحی اتفاق افتاده است.

وی در پاسخ به این سوال که چرا شما به عنوان یک پزشک داروساز با وجود رسالتی که در رابطه با آموزش مردم در این حوزه دارید به وظایف خود عمل نمیکنید و به مردم آگاهی نمی‌دهید می‌گوید: اگر مردم بدانند که نباید داروها را در کنار سایر زباله‌ها دور بیندازند هم فرقی نمی‌کند چون در حال حاضر وزارت بهداشت هیچ ساز وکاری را برای دفع زباله‌های دارویی پیش بینی نکرده است و تا زمانی که زیرساختهای لازم برای این موضوع پیش بینی نشود اطلاع رسانی هم فایده ای ندارد. نیاز به همت پزشکان با این تفاسیر نقش پزشکان در این بین پر رنگ تر می‌شود؛‌چه پزشکانی که انبوهی از داروها را برای بمیار تجویز می‌کنند و چه داروسازانی که با مراجعه بیمار به داروخانه برای خرید داروهای بدون نسخه هر چه که مردم بخواهند را در اختیارشان می‌گذارند بدون آنکه مشاوره درستی به آنها بدهند. بدیهی است با تجویز درست دارو و مشاوره به مراجعه کنندگان به داروخانه‌ها میزان انباشت دارو در خانه‌ها و چالش زباله‌های دارویی حل می‌شود ضمن آنکه هزینه‌های کمتری برای سلامت به هدر می‌رود.