از داروهای تقلبی تا به‌روز‌ترین دارو‌های نایاب در دست‌های کثیف

از تاکسی‌های بازار که پیاده می‌شوم، در حالی که هنوز اندکی راه تا خیابان ناصرخسرو باقی مانده، در ابتدای خیابان باب همایون جوانانی را می‌بینم که حرف‌هایی را در گوش عابران نجوا می‌کنند؛ وقتی به یکی از این جوان‌ها نزدیک‌ می‌شوم، از میان زمزمه‌هایش، نام‌های پیچیده و برندهای دارویی مختلف و البته نایاب بازار دارو را می‌شنوم. سراغ یکی از آنها می‌روم تا از چم‌و‌خم صنف پرفراز و نشیب داروفروشی در خیابان ناصرخسرو آگاه شوم. جوانی‌ست قد بلند و آفتاب سوخته که چشم به عابران دوخته تا مشتری موردنظر را بیابد، با طرح چند پرسش در مورد قیمت برخی‌ دارویی‌هایی که این روزها به شدت نایاب شده اند، سر صحبت را با او باز می‌کنم. ناصرخسرو و پیشینه داروفروشی سابقه داروفروشی در خیابان ناصرخسرو به همین چند سال اخیر باز نمی‌گردد و خیلی از قدیمی‌های تهران می‌دانند که ناصرخسرو در کنار اصناف رسمی‌ای که در خود جای داده، داروخانه‌ای بزرگ و البته سیار نیز هست. بسیاری از بیماران و خانواده‌های آنها که با فقدان دارو در بازارهای رسمی و داروخانه‌های مختلف روبه‌رو می‌شوند، راهی ناصرخسرو می‌شوند تا شاید بتوانند با یافتن داروی موردنظر، جان خود یا عزیزانشان را نجات دهند. نخستين بار در‌سال ۱۳۷۶ و در زمان رياست دكتر محمد فرهادی بر وزارت بهداشت تفاهم نامه‌ای بين نيروي انتظامی و وزارت بهداشت منعقد شد. جمع‌آوری بازار ناصرخسرو و‌مبارزه با عوامل فروش داروهای تاريخ مصرف گذشته،‌ فاسد و غير قابل مصرف از مفاد اين تفاهم نامه بود اما اين تفاهم نامه تا اسفند‌سال 84 هيچ‌گاه به‌طور كامل اجرايی نشد و برخوردهای مقطعی نيز نتوانست بازار غيرقانوني دارو را از صحنه روزگار محو كند.

اوایل اسفند 84 بود كه داروفروشان ناصرخسرو به صورت گسترده توسط نيروي انتظامي‌دستگير و جمع‌آوری شدند اما اين پاك‌سازی هم كه با سر و صدای زيادی همراه بود، مدت زيادی دوام نياورد و و دوباره سر و كله داروفروشان به اين خيابان باز شد.

فروش دارو در اين خيابان از جمله معضلاتی است كه همه مسئولان وزارت بهداشت با آن دست به گريبان بوده‌اند و هنوز موفقيتی در جمع‌آوری اين بازار حاصل نشده.

