داروهای درمان چاقی یا لاغری؛ از واقعیت تا دروغ!

روزنامه ایران: «غصه چرا؟ دیگر نگران چاق شدن نباشید؟ دیگر نیازی به ورزش‌های سخت یا رژیم‌های غذایی طاقت فرسا نیست!! لاغر شوید و لاغر بمانید!» …اینها جملاتی است که این روزها مدام در بیشتر شبکه‌های ماهواره‌ای و فضای مجازی می‌بینیم. آری، تبلیغاتی بسیار خوشایند که کم از عصای جادویی ندارند و مدعی‌اند که می‌توانند در مدتی کوتاه معجزه کنند و از اندام شما اندامی ایده‌آل بسازند. حقیقت این است که تغییر سبک زندگی در جوامع امروزی و تمایل به کم تحرکی و استفاده از غذاهای آماده و پرکالری، به چاقی روز افزون در همه گروه‌های سنی منجر شده است.

انگار زمانه‌ای است که هشدارهای اصلاح الگوی زندگی مثل استفاده از غذاهای سالم و انجام ورزش‌های منظم و... هم دیگر محلی از اعراب ندارند. در این میان تمایل قوی و گسترده‌ای در جوامع امروز برای لاغر شدن و لاغر ماندن، بخصوص از سوی دختران و زنان دیده می‌شود؛ تمایلی که منشأ آن نه دستیابی به سلامت، بلکه «زیبایی» و «زیباتر شدن» است. همین تمایل است که باعث می‌شود سوداگران سعی کنند به تبلیغ انواع داروهای لاغر‌کننده بپردازند و بسیاری نیز براحتی فریب داروهایی را بخورند که در تبلیغات سحرآمیز شبکه‌های ماهواره‌ای از همه دل می‌برند. اما همواره این سؤال مطرح می‌شود که داروهای درمان چاقی چه تأثیراتی دارند و آیا اصولاً مؤثرند؟

دکتر سید علی فاطمی در گفت‌و‌گو با «ایران» با اشاره به نحوه کلی عملکرد داروهای درمان چاقی می‌گوید: داروهایی که هم‌اکنون به صورت مجاز برای درمان چاقی تجویز می‌شوند با دو مکانیزم اثر در دسترس عموم قرار دارند. دسته نخست روی مرکز اشتها در مغز تأثیر گذاشته به کاهش اشتها منجر می‌شوند. اما دسته دوم با تأثیر روی روده و کاهش جذب غذا‌های چرب به لاغر شدن کمک می‌کنند. عضو هیأت مدیره انجمن داروسازان ایران می‌افزاید: از میان داروهای ضد اشتها می‌توان به سیبوترامین اشاره کرد. همچنین می‌توان اورلیستات را به‌عنوان یکی از معروف‌ترین و پرطرفدار‌ترین داروی کاهنده جذب چربی‌ها نام برد. اما توجه به این نکته ضروری است که بر اساس تحقیقات به عمل آمده، تأثیر این داروها روی کاهش وزن چندان چشمگیر نیست. به گونه‌ای که یک سال مصرف داروی سیبوترامین، حدود 5 کیلوگرم و داروی اورلیستات، 3 کیلوگرم از وزن فرد را کم می‌کند.

البته این میزان کاهش وزن برای مصرف‌کنندگان چندان رضایت‌بخش نیست، چرا که فلسفه گرایش به داروهای لاغری در بسیاری از طرفداران کاهش وزن، رسیدن به وزن دلخواه در کوتاه‌ترین زمان است. این امر فرصت لازم را برای عرضه محصولات غیر مجاز از مجاری غیر رسمی مانند ماهواره، اینترنت و بعضی عطاری‌ها، فراهم کرده و بازاری سود آور در اختیار سوء‌استفاده‌گران قرار می‌دهد.

به گفته دکتر فاطمی، داروهای غیر مجاز بسرعت اثر کرده و در ابتدا باعث رضایت مصرف‌کنندگان خواهند شد. اما با تداوم مصرف، عوارض جانبی آنها آشکار می‌شود و با قطع مصرف، وزن فرد به میزان قبل باز خواهد گشت.

وی درباره چگونگی مکانیزم کاهش سریع وزن این قبیل داروها عنوان می‌کند: این فرآورده‌ها که معمولاً به شکل داروی طبیعی یا گیاهی تبلیغ می‌شوند، ترکیبی از چند ماده هستند. به طور معمول مهم‌ترین و اثر بخش‌ترین جزء این داروها را داروهای مدر (افزایش دهنده ادرار) یا ملین (اسهال آور) تشکیل می‌دهند که با دفع آب از بدن، وزن را بسرعت کاهش می‌دهند. این تأثیر فوری باعث می‌شود استفاده‌کنندگان از این داروها احساس رضایت و خشنودی داشته باشند. اجزای دیگری که در این داروها یافت می‌شود، داروهای ضد اشتهای قوی مؤثر بر مغز یا هورمون‌هایی هستند که باعث افزایش سوخت و ساز می‌شوند و از این طریق روند کاهش وزن را افزایش می‌دهند. عضو هیأت مدیره انجمن داروسازان ایران معتقد است، کاهش سریع آب بدن و به دنبال آن کاهش فشار خون می‌تواند در افراد مستعد باعث نارسایی کلیه و حتی مرگ شود. از سویی دیگر، اثر کاهش وزن داروهای مدر و ملین کاملاً موقتی است و با قطع مصرف، وزن به حالت قبل بر می‌گردد.

وی در ادامه خاطرنشان می‌کند: آن دسته از داروهای ضد اشتهای موجود در بازار جهانی که مکانیسم اثر آنها، تأثیر روی هورمون‌های مغز است، در هر دو نوع قوی غیر مجاز مانند فن ترمین و نوع مجاز آن مانند سیبوترامین، می‌توانند به بروز عوارض مختلفی مانند افزایش فشار خون، خشکی دهان، یبوست، سردرد و بیخوابی با شدت‌های متفاوت منجر شوند. دکتر فاطمی تنها داروی ضد چاقی مجاز در فهرست دارویی ایران را اورلیستات دانسته، تصریح می‌کند: اورلیستات به عنوان داروی مجاز برای کاهش وزن در ایران که با نام‌های تجاری ونوستات و زنیکال هم شناخته می‌شود جزو داروهای OTC قرار دارد یعنی برای تهیه آن نیازی به نسخه پزشک نیست. اما این به معنی بی‌ضرر بودن این دارو نیست.

همانگونه که اورلیستات مانع جذب چربی‌های خوراکی و ایجاد مدفوع چرب می‌شود، جذب ویتامین‌های ضروری محلول در چربی را نیز مختل می‌کند. این نکته بخصوص در مورد خانم‌های باردار حائز اهمیت است. لذا این دارو در دوران بارداری منع مصرف دارد. عضو هیأت مدیره انجمن داروسازان ایران در خاتمه اظهار می‌کند: به طور کلی هیچ دارو یا مکمل غذایی سالم که به کاهش وزن سریع منجر شود وجود ندارد و هر هزینه‌ای در این رابطه، هدر دادن پول است. لذا بهترین راه برای کاهش وزن، به کار بردن توصیه‌های پزشک یا متخصص تغذیه در مورد رژیم غذایی و فعالیت بدنی صحیح خواهد بود.