گرچه بسیاری از داروهای ناصرخسرو تقلبی و تاریخ‌گذشته هستند، اما برخی از آنها نیز دقیقا همانی‌هایی هستند که در داروخانه‌های رسمی به فروش می‌رسند، اما به واسطه کمیاب یا نایاب بودن به سختی در اختیار بیماران قرار می‌گیرند و افراد ناگزیرند برای تهیه این داروها به ناصرخسرو مراجعه کنند. ساز و کار بازار غیرمجازی چون ناصرخسرو از پیچیدگی خاصی برخوردار است و چگونگی دسترسی این افراد به داروهای نایاب، سوالی‌ست که ذهن بسیاری از افراد را به خود مشغول کرده است. رییس سازمان غذا و دارو در این باره به سلامت‌نیوز گفته است: «داروهایی که در دست دلالان ناصرخسرو است، از منابع مختلف اعم از واردکننده، توزیع کننده، عرضه کننده، بیمارستان یا داروخانه به دست آمده یا با سوءاستفاده از دفترچه بیماران صورت گرفته است. این داروها، داروهای گران قیمتی هستند که از سوی یک شبکه قاچاق با قیمت بسیار ناچیز جمع آوری شده و در ناصرخسرو برای افرادی که دسترسی به آن داروها از طریق دفترچه بیمه ندارند یا حتی برای خروج از کشور، بازتوزیع می‌شوند.» تفاوت قیمت‌ها داروفروش‌های ناصرخسرو، نه زیر نظر نهاد خاصی کار می‌کنند و نه قانون ویژه‌ای را رعایت می‌کنند؛ آنها فقط به فکر فروش دارو هستند و از وضعیت بازار و کمیابی یا نایابی داروها، به مراتب بیشتر از بیماران خبر دارند. در واقع قیمت داروهای ناصرخسرو بر اساس توزیع و فقدان داروها در بازار تعیین می‌شود و نرخ آنها متفاوت است. برای مثال؛ چند وقتی‌ست که بیماران مبتلا به ام.اس برای تهیه یکی از داروهای مهم خود که «لایریکا» نام دارد، با مشکلات عدیده‌ای مواجه هستند و لایریکا که داروی حیاتی بیماران ام.اس است، در بسیاری از داروخانه‌ها ناموجود شده است؛ اما در زمانی که داروخانه ای این دارو را داشته باشد، هر بسته آن بین 30 تا 35 هزار تومان به فروش می‌رسد. حال همین دارو در شرایط کمیابی، در ناصرخسرو با قیمت چند برابری قیمت داروخانه به فروش می‌رسد! آن هم به دلیل این که واردات این دارو کاهش یافته و بازار از آن خالی شده، صنف داروفروشان ناصرخسرو قیمت بالاتری را برای آن تعیین کرده است. داروهای تاریخ گذشته و تقلبی از دیگر مشکلات تهیه قرص و آمپول از داروفروش‌های ناصرخسرو، تاریخ گذشته یا تقلبی بودن محصولاتی‌ست که آنها به مشتری عرضه می‌کنند. از طرفی نیز به واسطه غیرقانونی بودن این معامله، مشتری‌ای که پول گزافی را بابت یک داروی تاریخ گذشته یا تقلبی پرداخت کرده، قادر به شکایت نیست و به علاوه، قدرت برخورد مستقیم با داروفروش‌ها را ندارد؛ چون یافتن داروفروشی که چند روز قبل دارویی را به شما فروخته، مانند پیدا کردن سوزن در انبار کاه است! داروخانه‌هایی که به این وضع دامن می‌زنند گرچه خرید دارو از داروفروش‌های غیرمجاز در قلب پایتخت، در کنار پیامدهای ناگواری که دارد، سبب رشد بازار سیاه دارو نیز می‌شود، اما بی‌توجهی نهادها به تخلفات برخی از داروخانه‌های مجاز و رسمی کشور که مانند داروفروش‌های ناصرخسرو بازار سیاه ایجاد کرده و به این وضع دامن می‌زنند هم خالی از ایراد نیست. احتکار و عدم فروش داروهایی که احتمال می‌رود در ماه‌های آینده کمیاب یا نایاب شوند و همین‌طور گران‌فروشی این دست داروها، گوشه ای از تخلفات برخی از داروخانه‌هایی‌ست که در پوششی مجاز، نقشی همسان و موازی را با ناصرخسرویی‌ها ایفا می‌کنند. سازمان غذا و دارو؛ متولی برخورد یکی از مسئولان سازمان غذا و دارو در پاسخ به سوال خبرنگار «فردا» مبنی بر برنامه این سازمان در راستای برخورد با داروفروش‌های ناصرخسرو، گفت: «در حال حاضر نیز برخوردهای جسته و گریخته‌ای صورت می‌گیرد. اما حذف کامل این پدیده عملا امکان پذیر نیست. به هر شکلی که با این افراد برخورد شود، کمی بعد دوباره در خیابان ناصرخسرو حاضر شده و به فروش دارو مشغول می‌شوند. مردم هم دانسته یا ندانسته در دام این افراد گرفتار شده و جان و مال خود را به خاطر می‌اندازند.» از صحبت‌های مسئولان سازمان غذا و دارو این‌گونه می‌توان نتیجه گرفت که تنها راه حذف داروفروشی در خیابان ناصرخسرو، نه استفاده از اهرم فشار علیه داروفروش‌ها، که فرهنگ سازی و از بین بردن تمایل خرید دارو از مجاری غیرقانونی و غیرمجاز است. چه باید کرد؟ فارغ از آن که دلایلی منطقی برای سوق یافتن مردم به سوی خرید داروفروش‌های غیرمجاز وجود دارد، اما تهیه دارو از این راه، نه تنها باعث تحمیل هزینه‌های گزاف به سبد خانوار می‌شود که از سوی دیگر می‌تواند عواقب و پیامدهای جبران‌ناپذیری را سبب شود. استفاده از داروهای تقبلی و تاریخ‌گذشته، آن هم برای بیمارانی که حیات‌شان به دارو وابسته است، قطعا خطرساز بوده و به مثابه بازی با مرگ تلقی شود. این در حالی است که این داروها به موضوعی حیاتی براي این بيماران تبديل شده و آنها حاضرند به هر طریق ممکن این داروها را تهیه کنند. داروهایی كه ناياب شده‌اند و برای تهیه آن باید به هر دری زد، دری كه نهایتا به خيابان ناصرخسروی تهران باز می‌شود. در واقع باید گفت آن دسته از افرادی که برای تهیه دارو به داروفروش های ناصرخسرو مراجعه می کنند، قطعا از راه های قانونی به نتیجه نرسیده اند، بنابراین مسئولان باید راهکاری برای این مسئله بیابند تا بیماران بتوانند از طریق مجاری قانونی داروی مورد نیاز خود را تامین کنند.